Kərim Kərimov - SSRİ-də ən məxfiləşdirilmiş rəhbər

Raket və kosmik sənayesi SSRİ-nin haqlı olaraq qürur duya biləcəyi az sayda elmi və sənaye sahələrindən biri idi.

Əgər digər istiqamətlər üzrə Sovet İttifaqı geri qalır və ya "ehtimal olunan rəqibləri" ilə bərabər səviyyədə idisə, kosmos və raket işlərində o yeganə lider idi. Və bu yalnız kosmosun öyrənilməsinə aid deyil.

Raket qoşunları üçün son silah növlərinin inkişafı onilliklər boyu rəqiblərdən xeyli az ehtiyata malik hərbi pariteti təmin etdi.

Buna görə də bu sahə ilə əlaqəli hər şey məxfi idi.

Kəşfiyyat şəbəkəsinin uğursuzluğu çox ağrılı ola bilər. Yenidən qurulması on illər çəkə bilər.

Son raketin sadə bir mühəndis-qurucusunun məhv edilməsi, bütün ölkənin müdafiə qabiliyyətinə təsir edən düzəlməz ziyana çevrilə bilər.

O ki qala, Uçuş Sınaqları üzrə Dövlət Komissiyasının sədri - yüzlərlə tədqiqat institutu, zavod, təlim mərkəzindən və s. ibarət nəhəng bir kompleksi idarə edən bir şəxs.

Komissiyanın tərkibinə nazirlər, böyük partiya rəsmiləri və tanınmış elm adamlarının daxil olduğunu söyləmək kifayətdir. Cəmi 50 nəfər. Məsələn, bu komissiyaya mütləq SSRİ Müdafiə naziri və Elmlər Akademiyasının prezidenti daxil idi.

Bundan başqa, həmin vaxtlar yalnız iki və ya üç yüksək rəhbər şəxsin baş katiblə birbaşa əlaqəsi var idi. Bunlardan biri də bu Dövlət Komissiyasının sədri idi.

Hazırda Rusiya Federasiyasında həmin vəzifə "Kosmik sistem və komplekslərin uçuş sınaqları üzrə Dövlət Komissiyasının sədri" adlanır və bu vəzifəni Dmitriy Roqozin daşıyır.

Həmin vaxtlar, bu sahənin çiçəklənmə dövründə- 1966-dan 1991-ci ilə qədər (demək olar ki, bütün kosmik tədqiqat tarixi) Sədr Sovet Kosmonavtikasının mərkəzi siması olan həmyerlimiz Kərim Abbasəli oğlu Kərimov idi (bu bədii tərif deyil, ensiklopedik məlumatdır).

Kadrlarda görünəndə belə, yalnız kürək hissəsi düşən bu şəxs kimdir?

General-leytenant Kərim Abbasəli oğlu Kərimov

Bəlli səbəblərə görə, Sovet dövrünün heç bir soraq nəşrində Kərim Kərimov haqqında məlumat yoxdur. Hətta Böyük Sovet Ensiklopediyası da susur.

Lakin dünyanın ən qədim ensiklopediyası olan "Britannik"-də var. Kərimov barədə məlumat oraya - 1987-ci ildə, yenidənqurma vaxtı məlumatların məxfiliyi aradan qaldırıldıqdan sonra daxil edilib.

Kərim Əliyeviç Kərimov, raketşünaslıq üzrə sovet mütəxəssisi (14/17 noyabr 1917, Bakı, Azərbaycan, Rusiya İmperiyası - 29 mart 2003, Moskva, Rusiyada vəfat etmişdir), uzun illər Sovet Kosmos Proqramında mərkəzi fiqur olmuşdur, ictimaiyyətdən gizli saxlanılır. II Dünya Müharibəsi dövründə və sonra, Kərimov hərbi raketlərlə işləyərək 1959-cu ildə gizli sınaq başlatmalarına nəzarət edən şöbəyə rəhbərlik etmişdir. "Britannik" Ensiklopediyası

Xoşbəxtlikdən, 1995-ci ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra general "Kosmosa gedən yol (Dövlət Komissiyası sədrinin qeydləri)" adlı avtobioqrafik bir kitab yazdı və onun həyatı haqqında öyrənə biləcəyimiz bir çox müsahibələr verdi.

Ailə

Kərim Əliabbas oğlu Kərimov 14 noyabr 1917-ci ildə, dövrlərin qovuşmasında anadan olub.

Rusiya İmperiyası artıq mövcudluğunu dayandırdı, Rusiya Cümhuriyyəti süquta uğradı, elan edilmiş Rusiya Sosialist Respublikası yenicə öz hüquqlarını elan etməyə başladı və uzaq Bakı quberniyasında, Bakıda Kərim adlı körpə dünyaya gəldi.

Bakı ziyalıları Abbasəli Kərimov və Suriyyə Əhmədovanın ailəsində anadan olub.

