Koronavirus

Koronaviruslar  (lat. Coronaviridae) - viruslar ailəsi, o cümlədən 2020-ci ilin yanvar ayına olan məlumata əsasən,  insan və heyvanlara təsir edən iki yarımfəsiləni  birləşdirən 40 növ RNT tərkibli viruslardır. Virusun adı onun quruluşuna görə belədir, onun çıxıntıları günəş tacını xatırladır. O cümlədən  insanlara təsir edən koronaviruslar bunlardır:

HCoV-229E virusu;

HCoV-NL63 virusu;

HCoV-OC43 virusu;

HCoV-HKU1 virusu;

İlk hadisəsi 2002-ci ildə qeydə alınan SARS-in törədicisi olan SARS-CoV virusu;

2015-ci ildə baş vermiş Orta Şərq tənəffüs sindromunun törədicisi olan MERS-CoV virusu;

SARS-CoV-2 virusu, 2019-cu ildə meydana çıxan  yeni pnevmoniya pandemiyasının törədicisi

Epidemiologiya

Koronaviruslar məməlilərdə (insanlar, yarasalar, pişiklər, itlər, donuzlar, iri buynuzlu mal-qara) və quşlarda xəstəliklərə səbəb olur.

Koronavirus insanda ilk dəfə 1965-ci ildə kəskin respirator virus infeksiyalarından  qeydə alınmışdı. Sonradan, koronaviruslar 2002-2003-cü illərdə Çində SARS və ya ağır kəskin tənəffüs sindromu  aşkarlanana qədər tədqiqatçıların diqqətini cəlb etməmişdi. Xəstəliyə SARS-CoV virusu səbəb olmuşdu. Nəticədə xəstəlik digər ölkələrə yayıldı, cəmi 8,273 nəfər xəstələndi, 775 nəfər öldü (ölüm nisbəti 9,6%).

MERS-CoV virusu, ilk hadisələri 2012-ci ildə meydana çıxan Yaxın Şərq tənəffüs sindromunun (MERS) törədicisidir. 2015-ci ildə Cənubi Koreyada Orta Şərq tənəffüs sindromunun yayılması baş verdi, bu müddət ərzində 183 nəfər xəstələndi, 33 nəfər öldü.

2019-cu ilin dekabr ayında Çində yeni aşkar edilmiş 2019-nCoV virusunun səbəb olduğu pnevmoniya xəstəliyi başladı. İnfeksiya tezliklə digər ölkələrə yayıldı. Koronavirus infeksiyasının mənbələri xəstə bir insan, heyvanlar ola bilər. Mümkün ötürülmə mexanizmləri: hava-damcı, hava-toz, nəcis-oral, təmas. Xəstəlik qışda və yazın əvvəlində artır. Xəstəxanaya yerləşdirilən xəstələrin kəskin respirator virus infeksiyalarının strukturunda koronavirus infeksiyası orta hesabla 12% təşkil edir. Qısa bir xəstəlikdən sonra immunitet, bir qayda olaraq, təkrar infeksiya ilə qorunmur. Koronavirusların geniş yayıla bilmələri insanların 80% -də rast gəlinən xüsusi anticisimlər tərəfindən sübut olunur.

Koronavirusdan müdafiə vasitələri

Koronaviruslar superkapsid viruslardır. Bütün bu cür viruslar yüksək yoluxucu və immunitetə qarşı davamlı olur, lakin digər tərəfdən, adi bir kapsiddə olan viruslarla müqayisədə, keçdiyi bədən xaricində nisbətən aşağı canlılığa və dezinfeksiyaedici maddələrə yüksək həssaslığa və zəifliyə malikdirlər. İnsanlar üçün qorunma vasitələri koronavirusların bütün növlərinə və mutasiyalarına qarşı universaldır, lakin antiseptiklərə və istiliyə həssaslıq müxtəlif koronaviruslar arasında bir qədər dəyişə bilər.

Koronaviruslar xəstə bir insanın öskürməsi və asqırması zamanı, həmçinin normal söhbət və nəfəs alma zamanı az dərəcədə aerozol damcılarını buraxması səbəbindən ötürülür. Bir damla aerozolun içərisində on minlərlə koronavirus var. Tənəffüs sisteminə (gənzik və ağciyərlərə) daxil olduqda, bu cür damcılar xəstəliyə səbəb olur. Aerozol damcıları obyektlərin üzərinə düşürsə, bir insan bu obyektlərə toxunaraq virusu əllərinə keçirə bilər. Bu vəziyyətdə virus insanlara infeksiya verir, çünki insanlar saatda ən az 23 dəfə  əllərini ağızlarına, burunlarına və gözlərinə toxundurlar. Belə bir ötürülmə, üz maskası və ya xüsusi lövhə ilə əllərin ağıza və buruna toxunuşuna fiziki olaraq maneə törətməklə, həm də müntəzəm əl yumaqla azaldıla bilər.

Tədqiqatçıların əksəriyyəti aerozolun  infeksiyanın  yayılmasında əsas yol olduğunu qəbul edirlər. Ancaq infeksiya üsulları ilə bağlı birbaşa statistika yoxdur, çünki yoluxma artıq baş verdikdən sonra bunu müəyyən etmək çətindir. Qoruyucu vasitələrin işləmə effektivliyinə əsaslanan infeksiyanın tətbiqi üsulları haqqında dolayı statistika var. SARS ilə koronaviruslara qarşı qoruyucu tədbirlərin effektivliyinə dair bir araşdırma göstərir ki, maskalar infeksiyaya yoluxmanı əngəlləyən ən təsirli vasitədir, təxminən 68%. Əllərin yuyulması (lakin gündə 10 dəfədən çox və hərtərəfli) virusun ötürülməsini 55% dayandırırdı. Əl yuma, maskalar, əlcəklər, xalatların da daxil olduğu tam qorunma 91% effektivlik vermişdi. 

