Məhəmməd Füzuli - Meyvələrin söhbəti (I hissə)

Rәvayәt dәnizlәrinin üzgüçüsü,
Hekayәt sәhralarının sәyyahı
Rәvayәt dәnizindә üzәn zaman,
Hekayәt sәhrasını gәzәn zaman,
Bu nәzm ilә belә incilәr düzmüş,
Belә әda ilә xәbәr vermişdir
Ki, bir siması gözәl,
İdrakı kamil vә təbii rәvan,
Şeylәrin nitqini başa düşәn,
Hәr dili anlayan bir adam var idi.
Dördüncü sәmanın padşahı olan günәş
Öz şüalarını alәmә yaydığı zaman,
O şәxs hәr tәrәfә nәzәr salıb,
Yaşıl çәmәnlәri seyrә çıxanda,
Gördü ki, zәmanә başqa cür dövr edir;
Dünya başqa cür bәzәnmişdir.
Onun xәyal qapıları açıldıqda
Gördü ki, ölmüş bitkilәr cana gәldi,
Çәmәnlәrdә başqa büsat quruldu,
Bitkilәr, güllәr öz köynәklәrini yırtdılar,
Әtrafı nəşə bürüdü;
LALӘNİN qәlbinә dağ vuruldu,
NӘRGİZ göz açıb bağa girәndә,
Bu alәmi görüb özünü itirdi;
BӘNÖVŞӘ qibtә edәrәk boyun әydi;
Vә mey nəşəsindən xumarlandı.
QÖNÇӘ dә yaxasını açıb güldü,
BÜLBÜL ona baxıb şadlandı.
Bağı qızılgüllәr doldurduqda,
Bülbüllәr nalәvü fəğanә gәldi.
Xülasә, çәmәnlәr belә bәzәndiyi zaman,
Xoş vә tәzә geyindi yasәmәnlәr.
O pak ürәkli adam, gülşәni
Vә bağı gəzməyә başladı.
O, bir bağa girib
Hәr meyvəyə nәzәr salanda,
Gördü ki, meyvәlәrin hәr birisi
Özünü öyüb fәxr edir:
ALÇA allaha şükür edib belә deyirdi:
— Dünyada kim mәnә bәrabәr ola bilәr? 
Mәn titrәtmә-qızdırmaya şәfa verirəm. 
Ağzı acı olana sәfa verirәm.
Kim mәni yesә baş ağrısı keçәr, 
Bu fikri hәkimlәr tәsdiq edirlәr. 
ALÇA sözlәrini bitirәn kimi, 
ALI hirslә özünü yetirdi. 
O, ALÇAYA hiddәtlә dedi:
— Ey zavallı, nә utanmayıb belә 
fәxr edirsәn? 
Sәn ki turş vә xoşa gәlmәzsәn! 
Bütün meyvәlәr içindә sәn әn 
xәstә hesab olunursan. 
Sәni kim yesә dişlәri qamaşar, 
Әhvalı xoş olanların canına rütubәt çökәr. 
Kim sәni yesә o, 
İflic kimi xәstәliyә tutular. 
Allah tәsadüfi olaraq 
Mәnә ALI adını qoymamışdır. 
Mәn qulağı sırğalı qәlәndәr kimi, 
Yüz min tәrәfә qol-budaq atmışam. 
Mәn gah yaşıl, gah qırmızı oluram, 
Gah al, gah ağ, gah da zəfəran rәnginә boyanıram… 
GİLAS onun sәsini eşidib, 
Sözünü ağzında qoydu, 
Vә hiddәtlә belә dedi:
— Ey alçaq, yaramaz, utanmırsan? 
Hәya atәşinә yanmırsanmı?
Ki, özünü belә tәrifləyirsәn? 
Yum ağzını ki, hәddini çox aşdın, 
Kim sәni yesә hәll edә bilmәz, 
Gәrәk üstündәn üç dәfә bal yeyә. 
Amma, allah mәni yaradanda, 
Bәdәnimә belә gözәl paltar geyindirdi,- 
Heç bir daş-qaş mәnә tay ola bilmәz. 
Mәnim bәdәnim kimi bir inci varmı? 
Mәn Zöhrә vә Müştәri ulduzları kimiyәm. 
Gah mәlәk, gah pәri oluram, 
Hәr budağım sәrv ağacı kimidir, 
Bütün gözәllәr mәni arzulayar...
QEYSİ bunu eşidib nərə çәkdi,
Dedi:-Gilasa bax a! Gör necә qudurmuşdur?!
Ey zәmanәnin әn alçağı!
Ey qarğaya, sığırçına yem olan,
Nә özünü öyüb fәxr edirsәn?!
Sәn ki bir qәtrә su, bir dә sümük parçasısan,
Kim sәni yesә ancaq ziyan görәr.
Sәni bağbanlar qurutsa iflasa uğrayar,
Buna görә dә dünyaları yaradan,
Mәnә QEYSİ adını vermişdir.
Mәn gah zümrüd kimi yaşılam,
Gah da bәdәnim qızıl kimi parlayır.
Bağbanlar mәni qurutsalar,
Bütün karvan әhlinә yem olaram.
Mәni hara aparsalar әzizlәyәrlәr;
Hәr yemәyә qatsalar yayaram.
