"İkinci Türkmənçay müqaviləsi"ndə nələr var?

Hazırkı Konvensiyanın iştirakçıları olan Xəzər dənizinin sahilində yerləşən dövlətlər – Azərbaycan Respublikası,  İran İslam Respublikası, Qazaxıstan Respublikası, Rusiya Federasiyası və Türkmənistan, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnamə normaları və prinsiplərinə və beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq,

– Tərəflər arasında əməkdaşlıq, mehriban qonşuluq və qarşılıqlı anlaşma ab-havası nəzərə alınmaqla,

– Tərəflər arasında mehriban qonşuluq münasibətlərini dərinləşdirmək və genişləndirmək arzusu əsas götürülərək,

– Xəzər dənizinin Tərəflər üçün həyati önəmə malik olduğu və Xəzər dənizinə və onun resurslarına münasibətdə yalnız onların suveren hüquqlara sahib olduğundan çıxış edərək,

– Xəzər dənizinə aid məsələlərin Tərəflərin müstəsna səlahiyyətinə aid olduğunu qeyd edərək,

– Xəzər dənizinin siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni əhəmiyyətini qəbul edərək,

– Xəzər dənizinin qorunması, bölgənin dayanıqlı inkişafı uğrunda indiki və gələcək nəsillər qarşısında məsuliyyəti dərk edərək,

– hazırki Konvensiyanın Tərəflər arasında əməkdaşlığın inkişafı və möhkəmlənməsinə şərait yaradacağına, Xəzər dənizinin dinc məqsdələr üçün istifadəsinə amil olmaq, onun resurslarından səmərəli istifadəsi, öyrənilməsi, müdafiəsi və təbii mühitinin qorunmasına əmin olmaqla Xəzər dənizində səmərəli qarşılıqlı iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı üçün əlverişli şərait yaratmağa cəhd edərək,

Xəzər dənizi bölgəsində geopolitik və milli səviyyədə baş verən dəyişikliklər, Tərəflərin malik olduğu sazişlər və bununla bağlı Xəzər dənizinin hüquqi rejiminin təkmilləşdirilməsi zərurətini nəzərə alaraq, sıralamadakı sazişi imzalayıblar:

1-ci maddə       

Aşağıdakı terminlər hazırkı Konvensiyanın məqsədləri üçün bildirir:

“Xəzər dənizi” – Tərəflərin quru ərazilərilə əhatə edilmiş, sahilləri Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirliyinin Sankt-Peterburq şəhəri Naviqasiya və Okeanoqrafiya Baş İdarəsinin 1: 750 000 miqyaslı dəniz naviqasiya xəritələrində – 31003 nömrəli, arxiv nəşri  17.04.1997-ci il, 1998-ci ildə nəşr edilib, 31004 nömrəli, arxiv nəşri 04.07.1998-ci il, 1999-cu ildə nəşr edilib, 31 005 nömrəli, arxiv nəşri 16.11.1996, 1998-ci ildə nəşr edilib, təsdiqlənmiş surətləri hazırkı Konvensiyaya əlavə edilir və onun ayrılmaz tərkib hissəsidir – göstərilən göldür.

“Çıxış xətti” – normal və düz çıxış xətlərindn ibarət xətdir.

“Normal çıxış xətti” –  1977-ci il Baltik yüksəklik sisteminin Kronştadt futştokunun (suyun dərinliyini ölçmək üçün bölgüləri olan uzun ağac-red.) sıfırına nisbətdə minus 28,0 metr nişanında Xəzər dənizinin Xəzəryanı dövlətlərin qitə hissəsində və yaxud onun adalarında yerləşən, Xəzəryanı dövlətlərin irimiqyaslı xəritələrdə göstərilən, rəsmən qəbul edərək göstərdiyi orta çoxillik səviyyəsinin xətti.

“Düz çıxış xətləri” – sahillərin uyğun nöqtələrini birləşdirən və sahil xəttinin girintli-çıxıntılı olduğu və ya sahil boyu və ona birbaşa yaxın adalar silsiləsinə malik olduğu yerlərdə çıxış xətləri yaradan düz çıxış xətləri.

Düz çıxış xətlərinin təyin edilməsi metodikası bütün Tərəflər arasında ayrıca sazişlə müəyyən olunur.

Sahilyanı dövlət daxili suların müəyyən edilməsi hissəsində onu aşkarca əlverişsiz durumda qoyan sahilboyu konfiqurasiyasına malikidirsə, onda Tərəflərin beşinin də anlaşma əldə etməsi məqsədilə bu şərait göstərilən metodika üzərində iş zamanı nəzərə alınacaq:

“Daxili sular” – çıxış xətlərindən sahilə sarı yerləşən sular.

“Ərazi suları” – sahilyanı dövlətin suverenliyinin yayıldığı dəniz qurşağı.

“Balıqçılıq zonası” – sahilyanı dövlətin suyun bioloji resurslarının ovunda müstəsna hüquqa sahib olduğu dəniz qurşağı.

“Ümumi su məkanı” – akvatoriyanın balıqçılıq zonalarının zahiri hüdudlarının o tərəfində yerləşən və bütün Tərəflərin istifadəsində olan hissəsi.

“Sektor” – dibin və yer təkinin istifadə edilməsi və dibin və yer təki resurslarının mənimsənilməsilə bağlı digər qanuni təsərrüfat-iqtisadi fəaliyyət məqsədilə Tərəflər arasında hədd qoyulmuş sahələr.

“Su bioloji resursları” – balıqlar, molyusklar, xərçəngkimilər, məməlilər və su heyvanları və bitkilərinin başqa növləri.

“Ortaq su bioloji resursları” – idarəçiliyini Tərəflərin birgə həyata keçirdiyi su bioloji resursları.

