Türklərin döyüş fəlsəfəsi - onlar niyə, nə üçün savaşarlar? - Araşdırma

YAZAR :  AYNUR TALIBLI.TARİH VE MEDENİYET ARAŞTIRMACISI.İSTANBUL .

Türk milləti hər zaman öz qəhrəmanlığı və cəsarəti ilə nam salmışdır. Bu yazımızda tarixdə əski türklərin necə savaşcı olduğunu, vətən anlayışının bizdəki dəyərini və irqimizdən gələn cəsarətlə günümüzdə düşmənə qarşı necə qəhrəmancasına savaşdığımızı xatırlatmağa çalışacağam.

Öncəliklə bildirmək istəyirəm ki, türk ərləri, igidləri, xanımları, xatunları hər biri bir savaşcıdır. Bu dəfələrlə sübut olunub. Dastanlarımızda, bir çox yazarların əsərlərində xüsusi ilə mövzu barəsində geniş danışlır. Hətta digər irqlərin sərkərdələri, ədəbiyyatçıları və səyyahları da bunu qeyd edirlər.

Qədimdə də türklərin ən əsas özəlliyi savaşcı kimlikləridir. Bu kimliyi türklərə aid olduğunu başqa irqlər də təsdiqləyir. Yaşayış tərzləri, coğrafi təsirlər və təcrübələri bu kimliyi qazanmalarında əsas ünsürlər olmuşdur.

Əski türk dastanı olan “Dədə Qorqud” dastanında Türk mədəniyyət tarixi baxımından ən qiymətli tərərflərindən biri də alp (savaşcı) tipinin necə yetişdirildiyini göstərən səhnələrin əks etdirilməsidir. Hər mədəniyyət şəkli özünü yaşadacaq insan tiplərini yetişdirir. Bunun üçün bəzi müəssəsələr yaradır. Köçəri toplumlarda bu funksiya (rusca) - işləm, örf və adətlər tərəfindən saxlanır.(1). “Dədə Qorqud” kitabında da bir gənc alp (savaşcı) olması gərəkən özəlliklər atasözləri və qəlib ifadələr şəkilində sıralanmışdır. Buna görə alp (türk savaşcı); təkəbbürlük eyləməməli, könlünü uca tutmalı, qara polad öz qılıncını çalmalı, malına qıymalıdır. Amma oğul süfrə çəkməyi atadan görməlidir. Oğul da ata adını yarıtmalıdır. Kazılık ata ər minməli, çalup kəsər öz qılıcı ər çalmalıdır. Ərin evinə qonağı gəlməli, ər yalan bilməməlidir. (2). Burda iki cür özəllik diqqət çəkir. Birisi təvazu, dürüstlük, cömərtlik, qonaq sevərlik kimi xarakterlərə dayanan özəlliklərdir ki, bunlar hekayələrdə əsasən “ərdəm” sözü ilə ifadə edilməkdədir. Digəri isə qazılı ata minmə, çapul kəsər öz qılıcı istifadə etmə kimi fiziki özəlliklərdir. Bunlarda “hünər” qavramı altında toplanmaqdadır. Bir-birindən  ayrılmaz biçimdə qarşımıza çıxan bu özəlliklər, Oğuz alpının “hünərli” və “ərdəmli” olması gərəkdiyi sonucunu ortaya qoymaqdadır.(3).

Türk milləti hər zaman özünə məxsus bir savaş, mədəniyyət meydana gətirmişdir. Qurduqları ordular, istifadə etdikləri silahlar daima digər qövmlərə örnək təşkil etmişdir. Qədimdə də irqimizin yaşadığı dönəmdə özləri ilə boy ölçəbiləcək yetənəkdə və texnalogiyada ordu anlayışının olmaması uzun zaman əsgəri zəfərlərinin daimi olmasına səbəb olmuşdur. Həm də bu zəfərlərin əsası güclü hərb startejilərinə sahib olmamız olmuşdur. Qədim türklərdə ordu xalqdır, xalq ordudur. Türklərdə əsgərlik məslək deyil, bünyədə olması gərəkən bir xüsusiyyət olmuşdur.(4). Qeyd etdiyimiz kimi qədim türklərdə ordu toplumun digər kəsimlərindən ayrı düşünülməyən qurumdur. Tarixə səhnə olan bir çox savaşda millət tək vücud halında savaşar, düşməni dəf edər və sonra günlük həyatlarına davam edərlərdi. (5)Türklər əsgərliyi və savaşmağı müqəddəs saymışdır. Türklərdə ordudan qaçanların və vətənə xəyanət edənlərin cəzası ölümdür. Ancaq döyüş olmadığı hallarda əgər qılınc çəkilərsə cəzası ölüm olar.(6). Qədimdə türklərin  digər ordulardan fərqli olaraq  3 yön təsbit edilmişdir: Türk odusu muzdlu olmur, Türk ordusu daimidir, Türk ordusunun təməli süvarilərdən təşkil edilir.(7)

