Koroğlu - Koroğlu dastanı/Mərcan xanımın Çənlibelə gəlməyi (VIII hissə)

Koroğlu Halaypozanın üzünə baxdı. Halaypozan dedi:
– Düz deyir, Koroğlu, öyrənmişəm, toy xanın öz toyudu.
Koroğlu məclisə göz gəzdirdi. Hamının üzündə mərhəmət gördü.
Təkcə tacirbaşının paltarını geyinmiş kişini üzündən narahat gördü,
istədi onu dindirsin, amma nə fikirləşdisə, ayrı şeyə yozub dindirmədi.
Bunu kişi də hiss elədi, ürəyi atlandı, amma Koroğlunun onu belə
süzüb dindirməməsi halını bir az da pozdu. Çünki kişinin sözü vardı,
amma cürəti çatmırdı dinsin, sözünü desin. Koroğlu hamının üzündən
oxudu ki, xana aman vermək olar. O dinmək istəyəndə, xan onu
qabaqladı, əvvəlcə istədi desin ki, qəfləmdə dünya malından nəyim
varsa götür, məni azad elə, ürəyi gəlmədi, bu fikrini udub dedi:
– Əgər aman vermək mümkün olmasa, qoç Koroğlu, heç qılıncını
mənim mundar qanıma bulama, öz qılıncımnan vur boynumu...
Koroğlu ikrah duydu, qaşlarını çatdı:
– Kişisən belə əzilmə, xan! Amandasan.
O, üzünü Halaypozana tutdu:
– Halapozan, apar bunu hardan gətirmisən, qoy orda. Özü də gör
tacirin qəfləsində layiqli bir şey varsa, adınızdan qoy xana toypayı
olsun.
Elə bil bütün dünya verdin xana. Çadırdan çıxmağa ürəyi tələssə
də, özünü ağır göstərməyə çalışdı.
Tacirbaşının paltarını geymiş kişi yenə bir-iki dəfə udqundu, ağzını
açmaq istədi, bacarmadı. Ürəyində özünü söydü, danladı ki, vallah,
mənim kimi qorxaq yaşamaqdansa yaşamamaq yaxşıdı. Niyə mən dinə
bilmirəm axı? Koroğlu məni asmayacaq ha. İravanın sərdarına rəhm
eliyən adamdan da adam çəkinərmi? Amma baxdı ki, daha gecdi,
Hüseynəli xan çadırın ağzına çatıb. Elə bu dəmdə Hüseynəli xan da
fikirləşdi ki, ay evim yıxılsın, niyə belə gedirəm, heç olmasa yalandansa
da niyə guruldamıram? Qoy deyim ki, bəlkə sizə bir şey lazımdı.
Qoy bir dil-ağız sada eləyim dana! Ona görə də çadırın qapısının
ağzında dayandı, geri döndü:
– Koroğlu, sən səxada da məni üstələdin. Sənin ayağından öpməyə
özümü layıq bilmirəm, heç olmasa, icazə verərdin, atının dırnağından
öprədim, bu eyilikdən bir misqal çıxardım...
Koroğlu gördü xan xərifləyir, dedi:
– Xan, yaxşı olar heç bu təmənnaha düşməyəsən. Bil ki, Qırat
dost-düşməni məndən yaxşı tanıyır...
Xan bir də geri dönmək istəyəndə elə bil kişiyə cürət gəldi, dili
açıldı, Koroğluya dedi:
– Koroğlu, izn versəydin, mənim xandan bir sualım vardı...
Xan istədi ki, sıpıxsın, Koroğlu onu dayandırdı:
– Xan, zəhmət olmasın, bu kişinin sözü var deyəsən.
Xan dedi:
– Koroğlu, bu kişinin nə sözü olasıdı ki. Sən qanını içməyə hazır
olduğun düşməninə aman verirsən. Bilirsən ki, aman verdiyin bu adamın
dünya boyda günahlarından keçirsən. Day bu kişinin nə sözü ola?
– Niyə, qoy arzusu qalmasın.
– Nə deyirəm.
