Nizar Qabbani

Ərəb ədəbiyyatında sevgi və eşq mövzularını öz qələmlərindən daha çox izhar edən ədibləri xatırlayarkən  Nəcib Məhfuz, Yusif əs-Siba, Məhəmməd Əbdulhəlim kimi qələm adamlarını saya bilərik.  Çağdaş ərəb şerində eşq və sevgi mövzusunu uğurlu tərənnüm edən Nizar Qabbani kimi şairlər də var. 

Ərəb ədəbiyyatının gövhərlərindən biri və təkcə suriyalıların deyil,  bütün ərəb dünyasında söz aşiqlərinin qəlbində özünəməxsus taxt qurmuş müasir ərəb ədəbiyyatının görkəmli  simalarından biri olan həmin Nizar Qabbani.  O, 21 Mart 1923 cü ildə Dəməşqin “Mizənə Şəhm” məhəlləsinin qədim evlərinin birində, zəngin və tanınmış ailələrinin birində  boya başa çatmışdı.

Dəməşq universitetinin məzunu, hüquqşünas və Suriya xarici işlər nazirliyində çalışaraq 20 il Suriyanı xaricdə layiqincə təmsil etmiş siyasətçi olamsına baxmayaraq, Qabbaninin daxilində mülayim, bəlkə də siyasi çək-çevirdən xeyli uzaq, incə bir ruh vardı, şair ruhu. Elə “şair” də ərəbcədən tərcümədə hissiyatlı, həssas deməkdi.  İncə ruhlu diplomat Nizar Qabbani illər sonra ilk şerini xatırlayaraq belə deyirdi:

“16 yaşında məktəbimiz tərəfində Romaya səyahətə getmişdik. 1939 -cu il idi. Gəzinti gəmisi ilə dənizə çıxmışdıq. Gəminin göyərtəsinin üstündə dənizin dalğalarının gözəlliyinə baxırdım. Və bu vaxt içimdən onu vəsf edən sözlər gəldi. Bu misralar idi. Az sonra ikinci, daha sonra üçüncü misra  gəldi. Göyərtədən enib misraları gizlin kağıza köçürməyə tələsdim. Amma bunu yoldaşlarıma açıqlaya bilmirdim, məni məsxərəyə qoyacaqlarından qorxurdum”

Onun ilk kitabı “Əsmərim anlatdı mənə” adlanırdı. Kitab nəşr olunanda Nizarın  nə az nə çox, 19 yaşı vardı.

Nizar Qabbaninin yaradıcılığının əsas hissəsi cəmiyyətdə qadının ictimai rolu, qadın hüquqlarını bərapası üçün hayqırışlar idi. Onu digər ərəb şairlərindən fərqləndirən cəhət, onun məzlum qadınları himayə edən şerləri idi. Bun görə də xalq arasında ona “nəsiru-l-məra” (qadın himayəçisi) deyə adlandırırdılar. Əlbəttə, Nizar Qabbanini təsadüfən belə bir sosial inqilaba maraq göstərməmişdir. Bu mövzulara toxunmağa onu sövq edən səbəb isə sevmədiyi kişiyə məcbur ərə verildiyinə görə intihar edən bacısının taleyi olmuşdur. O bacısını uşaq yaşlarında itirmişdi. O bacısını müdafiə edə, onu ölmün caynağından xilas edə bilməmişdi. Lakin bacısının timsalında, milyonlarla şiddətə məruz qalan qadınların müdafiə etməyi bacarmışdı.    1956 cı ildə işıq üzü görən “Nizar Qabbaninin şerləri” adlı kitabı tamamilə “kişi şovinizminə” həsr olunmuşdu. O dövrün Suriyasında qadına şiddətin vüsət aldığı bir dövrdə Qabbaninin şerləri böyük ictimai titrəyişə səbəb olmuşdur. 1967 ci ildə Ərəb – İsrail müharibəsindən sonra Ərəb şeriyyatında yeni üslüb yaratmağa müvəffəq olmuşdu. Onun şerləri 1967 -ci ilə Beyrutun Ədəbiyyat qəzetində çap olunandan sonra bütün ərərb dünyasında qadağan olunmasına baxmayaraq şerləri xalq arasında əldən ələ gəzirdi.

O, 20 il vətəni Suriyanı bir çox Avropa və Asiya ölkələrində bir diplomat olaraq təmsil edirdi. Lakin çox keçmədi ki, hakim partiya ilə fikir ayrılığı səbəilə vəzifəsindən istefa verdi.

  Onun şerlərinin qəhrəmanları adətən qadınar olurdu.  Lakin taleyin ona vurduğu zərbə bacısını itirməsi ilə  bitmirdi. O ömrünün bir hissəsini Livanda, Beyrutda keçirdi. İlk uğursuz evliliyindən sonra Bilqeys adlı bir xanımla xoşbəxt həyat yaşadığı az bir müddət sonra, 1981 ci ildə İraq səfirliyinin Beyrutda partladılması nəticəsində Bilqeysi də itirir. Beləliklə Nizar Qabbani həyatının ikinci ağır zərbəsinə tuş gəldi.

Həyat yoldaşı Bilqeysin faciəvi vəfatından sonra Nizar Qabbani Livandan bir dəfəlik ayrıldı, ömrünün son 15 ilini Londonda həay sürdü.  90-cı illərin əvvələrinə qədər topladığı şerlərinin dərci ilə məşğul oldu.

1997-ci ilin sonlarında  Qabbani infarkt keçirərək sağlamlığına ciddi zərbə dəydi, bir neçə ay sonra, 30 aprel 1998-ci ildə 75 yaşında Londonda dünyasını dəyişdi.  Londonda xəstəxanada olarkən yazdığı vəsiyyətnaməsində ana vətəni Dəməşqdə dəfn edilməsini vəsiyyət etmişdi.

"Dəməşq- Mənə şeir öyrədən, yaradıcılığı öyrədən və Yasəmən əlifbasını öyrədən ana bətnim". Bu onun son misrası idi.

Şübhəsiz onun vəsiyyəti yerinə yetirildi. Onun cənazəsi vəfatından dörd gün sonra Dəməşq küçələrinə böyük  izdihamla qarşılandı və təntənəli şəkildə vida mərasimi keçirildi. Dəməşqdə, Bab -Səğir məzarlığında dəfn edildi.

Onun ən məşhur şerlərindən biri  “Risalətun min təhtəl-ma” (Suyun altından göndərilən məktub) adlanır. 

لو اني أعرف أن الحب خطير جدا ما أحببت

لو أني أعرف أن البحر عميق جدا ما ابحرت

لوأني أعرف خاتمتي ما كنت بدأت

يا من صورت لي الدنيا كقصيدة شعر

و زرعت جراحك فى صدري و أخذت الصبر

و أنا ما عندي تجربة فى الحب

و  عندي زورق

إني اتنفس تحت الماء

إني أغرق .. أغرق .. أغرق

“Sevginin bu qədər təhlükəli olduğunu bilsəydim,

sevməzdim.

Dənizin bu qədər dərin olduğunu bilsəydim,

girməzdim.

Sonumu bilsəydim,

başlamazdım.

Ey dünyanı mənə bir şer qəsidəsi kimi

 göstərən,

Yarasını bağrıma vuran və səbrimi

 tükəndirən,

Nə bir təcrübəm var eşqdə,

Nə bir qayığa sahibəm,

Nəfəs alıram suyun altında,

Boğuluram,

Boğuluram,

boğuluram