Səthlərdə və dəridə virusun dayanıqlığı

Virusun müxtəlif səthlərdə dayanıqlığı fərqlidir və temperaturdan asılıdır. Kağızda virus 3 saat ərzində dağılır, 4 gün ərzində banknotlarda, 2 gün ərzində ağacda və geyimdə, 4 gün ərzində şüşədə, 7 gün ərzində metalda və plastik kütlədə. İstifadə olunan maskanın daxili qatında 7 gün, maskanın xarici səthində isə 7 gündən çox saxlanılır. Bu məlumatlar  +22 ° C və rütubət 65% -ə  uyğundur. Yoxlama PSR-testlə edilirdi, yəni virusu ləğv etmək üçün vaxt müəyyən olunmamışdı, onun tamamilə məhv edilməsi - RNT-nin bütün nüsxələrini məhv etmək nəzərdə tululmuşdu.

Antiseptiklərin koronaviruslara təsirinin müxtəlif tədqiqatları bir az fərqli nəticələr göstərir. İtalyalı alimlərin apardığı araşdırma göstərir ki, etanol (70%), natrium  (0.01%) və xlorheksidin (1%) çox tez (2 dəqiqədən az) virusun kapid hissəsini zədələyir və çoxalma qabiliyyətini itirir . Digər bir araşdırma  izopropanol (45%), n-propanol (30%) və etil sulfat mesetronium (0.2%) əsaslanan populyar əl sanitariya vasitələrini sınaqdan keçirdi; 80 faiz etanol əsasında; 85 faiz etanol əsasında gel; 95 faiz etanol əsasında antivirus gel. Əlləri 30 saniyə ərzində emal edən bütün vasitələr virusu məhv etdi. Beləliklə, əl təmizləyici vasitələrin istifadəsi koronaviruslara qarşı təsirli olur. ÜST spirt  tərkibli əl antiseptiklərinin koronaviruslara qarşı istifadəsini tövsiyə edir .

COVID-19-nin törədicisi üzərində aparılan xüsusi tədqiqatlar göstərib ki, digər koronaviruslar kimi o da  antiseptiklərə də reaksiya verir. Etanol (70%), xlorheksidin (0,05%), xloroksilenol (0,05%), benzalkonium xlorid (0,1%), povidon-yod (7,5%) 5 dəqiqə ərzində virusu öldürür. Otaq dezinfeksiya standart xlor tərkibli antiseptiklər istifadə hətta 1:99 konsentrasiyası da virus 5 dəqiqə ərzində öldürür.

ABŞ-ın ətraf mühitin mühafizə agentliyi istehsalçılardan  konkret məhsullar üçün antiseptikin işlənməsinin sürətinin göstərişiylə koronavirusa COVID-19-a qarşı antiseptiklərin sertifikatlaşdırılması üzrə  işlərə başladı. Hər birindən  daha sürətli (30 saniyə ərzində) natrium  xlorit, hidrogen peroksid, dördüncü ammonium, etil spirti və laktik turşuya əsaslanan bir antiseptik virusu öldürür.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), əllərin sabunla yaxşıca yuyulmasının koronaviruslara qarşı təsirli olduğunu qeyd edir, çünki viruslar dəridən mexaniki şəkildə yuyulub gedir. Bununla belə, adi sabun olduqca zəif antiseptikdir. Adətən 5 dəqiqə ərzində sabun COVID-19-un törədicisini məhv etsə də, fərdi testlər bəzən onun varlığını göstərir. Buna görə də virusu təmizləməyin mexaniki üsulu əllərin düzgün və intensiv yuyulmasından asılıdır.

Koronaviruslu aerozoldan müdafiə

Koronavirusun superyayıcıları və Sosial Müdafiə metodları

Koronaviruslar aerozol vəziyyətində olduqca yoluxucu və insanlar arasında asanlıqla ötürülür, xüsusən də "super distribyutor" adlandırılanlar, yəni karantinlərə laqeyd yanaşan insanlar sıx sosial əlaqə saxlayarkən ümumi yeməklərdən və əşyalardan istifadə edirlər. Daha çox virusu yayanlar böyük ümumi yığıncaqlar və sterilizasiya olunmadan bir çox dini əşyaların paylaşılması səbəbindən dini icmanın üzvləridir. 

Bundan əlavə, hərbçilərin kiçik otaqlarda, xüsusən də gəmilərdə çox sıx toplaşması səbəbindən ordu və donanmada super distribyutorlar meydana çıxır. 

Koronavirus aerozolundan qorunmaq üçün məsafəni qorumaq

Koronaviruslardan qorunmaq üçün məsafənin qorunması məsələsinə mütəxəssislər arasında fərqli yanaşma var.

İnsanın adi öskürəyindən aerosol

ÜST, digər insanlara yoluxa bilən bir aerozolun yoluxmuş bir insandan yalnız 1-2 metr radiusda yayıldığını iddia edir və koronavirusların daha böyük məsafəyə ötürülməsini  mümkün hesab etmir.

Bununla, ÜST, tənəffüs xəstəlikləri ilə əlaqədar aşağıdakı məlum olan həqiqətlərə etibar edir. Tənəffüs xəstəliklərinin törədiciləri həm fizioloji hərəkətlər zamanı (həm də nəfəs almaq, danışmaq, fəryad etmək, ağlamaq) və patoloji (asqırma, öskürək) selikli damcılarla atılır. Bu vəziyyətdə, 7 ilə 200 mikrometrə (mikron) qədər ölçülü damcılar meydana gəlir. Bir dəqiqə ərzində danışarkən, diametri 100 mikrona qədər olan 210-a qədər hissəcik havaya buraxılır, öskürəklə - 10-50 min, bunların 80% -i 100 mikrondan azdır. Asqıranda - 100 - 800 min, bunların 50% -i 100 mikrondan azdır. Asqırdıqdan 0.2 saniyə sonra hissəciklərin 30% -i 1 - 25 mikron diametrə malik olur. Öskürək zaman böyük və orta aerozol damlalarının əksəriyyəti 1 metrdən çox yayılmır və tez bir zamanda çökür. Səpələnmə radiusu damcı ölçüsünə mütənasibdir, aerozolun çökmə dərəcəsi eynidır. Bundan əlavə, yoluxmuş bir aerozolun tənəffüs  traktına nüfuz dərinliyi aerozol damlalarının ölçüsü ilə tərs mütənasibdir, yəni incə aerozol daha yoluxucu olur. 