Bura qədər qədimdə irqimizin döyüş qabiliyyətindən və ordunun necə bir qurum olduğundan qısaca bəhs etdim. Bəs Türklər niyə, nə üçün savaşarlardı? Cavab olaraq: “Vətən, yurd, millət və namus üçün” deyə ağlınızdan keçirdiyinizi bilirəm və bu belədir. Bizdə Vətən, yurd və topraq anlayışı digər irqlərə görə fərqlidir və qədimdə də fərqli olmuşdur. Bizlər üçün vətən - yəni yurd müqəddəsdir, uğruna ölünür və öldurulur. Vətən torpağı satılmaz və hədiyyə edilməz. Bizlər tarix boyu vətənimiz üçün savaşmışıq. Bizə vətən, yurd, topraq sevgisi atalarımızdan qalmışdır. Necə ki, Mete xan ondan torpaq istəyən çinlilərə cavabında “dövlətin təməli olan torpağ millətindir və dövlətin malıdır və dövlətin malı başqasına verilməz”. Yurd əxlaqı qədim türklərdə çox güclüdür.

Türk hökümdarlarından biri Şah İsmail Xətai deyir ki: “Ey Türk oğlu! Dilinin heç bir sözünü dünyanın heç bir dilinə, bir ovuc torpağını dünyanın heç bir dövlətinə dəyişmə! Onu qoru və gələcək nəsillərə ötür!”  Hər bir türk eli və ulusu üçün canını və ən sevdiyi şeyləri fəda etməkdən çəkinməz(8). Qədim türklər yurdlarına bağlıdırlar. Onlar ancaq hür və müstəqil yaşaya bildiyi torpağı vətən saymaqda (Türk tarixində müxtəlif türk zümrələrinin ayrı vətənləri bundan irəli gəlir) fəqət bu şərtlərin mövcud olmadığı ərazini asan tərk edəbilirlər (Türklərin köçlərinin digər bir səbəbi). Qısaca Türk kültüründə Vətən, Türk tuğlarının və ya bayrağının  dalğalandığı yerdir.(9).

Türklərlə bağlı digər millətlərin nümayəndələrinin dedikləri bir çox sözlər var. İndi həmin deyimlərin bir qisminə diqqət edək: “İnsanları ucaldan iki böyük məziyyət vardır: kişinin cəsur, qadının namuslu olması. Bu iki məziyyətin yanında həm kişini, həm də qadını şərəfləndirən bir məziyyət daha vardır. Bu gərəkdiyində tərəddütsüz canını fəda edəbiləcək qədər vətəninə bağlı olmaq. Türklər bu məziyyətlərə və fəzilətlərə sahib qəhrəmanlardır. Bu səbəbdən türklər öldürülə bilərlər, lakin məğlub edilə bilməzlər” Napoleon Bonaparte-Fransız İmparatoru.

“Silahlı millətin ən canlı örnəyi türklərdir. Onlar ata minər kimi oturar, kəşfə yollanan əsgər kimi oyanıq gəzərlər” Moltke(10).

“Türk orduları daha çox savunma məqsədinə yönəlik olur.Ama təbii ki, özlərinində bildikləri və çox zaman etdiklər hücumlara ,basqınlara qarşı hər zaman hazırlıqlı olmuşlar.Ordu surlar arxasında qorunmasa da, çox sayıda gözətləmə və kəşfiyyat qalalarından yararlanmışlardır” Roux, J.P. (1997).(11)