Xan kişinin yör-yöndəmindən baxdı ki, bu, Koroğlu dəlisi döyül,
tacirdi. Bildi ki, tacirdən xeyirli söz çıxmaz, nədisə paxıllığından bir
çuğulluq eləyəcək, onu da Koroğlu vecə qoymayacaq. Amma kişi heç
kimin gözləmədiyi bir sualla xana müraciət elədi:
– Xan, mən bilmək istəyirəm görək sən toy eləyib evinə gətirəcəyin
qız səni istəyir, ya yox?
Çoxları sualı yersiz hesab elədi. Kimi açıqda, kimi ürəyində kişiyə
güldü. Hüseynəli xan bunu sezdi, odu ki, bir az da təmkinlə cavab verdi:
– Əmi, bizim şəriətə görə qız istəməsə, kəbin kəsilməz, kəsilsə də
baş tutmaz.
– Ürəkdən deyirsən bu sözü?
– Bəli, ürəkdən!
Kişi Koroğluya tərəf döndü:
– Koroğlu, xan yalan deyir. Onunku muraz deyil, şəhvətdi. Mən
bildiyimi deməsəm, günaha bataram. Elə az qalmışdı ki, günahkar olum.
Mənim bildiyim də budu ki, bu xan o qızı alsa, özünə övrət eləsə, zülm
əli ilə iş görür.
Hamı bir-birinin üzünə baxdı. Koroğlu qaşlarını çatdı:
– Xan, bu sözə cavabın nədi?
– Koroğlu sağ olsun. Mən yaxşı görürəm ki, bu adam sizdən deyil,
bizdəndi. Nədisə, bunun mənnən qərəzliyi var, yalan danışır.
Koroğlu dedi:
– Bu şəksizdi ki, bu arada yalan var. Amma yalanın bu kişidəmi,
yoxsa səndəmi olduğunu aydınlaşdırmaq müşküldü...
Koroğlu fikir içində üzünü aşıq Cünuna tutdu:
– Aşıq Cünun, bizə kömək elə, çətinə düşmüşük.
Aşıq Cünun irəli çıxdı, üzünü xana tutdu:
– Xan, nişanlın hardandı, kimlərdəndi?
Xan çətinə düşdü, kəkələdi. Kişi dedi:
– Koroğlu, bunun nişanlısı Muradbəylidəndi. Sənin dədənin düşməni
olan Həsən xanın qızı Mərcan xanımdı.
Koroğlu soruşdu:
– Xan, aşıq Cünuna cavab ver, kişi düzmü deyir?
Kişinin düşmənçiliyi araya atması xanın ümid çırağına yağ saldı,
odu ki, dedi:
– Düz deyir, Koroğlu.
Aşıq Cünun dedi:
– Onda burda bir çətinlik yoxdu. Muradbəyli çox da uzaq döyül,
adam göndərrik, öyrənər. İşi belə quraq. Xan nişanlısına öz dəstiynən
bir namə yazsın ki, filan şəhərdəyəm, gəlirəm, burda kamil bir zərgərə
rast gəlmişəm, biləyinin ölçüsünü ver, sənə bir cüt təzə bilərzik
bağlatdırım. Naməni xanın inandığı adam bizim də bir adam aparar,
hər şey aydın olar.
Bu tədbir xanın ürəyinə od saldı. Koroğlu yenə işi tapşırdı Halaypozana:
– İşi yönünə qoy. Bizdən kim getsə, özünü xanın yaxın adamı kimi
göstərsin. Amma tez qayıtsınlar.
Naməni xana yazdırdılar. Halaypozan Koroğlunun tapşırığı ilə xanı
öz çadırında göz dustağı elədi. Qəfləsinə gözətçilər qoydu, xanın baş
vəziri ilə bir adam göndərəsi olanda Qartal Kərim yalvardı ki, qoy
mən gedim. Halaypozan Koroğluya gənəşdi, Koroğlu buna da razılaşdı.
Vəzirlə Qartal Kərim atlarına mindilər və nəzərdə tutulduğu
vaxtdan tez özlərini çatdırdılar Muradbəyliyə.