Ancaq yüksək yoluxucu kiçik bir aerozol 1 metrdən çox uça bilər və havada daha uzun müddət asıla bilər, bu çoxdan  elm adamlarına məlum idi. Bundan əlavə, 1 metr məsafədə uçan böyük bir aerozol yalnız udlağa daxil olur və kiçik (10 mikrondan az) birbaşa bronxlara və alveolalara daxil olur, yəni. ölümcül sətəlcəm riski yaradır. 

New England Journal of Medicine jurnalında dərc olunan məqalədə deyilir ki,  tədqiqatçılar COVID-19 ilə gözəl bir aerozolun eksperimental asılı qalma qabiliyyətini qiymətləndirib. Təcrübə göstərib ki, canlı virusları olan bir aerozol havada ən az 3 saat asıla bilir. 

Nebraska Universitetinin Tibb Mərkəzi normal söhbət zamanı nəfəs alarkən, yəni   öskürək və asqırma olmadan xırda aerozolda koronovirusları tapmaq mümkün olub olmadığını öyrənmək qərarına gəldi. Tədqiqat göstərdi ki, normal söhbət zamanı gözə görünməyən virusa yoluxmuş aerozol 2 metr “təhlükəsiz” məsafədən daha böyük məsafədə aşkar edilir. Bu, virusun əvvəllər düşündüyündən daha çox yoluxucu olması demək idi. Buna görə ABŞ Milli Elmlər Akademiyası ABŞ hökumətinə təcili məktubunda bu məlumatlarla əlaqədar təxirəsalınmaz və yeni tədbirlərin görülməsini tələb etdi. Bu tədbirlərə maskaların məcburi geyilməsi daxildir .

ABŞ-ın Kembric şəhərindəki Massaçusets Texnologiya İnstitutunun  mütəxəssisləri öskürək və ya asqırma zamanı  tam olaraq nə baş verdiyini anlamaq üçün yüksək sürətli kameralardan və digər avadanlıqlardan istifadə etdilər. Nəticələrində, birmənalı şəkildə ÜST-nin "təhlükəsiz məsafəni" saxlamaqla bağlı tövsiyələrinin elmi cəhətdən əsaslandırılmadığını göstərdilər: öskürək və asqırma yayıldıqda, ən kiçik aerozol damcısının "aerozol buludu" nda uçuş məsafəsi 6-8 metrdir. Onlar infeksiyadan qorunmaq üçün N95 sinifli respiratorların istifadəsini tövsiyə etdilər. Sinqapurdan olan tədqiqatçılar, aerozolun dağılmasının bir insanın ölçüsündən də asılı olduğunu və buna görə "təhlükəsiz məsafə" anlayışının şərti olduğunu söylədilər. Tədqiqata görə, ÜST-ün 1-2 metr tövsiyə olunan məsafəsi 159 sm hündürlüyə 46 kq ağırlığa qədər olan adamlar üçündür, orta boy və çəkisi olan bir adam üçün isə ən azı 3-4 metr  etibarlı məsafə sayıla bilər.

2 aprel 2020-ci ildə, ÜST-nin elmi ictimaiyyət tərəfindən belə ciddi tənqidindən sonra qurumun Elmi Müşavirləri Komissiyasının sədri, professor Devid Heymanp, ÜST-nin yeni elmi sənədləri araşdıracağını və yeni tövsiyələr verəcəyini bildirdi . 

Mütəxəssislərin infeksiyadan qorunmaq üçün məsafəni qorumağın səmərəliliyi barədə mübahisəsi universal aşınma maskalarının effektivliyi ilə bağlı mübahisə ilə sıx bağlıdır.

Ümumi qaydada maskaların taxılmasına ehtiyac

Maskaların hamı tərəfindən taxılmasının zəruriliyi məsələsi mütəxəssislər arasında mübahisə mövzusudur.

ÜST və bəzi tibb mütəxəssisləri maskalar və respiratorların koronaviruslara qarşı təsirsiz olduğunu düşünürlər. Bu fikir virusun çox kiçik olması və parka tərəfindən saxlanıla bilməməsi ilə əlaqələndirilir, həmçinin  adi insanlar geniş boşluqları olan maskalar və respiratorları geymirlər və s. Buna görə, maska artıq koronavirus xəstəliyinə yoluxmuş insanlar üçün lazımdır, çünki başqalarına yoluxma ehtimalını azaldır, xəstə öskürəndə və ya asqırdıqda aerozolun çilənməsinə maneə törədir.

Buna baxmayaraq, Çin yoluxucu xəstəlik mütəxəssisləri, maskaların geyilməməsi iddiasını kəskin şəkildə tənqid edərək, bunu "Avropa və ABŞ-ın ən böyük səhvi" adlandırdılar. Onların fikrincə, bu cür yanaşma nəticəsində  həm qorunmaqdan məhrum olan insanların kütləvi infeksiyası baş verir, çünki xəstə olduğunu hələ bilməyən , buna görə də maska taxmağı zəruri saymayan , beləliklə özünü təcrid etməyən insanlar virusu yaymaqda davam etmiş olur. Çin yoluxucu xəstəlik mütəxəssislərinin fikrincə, AB və ABŞ-da fəlakətli epidemioloji vəziyyətin əsas səbəblərindən biri maskaların kütləvi istifadəsinə etinasız yanaşmadır. Asiya yoluxucu xəstəlikləri üzrə mütəxəssislərinin fikirlər,  ümumilikdə ÜST-nin tövsiyələri ilə razılaşmadıqlarını göstərir: Asiyanın əksər ölkələrində hamı maska taxmaq istəyir. Onların fikrincə, Çində koronavirusun aradan qaldırılmasına xəstəliyin yayıldığı bölgələrdə əhalinin 97,8% -nin maska taxması ilə nail olunub. Burada əsas yanaşma belədir ki, ehtimal olunan xəstələrin 98% -i maskadan istifadə edir və başqalarına aerozol ilə yoluxdura bilməz. Öz mövqeyini müdafiə edən ÜST, bildirib ki, heç bir simptomu olmayan  xəstələr təqribən  6%-dən çox olmur. Lakin bəzi ölkələrdə aparılan araşdırmalar simptomsuz  xəstələrin (öskürək və hərarət olmadan)  sayının testlərə görə bəzən hətta  25% -ə çatdığını göstərir və buna görə  onların dəqiq sayı bilinmir. Söz yox ki, bu insanlar xəstə və yoluxucu olduqlarını bilmirlər və tib müəssisələrinə kömək üçün müraciət etmirlər. Asiya epidemioloqları da maskaların ümumi geyilməsinin sosial tərəfini vacib hesab edirlər. Bu vacib tətbiq olunmazsa, hətta simptomları olan çox sayda koronavirus xəstələri ÜST tövsiyələrini qulaqardına vuraraq sadəcə maskalar taxmaz və nəticədə idarəolunmaz durum meydana çıxa bilər. Hamı tərəfindən kütləvi olaraq maskalardan istifadə isə bu halları demək olar ki, tamamilə istisna edir. Bundan əlavə, maskalanmış insanlar özləri vizual olaraq potensial təhlükəni hiss edərək intuitiv olaraq bir-birlərindən uzaqlaşırlar.