Elә ki ALMA qeysidәn bu sözlәri eşitdi,
Hirsindәn cuşә gәldi, dedi:
— Ey qarnı vәrәmli, sinәsi yırtıq,
Ey paltarı tozlu, torpaq dadı verәn!
Bu xasiyyәtlә nә özünü öyürsәn?
Kim sәni yesә qarnı köpәr,
Özü bәla dәnizindә qәrq olar.
Sәn cürbәcür bәla vә sövda xәstәliyi törәdirsәn,
Sәni yeyәn bu xәstәlikdәn canını qurtara bilmәz.
Amma dünyaları yaradan qadir allah
Meyvәlәri yaradarkәn mәnә ALMA adı qoydu,
O mәnim üzümü qızartdı.
Hәm әynimә atlasdan don geydirdi.
İki sevişәnin arasına mәni mәhrәm etdi,
Heç kәs dünyada mәndәn qabağa keçә bilmәz.
Mәn nazәnin gözәllәrin peykiyәm.
Mәn ayüzlü aşiqlәrin qasidiyәm.
Mәnim vasitәçiliyimә söz ola bilmәz,
Mənalar ifadә etmәkdә mәnә bәrabәr tapılmaz.
Yarın xәlvәt mәclisindә sirr saxlayanam,
Mən məşuqəni aşiqә yetirirәm.
Hәr bir mәclis qurulanda,
Mәni bütün meyvәlәrin tacı edәrәk,
Başqa meyvәlәrә mәhәl qoymazlar.
Alma belә yüz cürә fәxr edәrkәn,
ARMUD meydana atılıb dil açdı:
— Ey zәmanәnin başına bәla olan,
Ey şeytanın әlindә fәsad alәti olan!-
Sәn fәxr etmәyә layiq olsan da,
Bәs nә üçün sәnә «alma» ad qoyublar?
Sәn yaxşı olsaydın sәnә «al» deyәrdilәr,
Amma, o qadir allah
Mәnә belә gözәl ARMUD adı qoymuş,
Mәnә gözәl xasiyyәtlәr bәxş etmişdir.
Mәni yeyәnlәrә sağlamlıq verirәm.
Hәr xәstәyә şәfa verirәm,
Hәr kәsә mәn gözәllik, sәfa verirәm.
Armud özünü belә tərifləyərkən,
Öz nöqsanlarını görә bilmirdi.
Birdәn, ÜZÜM onun sәsini eşidib,
Bir mәğrur gülüşlә
Armuda dedi:
— Ey xәstәlikdәn rәngi saralan!
Başının böyüklüyü gücünün azlığını göstәrir.
Sәn özünü belә tәbib adlandırma,
Sәni ancaq xәstәlәr yeyir,
Әgәr sәndә tәbiblik qabiliyyәti varsa,
Әvvәlcә öz başına әlac elә!
Öz xәstәliyini sağalda bilsәn,
Başqa xәstәlәrә dә şәfa verә bilәrsәn.
Amma o qaranlıqları nurә qәrq edәn
Mәnә ÜZÜM adını qoyub,
Özümә dә cürbәcür xasiyyәtlәr bәxş edib.
Xәstәlәrә sağlamlıq verәn dә mәnәm,
Mәn hәm sәbzә, hәm mәvic, hәm dә kişmişәm.
Meyvәlәr içindә әn dadlı mәnәm,
Al şәrabı mәndәn düzәldirlәr.
Ürәklәrә şadlıq vә kef verәn mәnәm.
Mәn vәfa mәclisinin saqisiyәm,
Sәmimiyyәt mәclislәrini bәzәyәn mәnәm.
Turşu ilә yanaşı oturan,
Halva ilә yan-yana qoyulan mәnәm.
HEYVA bu söhbәti eşidib,
Hirsindәn sapsarı oldu.
Üzümә hiddәtlә baxıb dedi:
— Yum ağzını, dilin qurusun, 
Sәnin işin qәm, kәdәr yaratmaqdır,
Bu tərifli sözlәrin öz nöqsanlarını göstәrir.
Axı sәn kiminlә birlәşsәn,
Bir cam mey ilә onu fәrәhlәndirsәn,
Onun şadlığı tez qәmә dönәr.
Dәrdinin üstünә bir dәrd dә sәn qoyarsan.
Hәr kim qadağan olunmuş işә әl qoydu,
Dünyada özünü bәdnam edәr.
Onun ağlı da başından oynar,
Cәhalәt әlindә әsir olar.
Dövlәtlilәrin pulu (qızılı) әlindәn çıxar,
Kasıbların hәyası yox olar.
Bütün müşküllәri hәll edәn
Mәnә HEYVA adını qoydu.
Mәndә gözәl rəng vә lәzzәt var,
Mәndә şöhrәtli lәqәb vә ad var.
Mәnim әtrim bağı-bağçanı bürüyәr,
Mәni әzizlәyәrәk tağa-tağçaya düzәrlәr,
Mәni hәr diyara sovqat apararlar.
Mәni gözәllәrә hәdiyyә verәrlәr.
Heyva özünü belә təriflərkən
NARINC heyvaya üz tutub çığırdı:

(II hissə)