De Həsən xanın oğlanları özlərini ləlik-giryan elədilər. Vəzir
gəlməklərinin məqsədini bildirəndə, belə məsləhət gördülər ki, onlar
Mərcan xanımın imarətinə, onun yanına getsinnər. Belə də elədilər.
Mərcan xanım qonaqlarını hörmətlə qəbul elədi. Vəziri tanıyırdı, odu
ki, vəzirdən xəbər aldı:
– Vəzir, bu oğlan kimdi, xanın nəyidi?
Əvvəldən şərtləşdikləri kimi vəzir Qartal Kərimi Mərcan xanıma
təqdim elədi:
– Xanın bacısı oğludu, xanım. Adına Qartal Kərim deyillər. Xanın
istəklilərindəndi.
Mərcan xanım Qartal Kərimi bir də başdan ayağa, ayaqdan başa
süzdü, gülümsəyib dedi:
– Adam heç inana bilmir ki, bu oğlan Hüseynəli xanın bacısı
oğludu. Heç yaraşdıra bilmirəm.
Vəzir biclikdə tülkünü suya susuz aparar, susuz gətirərdi. O saat
məsələni anladı, yozdurdu:
– Haqqın var, xanım. Kərim xanın ögey bacısının oğludu, rəiyyət
qızından olub, ömrünün çoxunu kənddə keçirib.
Mərcan xanım köks ötürdü:
– Deyirəm axı!.. Hə, qonağa niyə gəlmisən deməzlər. Amma bilirəm
ki, siz bir işə gəlmisiniz, eşidirəm, vəzir.
Vəzir qurcalandı, boğazını arıtdı içini çəkdi:
– Gəlməyimizin məqsədini Kərim deyəcək, xanım.
Mərcan xanım Kərimin üzünə baxdı, çalışdı ki, gözləri ilə gözlərini
tutsun, Qartal Kərim imkan vermədi, gözünü yerə dikib dedi:
– Dayım namə də yazıb. Dilcavabı da deyim ki, zərgər çox mahir
sənətkardı.
O, naməni Mərcan xanıma verdi. Mərcan xanım oxuyub güldü, elə
gülə-gülə dedi:
– Kərim, bir mənim gözümə bax görüm!
Kərim bir təhər özünü ələ alıb Mərcan xanımın gözünün içinə
baxmağa çalışdı. Mərcan xanım soruşdu:
– Deyirsən, zərgər çox mahirdi hə?
– Mahirdi, xanım.
– Dayını çox istəyirsən, Kərim?
– Bəli, xanım.
– Dayın da səni çox istəyirmi?
– Çox istəməsə, bu işə məni göndərərdimi?
– Olsun. Bircə numut aram olun, namənin cavabını yazım, aparın.
Onlar gözləməli oldular. Mərcan xanım o biri otağa keçdi. Amma
cavabın yazılması xeyli ləngidi. Nəhayət, Mərcan xanım cavabı Qartal
Kərimə təqdim elədi:
– Qartal qardaş, əminəm ki, naməni yolda oxuyan olmayacaq.
Amma əgər doğrudan da sən dayını, dayın da səni çox istəyirsinizsə,
orda dayından təvəqqə elə, qoy elə oxusun ki, sən də eşidəsən.
– Baş üstə, xanım! Əminəm ki, dayım mənim belə təvəqqəmi rədd
eləməz.
Vəzir çox yaxşı bilirdi ki, Mərcan xanımın naməsindən nə xana,
nə də onun adamlarına uğur gətirəsi heç nə olmayacaqdı. Ona görə də
çox fikirləşdi ki, yolda naməni Qartal Kərimin əlindən çıxarsın, amma
bacara bilmədi. Həmin günün səhərisi gün çeşt yerinə qalxanda özlərini
yetirdilər Koroğluya. Koroğlu yenə hamını yığdı böyük çadıra,
xanı da gətirtdi, naməni verdi ona, özünə də tapşırdı ki, cavabı bərkdən
oxusun. Xan nə qədər elədisə dili söz tutmadı. Koroğlu baxdı
xanda namə oxuyası hal yoxdu, üzünü tutudu aşıq Cünuna:
– Aşıq Cünun, deyəsən, xanın savadı çatmadı, al naməni oxu görək
kişinin nişanlısı nə yazır.
