Koroğlu - Koroğlu dastanı/Koroğlunun Dərbənd səfəri (II hissə)

Sözləri tamama yetişdi. Möminə xanım Koroğlunun ona vermiş
olduğu bazubəndi gətirib oğlunun qoluna bağladı, dedi:
– Yollarda olmaya-bilməyə deyəsən, mən Koroğlunun oğluyam.
Atanın düşməni çoxdu, səni öldürərlər. Məni gözü yollarda qoyma.
Kürdoğlu anası ilə də halallaşıb Çənlibelə tərəf yol başladı. Kürdoğlu
üç gün-üç gecə at sürüb gəldi Əhməd paşanın şəhərinə yetişdi.
Əhməd paşanın adamları Kürdoğlunu görüb paşanın yanına apardılar.
Paşa Kürdoğlunun atına, özünə baxıb dedi:
– Nəçisən, hardan gəlib haraya gedirsən?
Aldı Kürdoğlu:
Əhməd paşa, mənim yolum
Dağıstandan gələr oldu.
Vardı qılınc vuran qolum,
Dərd bağrımı dələr oldu,
Qalxanım tutaram başa,
Əlimdən çəkərsən haşa,
Dağıstanda Ərəb paşa
Namərd mərdə gülər oldu.
Həsən bəyəm, gəlləm dilə,
Misir qılınc allam ələ,
Güzarımdı Çənlibelə,
Ərəb atım bilər oldu.
Söz tamama yetişdi. Əhməd paşa adamlarına dedi:
– Bu nə dilli-dilli danışır. Tutun, qoymayın getsin.
Paşanın adamları Kürdoğlunu tutmaq istədilər. Kürdoğlu qılıncını
çəkib onların hərəsini bir yana qovaladı, atını sürüb aradan çıxdı,
Çənlibelə tərəf üz qoydu. Bir dağın başında iki bəzirgana rast gəldi.
Gördü bəzirganların yaxşı şeyləri var. Kürdoğlu bəzirganların nə ki,
malları var idi, əllərindən aldı, özlərini boş yola saldı. Bəzirganlar
qaçıb yaxındakı şəhərin paşası Cəfər paşaya şikayət elədilər. Cəfər
paşa başında adamları atlandı. Kürdoğlunun qabağını kəsdi, dedi:
– Bəzirganları niyə soydun, kimsən, haraya gedirsən?
Aldı Kürdoğlu:
– Gəl sənə söyləyim, ay Cəfər paşa,
Yön çevirib Çənlibelə gedirəm.
Düşmənlər əlimdən çəkərlər haşa,
Yön çevirib Çənlibelə gedirəm.
At oynadıb Çənlibelə çataram,
Aslan kimi dərələrdə yataram,
Kəmənd atıb indi səni tutaram,
Yön çevirib Çənlibelə gedirəm.
Anamın yolunda qolu bağlıyam,
Atamdan ayrıyam sinə dağlıyam.
Adım Həsən, Koroğlunun oğluyam,
Yön çevirib Çənlibelə gedirəm.
Paşa hökm elədi, başındakı atlılar Kürdoğlunu tutsunlar. Atlılar
Kürdoğluna hücum elədilər. Kürdoğlu əl qılınca eləyib atlılara cumuldu.
Atlılar davam gətirə bilməyib hərəsi bir tərəfə qaçdı.
Kürdoğlu davadan əl çəkib yoluna davam elədi. İki gün, iki gecə
at sürdü, yolda bir qocaya rast gəldi. Götürdü görək qocadan nə xəbər
aldı:
– Qoca baba, mən dolanım başına,
Söylə Koroğludan mənə bir xəbər!
Görən Çənlibeldə qururmu dövran?
Söylə Koroğludan mənə bir xəbər!
Qəvvas kimi dəryalara dalaram,
Müxənnət yurduna talan salaram.
Yağı düşmənlərdən qısas alaram,
Söylə Koroğludan mənə bir xəbər!
Həsən bəy də iyid, cavan yaşında,
Öldürər namərdi mərd savaşında,
Çənlibeldə dəliləri başında,
Söylə Koroğludan mənə bir xəbər!
Söz tamam oldu. Qoca dedi:
– Oğul, Çənlibelə yaxınlaşıbsan, bir az at sürsən, yetişərsən.
Kürdoğlu oradan keçdi, atını sürüb yol getməyə başladı. Gün
əyilən zaman gəldi Çənlibelə yetişdi. Kürdoğlu yol gəlib yorulmuşdu.
Düşdü atını qoruğa buraxdı, özü də dirsəkləndi.