“Savaşın zövqünü almaq istəyən hər kəs türklərlə savaşmalıdır.” La Martine

“Türklər ölməyi bilirlər, həm də yaxşı bilirlər. Mən də ölməyi bilən bir millətin yenilməyəcəyini biləcək qədər təcrübəliyəm. Burda heç yoxdan ordular qurmaq və bu orduları ölümə sürükləmək mümkün. Bu imkanlardan bol-bol faydalanıram. Fəqət, meydana gətirdiyim orduları səndələtən bir əngəl var: Türklərin yaşayan xatirələri! Üç-dört yüzil öncə hər qüdrəti və hər milləti yenən türklər, indi də silinməz xatirələriylə hər təşəbbüsümü səndələtirlər. Hər ürəkdə bu qorxunu sezirəm. Demək ki, yalnız türkləri deyil, onların tarixini də yenmək lazımdır. Bu durumda mən türklərin düzinələrlə, milləti idarə etmələrindəki sirri də anlayıram. Onlar millətləri bir kərə yenirlər, fəqət qazandıqları zəfərləri ruhlara və nəsillərə nəqş edəbilirlər”. M.Montecuccoli (Avstryalı komutan). (12)

Biz türklərin savaşcı kimliyindən bəhs edərkən unutmamalıyıq ki, bu kimliyin meydana gəlməsində digər dəyərlərlə bərabər inancları da mühüm rol oynayır. İlk inancları olan GÖK TANRI inancında da və sonradan qəbul etdikləri İslam dinində də  vətən torpağı müqəddəs hesab edilir .Bu səbəbdən də Türk milləti tarixboyu vətən torpağı üçün ölməyi-şəhid olmağı müqəddəs bilmişdir.  Bu yerdxatirlatmaq istərdim ki, Osmanlı Türk ordusunda qazanılan ən mühüm  zəfərlərdən biri də “Kut~ül Amarə zəfəridir.  İraqın ƏL-Kut şəhərinin  düşməndən qurtuluşu üçün savaşılan  bu cəbhədə Osmanlı ordusu 10.000 şəhid və minlərlə yaralı vermişdir.  Əsir İngilis  General Townshend xatirələrində bu qeyd edilir: "Osmanlı əsgərləri dini dəyərlər çox əhəmiyyət verirlər. Balkan savaşları zamanı bu əsgərlərin(ingilis ordusunu nəzərdə tutur) dini duyğuları zəiflədilmiş  ve dini təhsillərinə əhəmiyyət verilməmişlərdir. Aldıqları məğlubiyyətin səbəbi bundan qaynaqlanırdı. Bizim qarşımıza gələn Osmanlı Türk ordusu isə dini baxımdan mükəmməl yetişdirilmişdir. Bu baxımdan bizi məğlub etdilər. Dini duyquları möhkəm olan Osmanlı ordularına qarşı döyüş qazanmaq mümkün deyil. "(13)

Digər millətlərdən olan insanlar belə etiraf edir türklərin cəsarətini, döyüşkənliyini və doğuşdan əsgər kökənli olduğunu. Bizlərin tarix boyu hür yaşamaq həyatımızın əsası olmuşdur. Azərbaycan türk yurdumuzun Sovet dönəmində ruslar tərəfindən “xalqların qardaşlığı” adı ilə işğal edildiyi hər birimizə məlumdur. Rusların bu hərəkəti sadəcə xristian qardaşlığı idi. Əks halda bu qardaşlığı Güney Azərbaycandakı türklərlə və Türkiyəli Türklərlə də qurardıq. Bu siyasətlə biz türklərin milli kimliyini, torpağını, dilini əlimizdən aldılar. Bizim torpağımızda, yurdumuzda qondarma “ermənistan” adlandırdıqları ölkəni yerləşdirdilər. Bu qardaşlıqda sadəcə ermənilər və ruslar qazanclı çıxdılar. Bizlərə tariximizi, atalarımızı unutdurdular, yurdumuzu öz mülkləri zənn etdilər. Tarixi torpaqlarımızı bizə unutdurmaq istədilər. Bunun səbəbi rusların türklərin tarixini gözəl bilməsi idi. Tarix boyu, öncədən də qeyd etdiyim kimi, türklərdə ordu xalq və xalq ordu idi. “Hər türk əsgər doğular” deyilirdi. Bizlər vətən torpağı üçün ölməyi və öldürməyi gözə alacaq qədər cəsarətliyik. Mustafa Kamal Atatürkün “Vətən torpağı müqəddəsdir və qədərinə tərk edilməz” sözləri hər zaman türk milləti üçün əsasdır. Tarix boyu torpağımızda düşmənləri yaşatmadıq və yaşatmayacayıq. Allaha c.c sükürlər olsun ki, artıq həm ruhən, həm də düşüncə baxımından özləşmiş, özümüzə dönmüşük. Türk millətinin vətən sevgisi başqadır. Bizlərdə şəhit olmaq şərəfdir. Bizim analarımız qədimdə övladlarını əsgər göndəriyi zaman əlinə və ya kəkilinə xına çəkərlərdi ki,  bu hal Vətən uğrunda şəhit olmalarını gözə aldıqlarına işarə idi. Vətən uğrunda ərlərinin, oğullarının şəhit, qurban olması analar üçün şərəfli bir hal olmuşdur hər zaman.