Aşıq Cünun naməni aldı, baxanda heyrət elədi:
– Can Koroğlu, qız naməsini şeirnən yazıb. Bu, qoşmadı. İzn ver,
saznan oxuyum, günah eləməyək. Axı qoşmanı saznan oxumamaq
günahdı.
Koroğlu izn verdi, aşıq Cünun yenə sazının aşıqlarına əl atdı, saz
eləyib sinəsinə basdı, oxudu:
Məhəbbət satılmaz dünya malına,
Bir yaxşı fikirləş, xan, ağlın olsun!
Səndəki eşq deyil, uyub şəhvətə
Az belə giryan ol, yan, ağlın olsun!
Leyliyəm, Məcnunum səhra dolaşır,
Əsliyəm, Kərəmim Ərzurum aşır,
Sənə olan kinim qaynayıb daşır,
İçmək istəyirəm qan, ağlın olsun!
Məramım özgədi, olmuram aram,
Gündə göz-göz olub deşilir yaram.
Məzarın olaram, sənin olmaram,
Mərcan bir də deyir, qan, ağlın olsun!
Düşmən qızı olsa da, Koroğlu da, aşıq Cünun da, bütün dəlilər də
Mərcan xanımda olan əhdə, ilqara, vəfaya, ağıla, kamala əhsən dedilər.
Koroğlu hay vurub qərar, göstəriş verdi:
– Hüseynəli xanı verirəm Yarməmməd kişinin ixtiyarına. Qoy
necə bilir elə də cəza versin. Amma qalan qəflə nə varsa, verin vəzirə,
yola salın getsin. Özünüz də yığışın, düşək yola, çox gecikdik, indi
Çənlibelin gözü yolda qalıb.
Demə, Yarməmməd kişi Hüseynəli xandan çoxdan yanıqlıymış.
Öz bildiyi kimi cəhənnəmə vasil elədi. Koroğlunun dəstəsi günorta
yeməyindən sonra üz tutdu Çənlibelə.
Hüseynəli xanın ölümü Mərcan xanımı nə qədər sevindirdisə, toy
ağamatının əldən çıxması Mahmud xanı bir o qədər yandırdı...
Aradan çox keçmədi, gün o gün oldu Mahmud xanın taleyi təzədən
gətirdi, baxt ulduzu lap yüksəkdən doğdu: xotkar çağırıb Bayazidin
paşalığını tapşırdı ona, bacısı Mərcan xanımı da nişanladı vəlihədi
Əmir xana.
Amma Mərcan xanım iki ayağını bir başmağa qoydu ki, da mən
ərə getmirəm...
Mahmud paşa çox yaxşı bilirdi ki, onun ayağına cidar olan bu
qohumluğa xələl gətirən Kankanoğludu. Odu ki, onu bir yanlıq eləməkdən
ötrü fürsət gəzirdi.
Eyvaz tutulub zindana salınan günün səhərisi Bayazid ətrafında nə
qədər əli qılınc tutan varıydısa, yığılıb zindanı dağıtmaq, Eyvazı xilas
eləmək üçün tədbir tökməyə başladılar. Kankanoğlu da bu dəstədəydi.
O necə deyəllər, bu işi düzəldən, dəstəyə başçılıq eliyən elə onun
özüydü.
Eyvaz tutulanın üçüncü günü Kankanoğlu dəstəni çəkdi bir tərəfə.
Dəstə çox böyük olduğundan onu böldü kiçik dəstələrə. Onlara başçılar
seçdi. Hansı dəstənin hayandan gələcəyini, kimin nə iş görəcəyini,
dönə-dönə tapşırandan sonra, gedib müəyyən olunmuş vaxdı, işarəni
gözləməyi tapşırdı. Hamı öz kəm-kəsirini düzəltməyə, vaxdı gözləməyə
dağıldı. Kankanoğlu da evə gəlib hazırlıq görməyə başdadı.