Dəlilərdən bir neçəsi, Eyvaz, Dəmiçrioğlu, İsabalı at belində məşq
eləyirdilər. Qoruqda bir atlı adam gördülər. Eyvaz dedi:
– Siz burada durun, mən gedim, görüm o adam kimdi.
Eyvaz atını səyirdib Kürdoğlunun yanına gəldi, dedi:
– Ay adam, kimsən, nə hünərlə atını bu qoruğa buraxıbsan?
Kürdoğlu dinməz-söyləməz yerindən qalxdı. Çəkib Eyvazı atdan
saldı. Qollarını bağladı, yerə yıxdı. Yoldaşları gözlədilər, gördülər
Eyvaz gəlmədi, onun dalısınca Dəmirçioğlu gəldi, Eyvazı qolu bağlı
görüb, Kürdoğluna hücum elədi. Kürdoğlu macal verməyib çəkdi, onu
da atdan saldı, qollarını daldan bağladı, Eyvazın yanına uzandırdı.
İsabalı gözlədi, gördü Eyvaz ilə Dəmirçioğlu qayıtmadılar. Bu dəfə o
da atını səyirdib gəldi, yoldaşlarını qolu bağlı gördü. Kürdoğlunun
üstünə yönəldi. Kürdoğlu onu da atdan saldı, qollarını bağladı. Eyvaz
ilə Dəmirçioğlunun yanına yıxdı.
Dəlilər uzaqdan bunu gördülər, qaçıb Koroğlunun yanına getdilər,
əhvalatı ona söylədilər. Koroğlu qılınc bağladı, qalxan asdı, əmud
götürdü, Kürdoğlunun yanına gəldi. Dəlilər Koroğluya göz elədilər ki,
olmaya-bilməyə əl qaldırarsan, adını deyəsən, özünü nişan verəsən.
Hamımızı qırdırarsan. Koroğlu Kürdoğluna yaxınlaşıb dedi:
– Oğul, hardan gəlib hara gedirsən?
Kürdoğlu dedi:
– Dağıstandan gəlib Çənlibelə gedirəm.
Koroğlu dedi:
– Onda burda nə gəzirsən?
Kürdoğlu dedi:
– Bə, bura Çənlibel deyilmi?
Koroğlu dedi:
– Yox, bura Çənlibel deyil, buradan Çənlibelə bir mənzil yoldu.
Kürdoğlu elə bildi ki, yolda rast olduğu qoca ona yalan satıb
alladıb, Çənlibeli düz nişan verməyib.
Aldı görək nə dedi:
Dağıstandan çıxdım bahar fəslində,
Gəzə-gəzə bu diyara yetişdim,
Bac vermədim, düşmənlərdən bac aldım,
Çoxun saldım ahı-zara, yetişdim.
Anamdan ayrıldım, mən gəldim belə
Düşmənin qanını döndərdim selə,
Gəzə-gəzə gəldim bu Çənlibelə.
Çəksələr də məni dara, yetişdim.
Həsən bəyəm, hər yaraya dözərəm,
Qılınc əldə, qalxan beldə gəzərəm,
Dəlilərin mən yan-yana düzərəm,
Sən olarsan günü qara, yetişdim.
Söz tamam oldu. Koroğlu gördü bu, xoşluqla dəliləri buraxmayacaq.
Acıqlandı, Misri qılıncı çəkib Kürdoğluna hücum elədi. Kürdoğlu
ilə vuruşdular. Qılıncdan murad hasil olmadı, əl əmuda atdılar. Əmuddan
da bir kar aşmadı. Bir-birinin belinə əl atdılar, tutaşdılar, bir xeyli
güləşdilər, yoruldular, bir-birilərinə zor eləyə bilmədilər, aralandılar,
hərəsi bir yanda oturdu. Yorğunluqlarını aldılar. Qalxıb yenidən tutaşdılar.
Kürdoğlu bu dəfə zor verib Koroğlunun dizlərini yerə gətirdi, bir
də zor verib kürəyini yerə gətirdi, sinəsinə çöküb dedi:
– Söylə görüm, qoca, sən kimsən?
Koroğlu dedi:
– Başımı kəssən də əzəl sən kim olduğunu deməsən, mən kim
olduğumu demərəm.
Kürdoğlu Koroğlunun sinəsindən qalxdı. Onu buraxıb dedi:
– Gəl, özünü boş yerə incitmə, kim olduğunu nişan ver.
Aldı Koroğlu görək nə dedi:
Koroğlu:
Neyləyirsən məndən ad xəbər alıb –
Düşmən qanın yerə calayan mənəm!