Kərim Kərimovun ata və anası

Anası: Qadın gimnaziyasının məzunu Suriyyə Kərimova (Əhmədova), 24 yaşında doğuş zamanı ölüb.

Ata: Abbasəli Kərimov, Sankt-Peterburq Texnologiya İnstitutunu bitirdikdən sonra bir neft şirkətində texnoloq vəzifəsində çalışdı. Arvadının ölümündən sonra özünü uşaqlarını böyütməyə həsr etdi.

Qardaşları:

Ortancıl qardaş, Süleyman, könüllü olaraq cəbhəyə getdi və müharibənin ilk günlərində öldü.

Kiçik qardaşı Mustafa, şərqşünas alim, filologiya elmləri namizədi. 37 yaşında təyyarə qəzasında öldü (təyyarə Şeremetyevo hava limanına enərkən qəzaya uğradı).

Kərimov qardaşları: Kərim, Mustafa, Süleyman

Təhsil

Qardaşlarından fərqli olaraq, Kərim atasına çəkmiş, texniki elmlərə həvəsi vardı. Buna görə də orta məktəbi başa vurduqdan sonra ailə ənənəsinə uyğun olaraq Rusiyada ali məktəbə qəbul olunmağa getdi.

1936-cı ildə Novoçerkassk Sənaye İnstitutunun (Enerji Fakültəsi) tələbəsi oldu. Elə həmin il Krım Tatarı Zara (Zara Anifovna Kərimova) ilə evləndi. 1937-ci ildə cütlüyün Suriyyə adlı qızı dünyaya gəldi.

1939-cu ildə ailə geriyə Bakıya gəlir və Kərim Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinə köçürülür.

Müharibənin başlaması ilə Kərim Kərimov, təhsilinə paralel olaraq, Bakı Radio Mərkəzində çalışır və burada reproduktorların təmiri və konstruktiv təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olur.

1942-ci ildə ali məktəbin sonuna yaxın, ən perspektivli tələbələrdən biri kimi, F.E Dzerjinski adına Artilleriya Akademiyasının axırıncı kursuna yönəlir. (Silahlandırılma fakultəsi)

1943-cü ildə texnik-leytenant rütbəsi ilə bitirir.

Məzun Kərimovun "Minaatanların İstehsalat sexi" adlı diplom işi aktuallığı və bitkinliyinə görə diqqəti cəlb edir. Bu, sözün həqiqi mənasında istehsalın təkmilləşdirilməsi üzrə hazır plan idi.

Xidmət

İstedadlı mühəndis Moskva müəssisələrində istehsal olunan hərbi texnikaların qəbuluna cəlb olunur. Dərhal növnədənkənar "baş texnik leytenant " rütbəsi alır (10/7/1943 tarixli əmr) və hərbi qəbulda baş texnik təyin olunur.

538 nömrəli Moskva patron zavodunda Kərimov "Katyuşa" qvardiya reaktiv minaatanlarını və onun qatı yanacaq mərmilərinin sınaqlarını aparır, bu silah növünün ən yaxşı mütəxəssislərindən biri olur. Bu sahədə səmərəli fəaliyyətinə görə Qırmızı Ulduz ordeni ilə təltif edilir.

Kərim Kərimov 1942-ci ildə (kursant) və 1946-cı ildə (baş texnik leytenant)

Buna görə də 1946-cı ildə FAU mərmisiylə alman raketlərinin məxfi istehsalının sınaqları haqqında məsələ ortaya çıxanda kimin göndərilməsi sualı yaranmır. Kərimov bir qrup mütəxəssislə birlikdə Nordhauzen yaxınlığındakı dağlara gedir.

Amerikalılar, demək olar ki, hər şeyi, o cümlədən dahi Verner von Nəsimi da çıxarmağa vaxt tapdılar, lakin sovet mütəxəssisləri qiymətli məlumatların çoxunu bərpa edə bildilər.

Kərim Kərimov 1946-1949-cu illərdə bir neçə dəfə Nordhauzen şəhərinə uçdu. Bu dövrdə "texnik-kapitan" rütbəsini aldı.

Raket elmi ilə əlaqəli ən kritik sahələrdə çalışan Kərim Kərimov 1960-cı ilə qədər Raket Silahları Baş İdarəsinin 4-cü Müdirliyinin müdiri vəzifəsinə qədər yüksəldi (müasir standartlara görə, "Strateji Raket Qüvvələrinin Kosmik Resursları Mərkəzi İdarəsinin rəhbəri").

1961-ci ildə 44 yaşında general-mayor rütbəsinə yüksəldi.

1960 və 1965-ci illər

Bu zaman general Kərimov ən son qitələrarası raketlərlə məşğul idi, ona görə də kosmik aparatlarla məşğul olmağı təklif etdikdə, bunu istefa kimi qəbul etdi.