Kankanoğlu təzəcə qılıncını silib qınına qoymuşdu. Səlim qapıdan
girdi:
– Böyükkişi, Mərcan xanım dedi ki, onnan vacib işim var, özünü
yetirsin mənə.
Kankanoğlu istədi ki, getməyə, amma özünü saxlıya bilməyib
Səlimnən paltarını dəyişdi.
Kankanoğlu özünü yetirdi Mərcan xanımın qulluğuna. Mərcan
xanım onu çəkib apardı düz zirzəmisinə. Qarşısında oturdub gözlərini
dirədi gözlərinə, yazıq-yazıq dedi:
– Böyükkişi! De görüm, mana olan məhəbbətindən bir nişana
qalıb, ya yox?!
Kankanoğlu hələ vəziyyətdən, məqsəddən baş çıxarmasa da dedi:
– Mərcan xanım! Mənim sənə olan məhəbbətimi soruşursansa, hər
gün birə min qat artır! Amma özün bilirsən vəziyyət pisdi. Mən bir lüt
kankan oğluyam, pulum yox, dövlətim yox, şan-şöhrətim yox...
Qardaşın da satır səni pula, şöhrətə?..
Mərcan xanım dayana bilmədi:
– Düz danışmırsan, əzizim! Sən öz qiymətini yaxşı bilmirsən.
Qardaşım məni şöhrətə satırsa, gərək, ağlı olsa, elə sənə verəydi.
– Görmürsənmi, heç Allah da kasıbın tərəfində deyil! Təzəcə
Hüseynəli xandan xilas olmuşduq, Əmir xanı ariz elədi bu yandan!
Day bundan belə biz neyliyə bilərik, hansı səmtə üz tutub bir sığınacaq
tapa bilərik ki, xotkarın hökmü oraya işləməsin, bizi axdarıb tapmasın,
məhəbbətimizi daşa vurmasın?! Gəl daha sən məndən əl çək, get
Əmir xana, sən xoşbəxt ol!..
Mərcan xanım dedi:
– Sən doğru danışırsan, Böyükkişi! İndi iş çox pis yerə ilişib, karvanımız
yaman yerdə axşamlayıb! Durduqca işlər dolaşıb bu yerə
çatdı. Mən bir yer bilirəm ki, oraya xotkarın yox, lap babasının da
hökmü işləməz! Oraya qaça bilsək, kamımıza çatar, qorxusuz yaşayarıq!..
– Sən nə danışırsan, Mərcan xanım?! Osmanlı torpağında o necə
yerdi ki, xotkarın hökmü oraya işləmiyə, orda rahat yaşamaq ola?! De
görüm, o necə yerdi ki, mənim kimiləri orda muradına çata, kamına
yetişib xoşbəxt ola?! Görəsən, yer üzündə elə bir bucaq, elə bir torpaq
var?!
– Day hələ o yerlərə əl atma, çox uzaqlara gedib özünü yorma. De
görüm, qaçmaqnan necəsən?
– O yer məni çox düşündürür axı!
– Dedim çox özünü yorma. Ora çox da uzaq deyil! Amma yolu çox
çətindi. Necəsən qaçmağınan?
Sualın təkrar olunmağı Kankanoğlunu aldı:
– Qaçaq deyirsən, qaçaq də!..
Mərcan xanımın qaşları çatıldı:
– Bu necə cavabdı, Böyükkişi?!
Kankanoğlu dilini belə sürüdü ki, Mərcan xanımnan söz ala.
Amma baxdı qəlbinə dəydi. Odu ki dedi:
– Mərcan xanım! Mən başımnan, canımnan hazır. Di vaxt qoy,
hazırlaş!
– Vaxt?.. Vaxt bu gecə!..
Kankanoğlunun boğazı quruyan kimi oldu. Duruxdu, dillənmək
istədi, nə deyəcəyini bilmədi.
Mərcan xanım onun bu halını görüb dedi:
– Bu nə sifətdi, sən düşdün, ey iyidliyi aləmə səs salmış Kankanoğlu?!
Mən necə olub ki, indiyəcən sənin belə qorxaq olduğunu
bilməmişəm?! Bu hal qorxaqlıqdan çox, dönüklüyə oxşayır. Bəlkə də
mənnən döyülsən?! Belədirsə, gedib evində otura bilərsən!..