Qoşunlar talayıb, tüplər dağıdan,
Düşmanı üst-üstə qalayan mənəm!
Kürdoğlu:
Qeyzə gəlib hərdən nərə vuranda,
Dəlilər qol-qola bağlayan mənəm!
Qılınc çəkib mərd meydana varanda,
Sinələr çal-çarpaz dağlayan mənəm!
Koroğlu:
İyid olan heç ayrılmaz elindən,
Tərlan olan sona verməz gölündən.
Şahlar zara gəlib comərd əlindən
Leş-leşin üstünə qalayan mənəm!
Kürdoğlu:
Qaçırtdım qovğada meydandan paşa,
Qovub tacirləri doldurdum daşa,
Axırda əlimdən çəkərsən haşa,
Başı-baş üstünə tığlayan mənəm!
Koroğlu:
Koroğlu deyiləm, ona misalam,
Həm Rüstəmi-Zalam, həm də Salsalam,
Neçə xotkarları taxtından salan,
Qənimlər üstündə ulayan mənəm!
Kürdoğlu:
Həsən bəyəm, mərd meydanda qalaram,
Qənimlər başına qılınc çalaram,
Yağı düşmənlərdən qısas alaram,
Seçibən gövhəri saxlayan mənəm!
Söz tamam oldu. Bir də tutaşdılar. Yenə Kürdoğlu Koroğlunu
yıxdı, dedi:
– Bu ikincidi, bir də yıxsam öldürəcəyəm.
Bunlar burada qalsınlar, sənə Nigar xanımdan xəbər verim. Dəlilərdən
biri qaçıb Nigar xanıma xəbər apardı ki, bir atlı gəlib çıxıb
Dəmirçioğlunu, Eyvazı, İsabalını tutub qollarını bağlayıb, Koroğlunu
da iki dəfə yıxıb, bir də yıxsa öldürəcək.
Nigar xanım tələsik özünü oraya yetirdi. Gördü Koroğlu ilə Kürdoğlu
üçüncü dəfədi tutaşıblar. Nigar nə qədər elədi onları bir-birindən
aralasın, Koroğlu aralanmadı, dedi:
– Davanı tamam eləyək.
Koroğlu ilə Kürdoğlu xeyli güləşdilər. Axırda Koroğlu bir dəli
nərə çəkdi, Kürdoğlunu götürdü yerə vurdu. Sinəsinə çökdü, Misri
qılıncı çəkdi ki, başını kəssin. Nigar xanım qoymadı. İrəli yeriyib əlindən
aldı. Koroğlu dedi:
– Oğul, səni öldürmədim buraxdım. Lənət şeytana de, özünü nişan
ver.
Götürdü Kürdoğlu görək nə dedi:
Anadan olanda comərd olmuşam,
Şirin ləhcəliyəm xoş nişanlıyam.
Meydanda düşmənə qanlar ağladan
Biləyi qüvvətli, gözü qanlıyam.
Cavankən özümü çöllərə saldım,
Qəm məni çulğadı, dəryaya daldım,
Hər yerdə namərddən qisasım aldım,
Mərdlər arasında adlı, sanlıyam.
Bir dərd bilən yoxdu dərdim çağlıyam,
Dost yolunda mən də qolu bağlıyam,
Həsən bəyəm, Koroğlunun oğluyam,
Yerim xəbər alsan Dağıstanlıyam.
Söz tamam oldu. Koroğlu dedi:
– Yalan söyləyirsən, məni aldatmaq istəyirsən, sən Koroğlunun
oğlusansa, qolunda bazubənd olmalıdı.
Kürdoğlu qolundakı bazubəndi açdı, Koroğluya göstərdi. Koroğlu
gördü özü verdiyi bazubənddi. Aldı görək nə dedi:
Başına mən dönüm, gül üzlü oğul,
Koroğlu deyilən iyid mənəm, mən!
Dəli paşaları taxtından salan,
Koroğlu deyilən iyid mənəm, mən!
Müxənnət olubdu qabağımda xar,
Xotkara yurdunu eyləmişəm dar,
Söylə Möminədən nə xəbərin var?
Koroğlu deyilən iyid mənəm, mən!
Sədafərin qaynağına, coşuna,
Yağı düşmən gələ bilməz tuşuna,
Koroğluyam, oğul, dönüm başına
Koroğlu deyilən iyid mənəm, mən!
Söz tamam oldu. Ata-oğul bir-birlərini tanıdılar. Qucaqlaşdılar,
görüşüb öpüşdülər. Dəlilərin qollarını açıb Çənlibelə gəldilər. Çənlibeldə
gün keçirməyə, ömür sürməyə başladılar.