Birdəfəlik maskaların çatışmazlığı səbəbindən Yaponiya hökuməti çoxdəfəli istifadə olunan maskalara  əsaslanan strategiya tətbiq edir. Yaponiyadakı hər bir vətəndaşa 2 ədəd  çoxdəfəli  maska verilib, onun sterilizasiyası  insanların  özləri tərəfindən həyata keçirilməlidir.

[09:26, 12.04.2020] V: Avropa Birliyində respiratorlar növlər üzrə təsnif olunur. FFP1 sinifinin (Filtering Face Piece) repiratorları 0.3 mikrometrdə 85% aerozol filtrasiya edir. FFP2 sinifli respiratorlar 0.3 mikrometrdə 94% aerozolları fikyrasiya edir (buna görə də tez-tez N95-in ekvivalenti sahılır) . FFP3 sinif respiratorları 1/3 mikrometrə 99% aerozol filtrasiya etməyə nail olurlar. Bir sıra ölkələrin Səhiyyə Nazirliklərinin məlumatına görə, koronavirus xəstələri ilə işləyən həkimlər üçün FFP3 respiratorları tələb olunur, çünki koronavirusların "yoluxmuş hava" əmələ gətirən xırda aerozolda yaşaya biləcəyinə dair sübutlar var. 

Tənəffüs xəstəliklərində maskaların istifadəsi ilə bağlı aparılan araşdırmalar maskaların təsirsiz olması ilə bağlı bütün iddiaları açıq şəkildə təkzib edir. ABŞ-da qrip epidemiyası zamanı maskalar və respiratorlar xəsyələrlə sıx təmasda olmalarına baxmayaraq tibbi personalın təxminən 77% -ni infeksiyadan qorumuşdu. Eyni zamanda, tədqiqatlar adi maskalar və N95 respiratorlarının istifadəsi arasında ciddi fərq göstərmir. Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, həkimlər ümumiyyətlə xəstələnmə riski artan və xəstələrlə tez-tez təmasda olan N95 respiratorlarını istifadə edirlər. Aerozol maskaları da xüsusi olaraq COVID-19 virusu olan xəstələrlə sınaqdan keçirildi. Belə xəstələrin aerozolunun əhəmiyyətli bir hissəsi xırda idi - 5 mikrometr, ancaq adi maska ilə də süzülmüşdü, çünki onlar 3 mikrometrə qədər aerozolları süzmək üçün nəzərdə tutulur.

Çin Səhiyyə Nazirliyi maskaların seçilməsi və istifadəsi ilə bağlı tövsiyələrini dərc edib. İctimai yerlərdə maska taxmaq vacibdir. Evdə, küçədə, izdihamın olmadığı yerlərdə və yaxşı havalandırılan məkanlarda olduqda, maska taxmaya bilərsiniz. İnsanlar sizə yaxınlaşdıqda maska dərhal geyilməlidir. Öskürək və ya asqırırsınızsa, klapanlı respiratorlardan istifadə etmək qadağandır , çünki oradan çıxan infeksiyalı aerozolu başqalarına yoluxdura bilərsiniz. Bu səbəbdən və birdəfəlik maskalarla nəfəs almaq daha asan olduğuna görə respirator əvəzinə onlar tövsiyə olunur. Şübhəsiz ki, koronavirusa yoluxmuş insanların olduğu yüksək riskli bir əraziyə girdiyiniz təqdirdə N95 respiratorları tövsiyə olunur. Eyni zamanda, qohumunuz koronavirusla xəstələnirsə, o zaman onun yanında klapansız birdəfəlik maska da geyinməlisiniz. Çünki böyük ehtimalla siz də xəstələnəcəksiniz və başqalarını yoluxdurmamağınız vacibdir

Təkrar istifadə üçün maskalar və respiratorların sterilizasiyası

Maskalar və respiratorların çatışmazlığı səbəbindən, bir çox adi insanlar, filtrə düşə biləcək virusu aradan qaldırmaq üçün onu yuyaraq və ya antiseptiklərlə təmizləyərək yenidən istifadə etməyə başlayırlar. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına görə maskalar və respiratorların "bərpası" bu üsul təsirsizdir, çünki virusun qeyri-peşəkar sterilizasiya ilə tamamilə məhv edilməsi təmin edilmir və qoruyucu xüsusiyyətlərini azaldaraq maskasının filtrini zədələyə bilər .

Ancaq məsələn, Rusiyada Baş Sanitariya Müfəttişliyi fərqli fikirdədir: "Tibbi maskalar əldə etmək mümkün olmadıqda, evdə düzbucaqlı şəklində müstəqil hazırlanmış dörd qatlı tənzifdən istifadə etmək olar. Burun, ağız, yanaqlar və çənəni tamamilə örtməsi üçün yetərli sahəyə və başın arxasına yapışdırmaq üçün dörd bağlayıcı rezinə sahib olmalıdır. Onlardan istifadə qaydaları tibbi maskaların istifadəsi qaydalarına bənzəyir. Hər dəfə zərurət yarandıqda evdə hazırlanmış dörd qat tənzifli maska hər hansı bir yuyucu məhlula batırılmaqla zərərsizləşdirilir, sonra 15 dəqiqə ərzində qaynadılır (və ya 95 ° C-də qaynar rejimdə paltaryuyan maşında yuyulur). Sonra sarğılar yuyulur, qurudulur və ütü ilə hər iki tərəfdən pambıq məhsulları üçün tövsiyə olunan temperaturda ütülənir. 