Qəzəbdənmi, qəhərdənmi, bilmirəm, Mərcan xanımın gözləri
dolmuşdu. O, durmaq istəyəndə, Kankanoğlu biləyinnən yapışdı:
– Mərcan! Bilirsən mən heç zaman heç nədən qorxmamışam!
Məhəbbətim də ər məhəbbətidi! Mən sevindiyimnən bu haldayam!..
Amma...
– Ay məhəbbətdə ər olan! Bu yolda amma olmaz! Bu gecə qaçmalıyıq!
Yoxsa, bir də məni o dünyada görərsən!..
– Ay məhəbbət mələyi! Gərək sevənlər o dünyanı dilə gətirməsinlər
axı?!
– Böyükkişi! Sözü uzatdıq. İş o yerdədi ki, biz bu gecə qaçmalıyıq!
Dur! Vaxt itirmə!
Kankanoğlunun yenə rəngi dəyişdi:
– Mərcan, axı bu işdə tələsmək xeyir verməz?! Qoy nizam hazırlıq
görüm! Heç olmasa, bu gecəliyinə aman ver, səhər axşam olum sənin
qulluğunda!
Mərcan xanım ayağa qalxdı:
– Sən ya qorxursan, ya da məndən dönübsən, Kankanoğlu! Sana
can sağlığı! Gedə bilərsən!
Kankanoğlu yenə onu biləklədi:
– Bu darıxmağın səbəbini bilim!
– Səbəbi? Məhəbbət!
– Bilməsəm olmaz, Mərcan!
– Gətir soruşma!
– Bilməsəm, çatdar bağrım!
– Səbəb məhəbbətdi, əsl məhəbbət! Leyli məhəbbəti, Əsli məhəbbəti,
Şirin məhəbbəti! Bir də Məcnun məhəbbəti, Kərəm məhəbbəti,
Fərhad məhəbbəti! Bildin!
– Yaxşı! Bu məhəbbət bu gecə tükənəsidi?!
– Deyəsən əl çəkməyəcəksən axı?
– Əl çəkəsi deyiləm! Səbəbi de!
– Məni səhər göndərirlər İstanbula. Əgər bu gecə qaça bilməsək,
zəhər içəcəyəm!..
Elə bil Kankanoğluna zəhərli ox dəydi. Bir qıvrılıb açıldı, dik ayağa
durdu:
– Hazır ol! Gecə yarı məni gözlə!
– Gecə yarı niyə?
– Onu soruşma!
– Bilməsəm olmaz.
– Yolda bilərsən.
Mərcan xanım baxdı söz çox uzanır, Kankanoğlu da onun dediyini
demir, dedi:
Kankanoğlu, əgər məni sevirsən,
Axşamnan qaçmağa gələsən gərək!
Fərhad kimi külüngünü götürüb
Bisütun dağını dələsən gərək!
Kankanoğlu yenə yalvarmağa başladı:
İltimas eylərəm, ay alagözlüm,
Qoy qalsın vədimiz səhərə, Mərcan!
Nə iş olsa öz yoluna qoyaram,
Çəkərəm hər işi təhərə, Mərcan!
Mərcan xanım dedi:
Qəbul et cananın iltimasını,
Çətindi tutasan mərdin yasını!
Ya siləsən bu könlümün pasını,
Ya mənim yolumda öləsən gərək!
Kankanoğlu baxdı Mərcan xanım onu ölümnən qorxudur, ölümnən
sınayır, dedi:
Tərlan kimi qıy vuraram, uçaram,
Dəmirdən sədd olsa, çeynər açaram!
Ya ölləm, ya səni alıb qaçaram,
Quş kimi qonaram yəhərə, Mərcan!
Mərcan xanım genə baltasını kökdən vurdu:
Mən Mərcanam, yaxşı, yaman seçərəm,
Məhəbbət yolunda cannan keçərəm.
Səhərə qalarasa, zəhər içərəm,
Deyirəm, bu başdan biləsən gərək!

(IX hissə)