“Bayraqları bayraq yapan üstündəki qandır,

Torpaq əgər uğrunda ölən varsa vətəndir.”

Mithat Cemal Kuntay

Dillər əzbəri olan və hardasa türklərin atalar sözü ola biləcək bu misralar əslində hər şeyi izah edir. Bəli, bizim şanlı türk bayrağızımızın üstündə şərəfli şəhidlərimizin qanı var və torpaqlarımız onların qanı ilə yoğrulub. Bu bayrağın və torpağın qədrini, dəyərini bilmək bizim boynumuzun borcudur. Əks halda manqurtlaşmış, vətən torpağını satan, insanlıqdan nəsibini almamış bir varlıq halına gələrik. Hər birimiz  qədimdə olduğu kimi əsgər olmalıyıq, cinsiyyət fərqi olmadan. Keçmişdə olduğu kimi qadınlarımız da savaşmağı öyrənməli, türk yurdunun və türk millətinin namusunu, şərəfini qorumaqdan geri qalmamalıdır. Unutmayın, hər türk əsgər doğular və bu hər daim belə olmalıdır. Bizim bayrağımız da, torpağımız da şanlı və dəyərlidir.

Hər bir Azərbaycan Oğuz Türkü müharibə şəraitində yaşadığını unutmamalıdır. Torpağımız uğrunda Şəhid vermişik. Bizim bir şəhidimiz olanda düşmənin 10 əsgərini məhv  edirik, bunu bilirik. Amma unutmayın, qanımızın son damlasına qədər savaşmaq bizim həm atalarımıza, həm də bu torpağa olan borcumuzdur. Axı bizim yurd əxlaqımız var. Bizlər şanlı türk millətiyik və tarixə ad salmışıq. Bu ada yaraşan cəsarətimizi bütün dünyaya göstərməyin zamanıdır. Nə mutlu türkəm deyənə! Artıq gün Türkün günüdür.

 İstifadə edilən mənbələr:

1.KAPLAN, Mehmet (2007), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 – Tip Tahlilleri, Ġstanbul: Dergâh Yayınları.
2.ERGİN, Muharrem (2004), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
3.DUYMAZ, Ali (2000), “Dede Korkut Kitabında Alpların Eğitim ve Geçiş Törenleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi ġöleni Bildirileri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi BaĢkanlığı Yayınları
4.  Ögel, B. (2001). “Türk Kültürünün Gelişme Çağları.”  S 301. İstanbul:Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. 

 “ESKİ TÜRKLERDE SAVAŞ VE SAVAŞ STRATEJİLERİ”  Serap Cansu KEMAL. yeniden ergenkon.com.
5.Ögel, B. (2001). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul:Türk  Dünyası  Araştırmaları Vakfı Yayınları.

Vilh. Thomsen : Orhon ve Yenisey  Yazıtlarının  Çözümü- İlk Bildiri- Çözülmüş  Orhon Yazıtları, Ç. Vedat Köken, TDK yay. Ankara 1993.s 67
6. Kafesoğlu, İ. (2011). “Türk Milli Kültürü” s 281. Ankara:Ötüken Yayıncılık.
7. Gömeç, S. (1997). Kök Türk Tarihi. Ankara:Akçağ Yayınları.
8. GÖKALP, Ziya (2005a). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Akvaryum Yayınevi
9. Dr.prof.İbrahim Kafesoğlu(Türk Milli KÜLTÜRÜ)(Ülke)
10. turkish-media.com.Bilgekagan. Türkler hakkında söylenenler(BENSÖYLEMED..
11. Roux, J.P. (1997). Türklerin Tarihi. İstanbul:Milliyet Yayınları.
12. turkish-media.com.Bilgekagan.” Türkler hakkında söylenenler” ismli makaleden.(BENSÖYLEMED
13.”DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE SAVAŞÇI EĞİTİMİ “Lütfü Kerem BAŞAR

  “Kutü'l-Amare Kahramanı Halil Kut Paşa'nın Hatıraları”. Haz: Erhan Çifci. Timaş Yayınları
    2015.

P.S. Hər zaman öz məsləhətləri və dəyərli bilgiləri ilə dəstək olan Türk komutan İshak Çelik bəyə təşəkkürümü bildirirəm!