Rusiyada təkrar istifadə üçün sterilizasiya maskaları üçün təlimatlar dərc olunub. Onlarda vurğulanır ki, bu maskalar 2-3 saat ərzində istifadə olunmalı və sonra dəyişdirilməlidir. Çoxdəfəli.maskalar yalnız təmizləndikdən sonra yenidən istifadə edilə bilər. Evdə maska sabun və ya yuyucu vasitə ilə yuyulmalı, sonra buxar generatoru və ya buxar təchizatı funksiyası olan ütü ilə işlənməlidir. Ütüləndikdən sonra maska yaş olmamalıdır, buna görə də axırda buxar təchizatı funksiyasını qoşmadan bir neçə dəqiqə ütüləmək lazımdır ".

Bununla yanaşı, yuxarıdakı tövsiyələrin adi parçadan hazırlanan əldəqayrılma maskalar üçün tətbiq olunduğunu unutmayın. Professional maskalar və respiratorlar parça olmayan sintetik materiallardan (spunbond) hazırlanır. Belə material üçün bir qayda olaraq ərimiş Polipropilen liflərindən istifadə olunur. Bu cür material 100-120C-də məhv olur. Bundan əlavə, yuyucu və dezinfeksiyaedici maddələr polipropilenlə kimyəvi reaksiyalara girir, filtrə ciddi ziyan vurur. Buna görə peşəkar maskalar və respiratorları sterilizasiya etmək üçün qaynar, sərt yuma, yuyucu vasitələr / dezinfeksiyaedici və ütülərdən istifadə edilmir. 

Mütəxəssislər N95 respiratorunun mikrodalğada sterilizasiyasını da sınaqdan keçiriblər. Qığılcımlanmanı istisna etmək üçün burun üçün metal klip müvəqqəti olaraq respiratordan çıxarıldı və respirator nəmləndirildi (mikrodalğalı enerji su molekulları vasitəsilə qızdırılır). Sınaq göstərdi ki, 3 dəqiqə ərzində 600 vatt temperatur radiasiyası zamanı bütün bakteriya və viruslar respiratorda öldü. Eyni zamanda, respiratorun filtri heç bir ziyan görmədi və hissəcikləri 1/3 mikron həcmində saxlamağa davam edərək 99% -dən yuxarı təmizlik dərəcəsini saxladı. Bununla belə, tədqiqatçılar dezinfeksiya metodunun riskli olduğunu bildirir, ona görə ki, filtr əriyə bilər. Daha ətraflı testlər göstərdi ki, bir çox respiratorda filtr nümunəsi, mikrodalğada əriməyə meyllidir filtr materialının aşağı ərimə həddi + 100C təşkil edir. 

Stenford Universitetinin tədqiqatçıları koronavirus pandemiyası səbəbiylə yaranmış defisit zamanı respiratorların sterilizasiyası üçün müxtəlif tibbi təcrübələri araşdırdılar. + 170 ° C temperaturda avtoklavda respiratoru sterilizasiya etmək cəhdi sintetik filtr materiallarının əriməsinə səbəb oldu. Etanol və xlor əsasında antiseptiklərdən istifadə edilməklə respiratorların sterilizasiya edilməsi uğursuz bir metodu kimi qəbul edildi. + 70 ° C-də isti havada respiratorun 30 dəqiqəlik sterilizasiyası, habelə qaynar su buxarında 10 dəqiqəlik təmizlənməsi kimi üsullar filtrin zərərdən qorunması baxımından təsirlidir. Respiratoru zədədən qorumaq baxımından ən etibarlı metodlar 30 dəqiqə ərzində hər iki tərəfdən ultrabənövşəyi şüalanma (254 nm), həmçinin hidrogen peroksidlə sterilizasiya sayılır.

ABŞ-da, prezident Trampın birbaşa təzyiqi ilə 29 mart 2020-ci ildə təkrar istifadə üçün maskalar və respiratorların sterilizasiyasına icazə verildi . Sterilizasiya maskaları və respiratorların FDA tərəfindən təsdiqlənmiş üsulu Battelle sterilizasiya maşınında hidrogen peroksidin buxar sterilizasiyasına əsaslanır. Bu üsul filtr materialına zərər vermir və qoruyucu xüsusiyyətlərini azaltmır. Hər Battelle sterilizasiya maşını gündə 80.000 maska və ya respiratoru koronaviruslardan təmizləyə bilir.

Üz qalxanları və eynəklər

Adi adamlar maskaların koronaviruslardan qoruduğunu bilirlər. Bununla belə, adi insanlara üz qalxanlarının hətta həkimləri təhlükəsizlik eynəklərindən daha yaxşı qoruduğu az məlumdur. ÜST üz qalxanlarını tənəffüs maskası ilə birlikdə kritik qoruyucu vasitələrə daxil edib.

Əhaliyə koronavirus infeksiyasına qarşı ucuz üzlüklər taxmağın effektivliyini izah etmək üçün Apple, Nike və digər Amerika markaları həkimlərin dəstəyi ilə ABŞ əhalisini üz qalxanlarından istifadə etməyi öyrətmək üçün bir reklam kampaniyası başladıb.

Üz qalxanı, ilk növbədə əllərinizlə üzünüzə, göz və maskanıza toxunmağınıza maneə törətdiyinə görə təsirli olur. Əlinizlə yoluxmuş bir cisimə toxundunuzsa, o zaman refleks olaraq maskanızı düzətmək və ya gözlərinizi ovuşdurmaqla yoluxa bilərsiniz. Qalxan isə bunu etməyə imkan verməz. O həmçinin xəstələrin infeksiyanı effektiv şəkildə yaymasına imkan vermir. Bir insan özü xəstədirsə, əlləri ilə nəm maskaya  toxunsa, infeksiyanı əllərinə, sonra obyektlərə və s yaya bilər. Buna görə də üz qalxanları Asiyada koronavirus xəstələrindən infeksiyanın qarşısını almaq üçün məcburi maskalar taxmaqla eyni vaxtda geniş istifadə olunurdu. 