Lakin 1963-cü ildə ilk kosmik silah sistemləri (rabitə, meteoroloji xidmət, səthin zondla tədqiq edilməsi) ilə məşğul olan 3-cü İdarənin rəisi olanda tez bir zamanda gələcəyin bu istiqamətdə olduğunu anladı.

1964-cü ildə Kərimovun rəhbərlik etdiyi Strateji Təyinatlı Raket Qüvvələrinin Kosmik Vasitələrinin Mərkəzi İdarəsi yaradıldı.

1965-ci ildə gizli Tam Məxfi Maşınqayırma Nazirliyində Baş Kosmik İdarə yaradıldı və Kərimov rəhbər təyin olunur. Artıq 1966-cı ildə isə, paralel olaraq, Sərbəst İdarə olunan kosmik gəmilərin uçuş sınaqları üzrə Dövlət komissiyasının Sədri olur.

Həmin andan təqaüdə çıxana qədər 25 il boyunca həmin vəzifədə olur.

Məhz o, işə salma haqqında qərar qəbul edir və bütün idarə edilən uçuşlar üçün məsuliyyət daşıyır.

1967-ci ildən başlayaraq dövlət komissiyasının sədri kimi kosmosa kosmik gəmilərin bütün ekipajlarını şəxsən göndərirdi. Məhz ona kosmodromda uçuşa hazırlıq haqqında məruzə olunur və enişdən sonra tapşırığın icrası barədə məlumat verirdilər. Bununla belə, Kərimovun özü televiziyada yalnız kürəkdən göstərilir, adı kütləvi informasiya vasitələrlərində xatırlanmırdı və ciddi məxfiləşdirilirdi. 

Kərim Kərimov hərbi adam olmasına baxmayaraq, onun üçün əsas şey kosmonavtların həyatları idi.

General Kərimov

Müdafiə Şurasında Brejnev marşalları və nazirləri yeni "Vosxod" raketinin (bunadək "Vostok") buraxılmasının alınmamasına görə tənqid etdiyi bir hadisə məlumdur. Baş katib Sovetlər ölkəsinin nüfuzuna dəyən ziyana dözmək fikrində olmadığını ifadə etmişdi.

Yalnız general Kərimov baş katibə etiraz etməyə cəsarət etdi və hər şeyin ən xırda detallarına qədər qaydaya salınmayanadək uçuşa icazə verməyəcəyini bildirdi. (Sonralar Kərim Kərimovun dediyi kimi, sadəcə səssiz qala bilmədi, çünki kosmonavtları uçuşa yola salırdı və peşələrinin nə qədər təhlükəli olduğunu başa düşürdü.)

Leonid İliç şokda idi. Marşallar və nazirlər başlarını aşağı salaraq susur, hansısa general isə ona etiraz edir.

Brejnevi hər şeydən çox -Kreml kabinetlərində nadir hallarda işlədilən leksikon - "sadəcə cəfəngiyyatdan" (просто от ерунды) ifadəsi coşdurdu. Buna görə də təcili izahat tələb etdi.

Və Kərimov, Yerə qayıdarkən vəfat edən kosmonavt Vladimir Komarovun paraşütün saxlandığı konteynerin emal texnologiyasının pozulması səbəbiylə enişdə öldüyünü söylədi. Böyük bir faciə ilə nəticələnən tam cəfəng xırdaçılıqdan.

1971-ci ildə general-mayor Kərimov “general-leytenant” rütbəsi aldı.

Mülki həyatda

Kərim Abbasəli oğlu Kərimov xüsusi məxfi bir şəxs kimi qalaraq Sovet kosmonavtikasının inkişafına əvəzsiz töhfələr verdi. Ən yüksək dövlət təltiflərinə və mükafatlarına layiq görüldü.

Özünün ilk Leninin ordenini hələ 1961-ci ildə, "kosmosa insanın ilk idarə olunan uçuşunun hazırlanmasında iştirak etdiyinə görə" və Sosialist Əməyi Qəhrəmanı ulduzunu "Mir çoxmodullu orbit stansiyanı yaratdığına və bu stansiyaya uçuşları təmin etdiyinə görə" aldı.

General-leytenant Kərim Kərimov

İstefadan sonra vəzifəsində qalmağa davam etdi. Uçuşların İdarə Olunması Mərkəzində məsləhətçi olaraq çalışdı. Ölümündən qısa bir müddət əvvəl, 2001-ci ildə Kərim Əlieviç, "övladı" - Mir orbital stansiyasının su altında qalmasını zləməli oldu.

Stansiya sıx atmosferə girəndə ayağa qalxdı. Onunla birgə bütün Mərkəz sovet kosmonavtikasının əsasında dayanan böyük insanların xatirəsini ehtiramla izlədi.

Rusiya Kosmonavtika Federasiyasının təsis etdiyi medal

2003-cü ildə, 86 yaşında, Sovet dövrünün ən məxfi rəhbəri, istefada olan general-leytenant vəfat etdi.

Mənbə: Визит в Азербайджан