Xəstə bir insan üzünüzə tərəf öskürürsə, o zaman bu qalxan sürəti hətta 95 nömrəli respirator filtrini belə yarıb keçə bilən aerozol damlalarının təsir enerjisini götürür. ÜST həmçinin qeyd edir ki, viruslu aerozoldan eyni anda çoxlu miqdarda maye xəstədən tənəffüsünüzə daxil olsaydı, bütün respiratorları qoruya bilməzlər. şərti N95 respiratorları nəmə davamlı deyildir, ancaq "cərrahi N95" kimi təsdiqlənmişdir, buna görə də respiratoru üz qalxanı ilə örtmək olduqca vacibdir. Bu qalxan, öskürək və ya üzünüzə asqırırlarsa, infeksiyanın olma ehtimalını 96% azaldır, çünki təxminən 3 mikron olan olduqca xırda aerozolların 68% -ni dayandırır. Ancaq hətta adi vəziyyətdə də o, maska üzərinə düşən aerozolun miqdarını 23% azaldır, çünki inhalyasiya zamanı ekran aerozol ilə örtüldükdə, onun böyük bir hissəsi onun üzərində yerləşər. 

Məlumdur ki, koronavirusun olduğu əllərlə ovuşduran gözlər yoluxa bilər. Gözlər vasitəsilə aerozol infeksiyasının olub-olmaması ilə bağlı geniş araşdırmalar aparılmır, lakin bu da mümkündür, buna görə də gözlər vasitəsilə aerozol infeksiyasına qarşı üzə bərkidilmiş hermetik eynəklərdən istifadə etmək daha səmərəlidir. Britaniyalı tibb işçiləri koronaviruslardan gözləri qorumaq üçün vasitənin olmadığı şəraitdə xizək gözlüklərini onların əvəzi kimi istifadə edirlər. ÜST-ün rəyinə görə, üz qalxanlarının eynəklərdən üstün cəhətləri var onlarda daha uzun müddət qalmaq daha asandır, çünki buğlanmır, daha böyük baxış bucağı verir və ön ekranların inteqrasiya olunmuş qorunma səviyyəsi daha yüksəkdir.

Üz qalxanları və eynəklərin üstünlüyü ondadır ki, onların çoxu ultrabənövşəyi işığı buraxmırlar və buna görə də bir dezinfeksiya üçün ultrabənövşəyi şüaların saçıldığı məkanda gözə ziyan vurmadan işləyə bilərlər. 

Virusun istiliyə müqaviməti

Koronaviruslar yoluxucu fəaliyyətlərini bir neçə il ərzində lyofilizasiya olunmuş vəziyyətdə +4 ° C-də saxlayır, yəni laboratoriyada əvvəlcədən dondurulduqdan sonra yumşaq qurudulduqdan sonra. Dondurulmuş vəziyyətdə - °70 ° C-də, bir neçə ildir laboratoriyalarda da koronoviruslar uğurla saxlanılır. Xarici mühitdə, koronoviruslar, adətən, 16 saat ərzində +33 ° C temperaturda, 10 dəqiqə ərzində +56 ° C-də səthlərdən təsirsiz hala gəlir.

Xüsusi tədqiqatlar COVID-19 törədicisinin uzun müddət +4 ° C temperaturda çox sabit qaldığını müəyyən etdi. Bu temperaturda virus çox yavaş məhv olur və hətta 14 gündən sonra PCR testi virusun bütün genomunu bütöv halda aşkar edir. Virus +56 ° C temperaturda 30 dəqiqə və ya +70 ° C temperaturda5 dəqiqə sonra RNT strukturları belə tamamilə məhv edilir. Otaq temperaturunda, təxminən +22 ° C'də, PCR testi bir həftə içində virusun genomunu aşkarlayır və 14 gündən sonra virus tamamilə RNT-si də daxil olmaqla məhv edilir. İnsanın bədən istiliyində (+37 ° C), virus 1 gün ərzində məhv olur .

Koronavirusların günəşdən gələn ultrabənövşəyi radiasiyaya və temperaturun yüksəlməsinə həssaslığı onları mövsümi xəstəliklərə çevirir. Lakin əhəmiyyətli amil temperaturun rütubət ilə günəş işığının yayılması bucağının birləşməsidir, bu da virusun geniş yayılması üçün əlverişsiz iqlimi olan şəhərləri göstərməyə imkan verir. Amerikalı alimlərin apardığı bir araşdırma, koronavirusların yayılmasına əlverişli iqlimi olan böyük şəhərlərə daxildir: London, Nyu-York, Varşava, Kiyev, Berlin, Praqa. Bu şəhərlərdə yoluxucu xəstəlik mütəxəssisləri, koronaviruslar üçün əlverişli iqlim şəraiti səbəbiylə COVID-19 pandemiyasında artım olacağını proqnozlaşdırırlar.

Koronaviruslardan havanın və səthlərin dezinfeksiya edilməsi üçün ultrabənövşəyi şüalar

Koronavirusun aerozollarına qarşı və onu obyektlərin səthindən çıxarmaq üçün "kvars lampaları" ilə ultrabənövşəyi (UB) şüası təsirli olur. Koronaviruslar kimi tək telli RNT ilə virusları məhv etmək üçün dalğa uzunluğu 254 nm olan ultrabənövşəyi şüalanmanın 339-423 mkW * s / sm² olan şüalanma dozası tələb olunur ki, bu da 90% havanı dezinfeksiya edir. Beləliklə, virusun UB lampası ilə məhv edilməsi vaxtı onun gücündən asılıdır və əsasən 15 dəqiqədir. Bu vəziyyətdə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, UB lampalarının istifadəsinin koronaviruslara qarşı yalnız insanların "kvars" zamanı otaqdan çıxması halında tətbiq edildiyini qeyd edir. Dəriyə ultrabənövşəyi radiasiyanın məruz qalması onun eritemasına səbəb ola bilər.

Dərinin qıcıqlanmasına səbəb olmayan və gözlər üçün daha az təhlükəli olan koronaviruslara qarşı daha müasir ultrabənövşəyi dezinfeksiyaedici maddələr mövcuddur.  Bunlar dalğa uzunluğu 200-220 nm (Uzaq-UVC) olan UB yayıcılardır. Bu cür yayıcılar ya UB LED-lərdə, ya da eksilampalarda həyata keçirilə bilər. 90% Uzaq UVC dezinfeksiya 2 Joules / sm² məruz qalmaqla əldə edilir. Tipik dezinfeksiya müddəti təxminən 30 dəqiqədir. Bununla belə, Far-UVC lampaları yan təsir olaraq, müəyyən bir miqdarda ozon əmələ gətirir, bu da koronaviruslar üçün zəhərlidir, yəni bu cür yayıcılar UB radiasiyasının birbaşa gəlmədiyi yerlərdə virusu məhv etməyə qadirdir. Far-UVC yayanların bir üstünlüyü ondadır ki, onların radiasiyası ümumiyyətlə dəri eritemasına səbəb olmur, çünki ölü epitel hüceyrələrinin təbəqəsinə nüfuz etmir. Lakin iş zamanı Far-UVC lampalarının olması arzuolunmazdır, həmçinin bu cür UV-ların çox olması Ozon lampası da insanlar üçün zərərli ola bilər, buna görə dezinfeksiya edildikdən sonra havalandırma tövsiyə olunur. ÜST-nin Far UVC yayanlar ilə əlaqəli mövqeyi, ÜST-nin onların effektivliyi və insanlar üçün daha az təhlükə ilə bağlı ayrıca araşdırmaların mövcudluğunu tanımasıdır, lakin bu yeni texnologiya üzərində üstünlüklərinin hərtərəfli sübutları haqqında danışmaq üçün tədqiqatların az olduğunu qeyd edir. 

Gördüyünüz kimi, UB dezinfeksiyaedicilərindən istifadə edərkən, onların işlədiyi dalğa uzunluğu nəzərə alınmalıdır. Civə lampaları üzərindəki UB yayıcıları müxtəlif diapazonlarda yüksək dərəcədə paylanan qarışıq bir emissiya spektrinə malikdir. Bu vəziyyətdə dezinfeksiya müddəti istehsalçının testlərinə əsasən müəyyən edilir və ümumiyyətlə 30 dəqiqədir.  Nəzərə almaq lazımdır ki, yalnız dalğa uzunluğu 280 nm və daha qısa olanlar (UVC lampalar) güclü dezinfeksiyaedici təsir göstərir, çünki bu cür UB radiasiya koronavirus RNT-lərini təsirli şəkildə məhv edir.  

Çində, koronavirusların epidemiyasını aradan qaldırmaq üçün, ultrabənövşəyi yayıcıları olan özüyeriyən robotlar səmərəli şəkildə istifadə edildi, onlar müstəqil olaraq klinikaların binalarında hərəkət edərək kvarslaşmalarını həyata keçirirdilər. İnsanlar aşkar edildikdə, robot səsi ilə otaqdan çıxmağı və qapını arxadan bağlamağı tələb edirdi.

Koronaviruslara qarşı ozonizatorlar

Ozon, supercapsidi olan bütün viruslar, o cümlədən koronaviruslar üçün olduqca zəhərlidir, çünki ən güclü oksidləşdirici maddədir və virusların superkapsidində zülalları denaturallaşdırır. Ozonlaşdırılmanın üstünlüyü, çox miqdarda ozon konsentrasiyası yaranarsa, yüksək dərəcədə dezinfeksiya dərəcəsidir. Saf ozonda, virusların və bakteriyaların 99.9% -i 15-60 saniyə ərzində ölür. Otaqların uzun bir ozon doyması ilə SARS koronavirusunun 99.22% -i məhv edildi, buna görə həkimlər Covid-19 koronavirusu üçün oxşar nəticələr gözləyirlər.

Bununla belə, ozonun icazə verilən dozasının həddindən artıq olması sinir sisteminə ziyan vuraraq  insanın ciddi zəhərlənməsinə səbəb ola bilər. Buna görə güclü ozon generatorlarının istifadəsi insanların olmaması halında aparılmalı və dezinfeksiya edildikdən sonra otaq havalandırılmalıdır. Az miqdarda ozon insanlar üçün faydalıdır və "ozon terapiyası" nın bir hissəsi kimi istifadə olunur. İnsanlar üçün ozonun təhlükəsiz dozası 0,2 mq / m3 təşkil edir. 

Məhsul alarkən infeksiyadan qorunmaq

ÜST, həmçinin  bir sıra mütəxəssislər  mağazada məhsulların alınması vasitəsilə infeksiyadan qorunmaq üçün tövsiyələr hazırladılar, bunlara aşağıdakılar daxildir 

Əgər  onlayn mağazada məhsul  ala bilirsinizsə, ümumiyyətlə adi mağazalara getməməlisiniz.  Onlayn mağazalardakı məhsullar çox sayda digər müştərinin əlinə toxunmur.  Bu səbəbdən bu qədər  yoluxma olmur.  Bundan əlavə, bir çox onlayn mağazada əlavə sterilizasiya prosedurları tətbiq olunur. Ümumiyyətlə  kuryerlə üz-üzə ünsiyyət qurmamalı, məhsulu və sənədləri imzalamağı və tərk etməsini xahis etməlisiniz.  Bu üsul özünüzü və kuryerinizi qorumağa imkan yaradacaq.

İnternet mağazada sifarişlər həddindən artıqdırsa, alıcı mağazanın alış-verişi qablaşdıra biləcəyini dəqiqləşdirməlidir ki, alıcının özü  maşınla götürsün.  Bu cür  alış-veriş seçimi daha təhlükəsizdir.  Sifarişlər əvvəlcədən edilməlidir, çünki bir çox alıcı (ən azı ABŞ-da) adi mağazaya getməkdən imtina edir.

Ərzaq mağazalarına iş saatları vaxtında getməlisiniz ki, digər müştərilərdən yoluxma riski az olsun.  Google Maps trafik məlumatlarını istifadə etmək məsləhət görülür.

Mağazadakı digər alıcılara yaxınlaşmayın.

Maskadan  istifadə edin.

Nağd pul ödəməyi tamamilə dayandırmalısınız.  Əskinaslar 4 günə qədər virusu daşıyır, çox sayda insanın əlləri  onlara toxunur.  Yaşlı valideynlərə  izah etmək lazımdır ki, nağd pul istifadə edərək özlərini öldürə bilərlər.

Özünüzlə bir antiseptik məhlul gptürməlisiniz  və satınalmanın sonunda əllərinizi dərhal  onunla təmizləyin: mağazadakı bir çox əşyalara  toxunmaq əllərinizə virusun yoluxmasına  səbəb ola bilər.

Qablaşdırılmış məhsulları yumaq lazımdır.  Tərəvəz və meyvələrin yuyulması istənilən halda tələb olunur.

Virusun müxtəlif səthlərdə və müxtəlif temperaturlarda canlılığı nəzərə alınmalıdır.  Karton qablaşdırmaya üstünlük vermək daha yaxşıdır, çünki otaq temperaturunda bir kartonda virus 24 saatdan çox qalmır .  Eyni zamanda, plastik və metal əşyaların üzərindəki viruslar  soyuducuda,  həftələrlə canlı qala bilir, buna görə də belə qablar yuyulmalıdır.

Qablaşdırılmış məhsulları yuduqdan  sonra əllərinizi  yaxşıca yuyun.

Qonaqlar getdikdən sonra otağın təmizlənməsinə dair məsləhətlər

ABŞ Səhiyyə və Sosıal Xidmətlər Departamenti dostların, sizinlə birlikdə yaşamayan ailə üzvlərinin və digər qonaqların gəlişindən sonra mənzillərin təmizlənməsi ilə bağlı tövsiyələr hazırlayıb. Bu tövsiyələr AirBnB və digər otel şəbəkələri tərəfindən də standart olaraq qəbul edilmişdir. Bu tövsiyələrə qısaca aşağıdakılar daxildir: 

Əgər siz olmadığınız müddətdə mənzilinizdə qonaq olubsa, onlar getdikdən sonra 24 saat ərzində girməyin, çünki virus tədricən otaq temperaturunda parçalanır, virusun aerozolu qismən çökür. UB lampaları varsa, sahibi gəlməmişdən əvvəl qonaqlar tərəfindən yandırıla bilər, bu halda otağa təhlükəsiz giriş vaxtı kəskin azalır.

Qoruyucu əlcək geyinməyincə əşyalara toxunmayın.

Qonaqlar getdikdən sonra dərhal ən azı 20 dəqiqə havalandırın.

İnsanların tez-tez toxunduğu şeyləri - qapı tutacaqlarını, tv pultunu, kranı, unitaz çəkicisini və s antiseptiklə silin: 

Döşək üzlərini istehsalçı tərəfindən icazə verilən maksimum temperaturda yuyun.

Təmizlik işləri bitdikdə əlcəkləri, əski və salfetləri tullayın.

Əllərinizi yaxşıca yuyun.

Tövsiyələrdə çatışmazlığı səbəbindən xüsusi dezinfeksiyaedici maddələrin olmamasını nəzərə alınıb. O cümlədən, antiseptiklər əvəzinə ağardıcılar qəbul edilir, çünki natrium xlorid, natrium hipoxlorid və hidrogen peroksid əsasında ağardıcılar koronaviruslara qarşı ən güclü və sürətli antiseptiklərdir. 

Poçt göndərişlərində virusun davamlığı

Mühüm bir məsələ, Çindən milyonlarla insan tərəfindən göndərilən bağlamalardakı koronavirusun müqavimətidir. Öskürək zamanı virus daşıyıcısı virusu bir cismin üzərinə aerozol şəklində salırsa, paketin + 20 ° C-dən yuxarı bir temperaturda olması şərtilə virusun əksər səthlərdə ömrü 2-4 gün, şüşə, plastik və metalda təxminən 7 gün olacaq Bununla belə, beynəlxalq poçt göndərişləri göndərildikdə poçt xidmətlərinin binalarında bağlamalara sərf olunan vaxt daha uzun olur, buna görə ÜST Çindən gələn bağlamaların koronavirus yoluxmuş şəxslərlə təmasda olub-olmamasından asılı olmayaraq tamamilə təhlükəsiz olduğuna inanır.

Müalicə

İnsanlarda koronaviruslar kəskin respirator infeksiyalara, SARS və qastroenteritə səbəb olur. Uşaqlarda bronxit və pnevmoniya mümkündür. Betacoronavirus cinsinin virusları insanlar üçün xüsusilə təhlükəlidir.

Koronavirusların özləri ölümün yeganə səbəbi deyil, yalnız sətəlcəmin yaranmasına səbəb olurlar. İnsanları, koronaviruslar tərəfindən zəiflədilmiş immunitetdən istifadə edən bakteriya və göbələklər öldürür. Sətəlcəm meydana gəlməzdən əvvəl antibiotik müalicəsi faydasızdır, çünki onlar heç bir virusa təsir göstərmirlər. Sətəlcəm meydana gəldikdən sonra bakteriya və göbələklər kimi koronavirusların peyklərini məhv etmək üçün antibiotiklərdən istifadə olunur. Bundan əvvəl, hansı bakteriya və göbələklərin inkişaf etdiyini müəyyənləşdirmək və onlar üçün antibiotik seçmək üçün PCR testləri aparılır. 

Bəzi ölkələrdə koronaviruslara qarşı sınaqdan keçirilməyən, lakin həkimin istəyi ilə istifadə edilə bilən dərmanlar bunlardır: lopinavir + ritonavir, xlorokin, hidroksiklorokin, interferon preparatları (IFN-β1b). COVID-19 olan xəstələrdə klinik sınaqlardan keçən dərmanlar arasında: umifenovir, remdesivir, favipiravir qeyd olunur.

Qızdırma əleyhinə dərmanlar 38.0-38.5 ° C-dən yuxarı temperaturda təyin edilir. İlk seçim gündə 4 dəfəyə qədər (gündə 4 q-dan çox olmayan) 500-1000 mq təyin edilən parasetamoldur.

Virus aerozolunu çıxarmaq üçün təkrar infeksiyadan qorunma, həmçinin tez-tez havalandırma və kvarslaşma ilə təmin etmək vacibdir. Kondisionerin istifadəsi tövsiyə edilmir virus aerozolunu hava həcmi boyunca sürətlə qarışdırır; eyni səbəbdən hər hansı bir dövran mexanizmi olan hava təmizləyiciləri tövsiyə edilmir.

Mənbə: wikipedia.org