“İstehsal” – məqsədi su bioloji resurslarını məskunlaşdığı təbii mühitdən çıxaran istənilən fəaliyyət növü.

“Hərbi gəmi” – Tərəflərdən hər hansı birinə məxsus olan, bu cür gəmilərin milliyyətini fərqləndirən zahiri nişanı, həmin tərəfin hökumətinin xidmətində duran və soyadı hərbçilərin uyğun siyahısına daxil edilən və ya buna ekvivalent sənədi olan zabitin komandanlığında olan və müntəzəm hərbi intizama tabe olan gəmi.

“Xəzər dənizinin ekoloji sistemi” – Xəzər dənizi və dəniz yaxınlığında təsir altındakı qurunun hüdudlarında insan daxil olmaqla hava, su və bioloji orqanizmlərin qarşılıqlı təsirdə olan komponentləri.

“Çirklənmə” – Xəzər dənizinin ekoloji sisteminə insanın birbaşa, yaxud  dolayısı ilə o cümlədən yerüstü qaynaqlardan gətirdiyi maddə və orqanizmlər, dənizdəki bioloji resurslara və həyata ziyanlı, insan sağlamlığı üçün təhlükə kimi fəlakətli nəticələrə səbəb olan və yaxud ola biləcək maddələr dənizdə fəaliyyət, o cümlədən su bioloji resurslarının istehsalı və dənizdən istifadənin digər qanuni növləri üçün maneələr yaradır, istifadə edilən dəniz suyunun keyfiyyətini aşağı salır və istirahət şəraitini pisləşdirir.

2-ci maddə

1. Tərəflər hazırkı Konvensiyaya uyğun olaraq, Xəzər dənizində suverenliyi, suveren və müstəsna hüquqları gerçəkləşdirir, habelə yurisdiskiyanı həyata keçirir.

2. Suyu, dibi, yerin təki, təbii resursları və dəniz üzərindəki hava məkanı daxil olmaqla Xəzər dənizinə münasibətdə Tərəflərin hüquq və öhdəlikləri hazırkı Konvensiya ilə müəyyən edilir və tənzimlənir.

3-cü maddə

Tərəflərin Xəzər dənizindəki fəaliyyəti sıradakı prinsiplər əsasında həyata keçiriləcək:

1) dövlətlərin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, müstəqilliyi, suveren bərabərliyinə hörmət, güc və yaxud güc təhdidi tətbiq etməmək, qarşılıqlı hörmət, əməkdaşlıq, bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq;

2) Xəzər dənizindən dinc məqsədlər üçün istifadə etmək, onu sülh, mehriban qonşuluq, dostluq və əməkdaşlıq zonasına çevirmək, Xəzər dənizi ilə bağlı bütün məsələlərin dinc vasitələrlə həlli;

3) Xəzər bölgəsində təhlükəsizlik və sabitliyin təmini;

4) Tərəflərin Xəzər dənizindəki silahlarının sabit tarazlığının təmini, bütün Tərəflərin maraqları nəzərə alınmaqla səmərəli kafilik həddində hərbi quruculuğun həyata keçirilməsi, bir-birinin təhlükəsizliyinə ziyan vurmamaq;

5) o cümlədən bütün Tərəflər arasında bağlanmış beynəlxalq müqavilələrə uyğun bölgəsəl təhlükəsizliyin və sabitliyin möhkəmləndirilməsi üzrə ümumi səylərə müvafiq olaraq hərbi fəaliyyət sahəsində gözlənilənlik və şəffaflıq ruhunda razılaşdırılmış etibar tədbirlərinə riayət edilməsi;

6) Tərəflərə məxsus olmayan silahlı qüvvələrin Xəzər dənizində olmaması;

7) Tərəflərdən hər hansı birinə qarşı təcavüz və başqa hərbi əməliyyatlar həyata keçirmək üçün hər hansı Tərəfin öz ərazisini başqa dövlətlərə verməməsi;

8) sahilyanı dövlətlərin suveren və müstəsna hüquqlarına əməl edilməsilə və onların bununla bağlı təsbit etdiyi qaydalarla Tərəflərin aşkar fəaliyyət növləri barəsində hər bir Tərəfin ərazi sularının zahiri hüdudlarından kənarda gəmiçilik sərbəstliyi;

9) gəmiçiliyin təhlükəsizliyinin təmini;

10) beynəlxalq ticarətin genişləndirilməsi və iqtisadi inkişaf məqsədilə tranzit Tərəflərinin qanuni maraqları nəzərə alınmaqla hamının qəbul etdiyi prinsiplər və beynəlxalq hüquq normaları və uyğun Tərəflərin sazişləri əsasında Xəzər dənizindən başqa dənizlərə, Dünya okeanına və əksinə azad çıxış hüququ;

11) Xəzər dənizində gəmi səfərinin, ondan keçidin istisnasız olaraq Tərəflərdən birinin bayrağı altında həyata keçirilməsi;

12) Ortaq su bioloji resurslatrının istifadəsinin təkrar istehsalı və tənzimlənməsi üzrə razılaşdırılmış norma və qaydaların  tətbiqi;

13) çirklənməyə yol verən, Xəzər dənizinin ekoloji sisteminə vurulan ziyana görə Tərəflərin məsuliyyəti;

14) Xəzər dənizinin təbii mühitinin qorunması, bioloji resurslarının saxlanması, bərpası və səmərəli istifadəsi;

15) Xəzər dənizinin ekologiyası, bioloji resurslarının saxlanması və istifadəsi sahəsində elmi araşdırmaların aparılmasına yardım etmək;

16) Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının qaydalarına uyğun olaraq mülki hava gəmilərinin sərbəst uçuşu;

17) sahilyanı dövlətlərin suveren və müstəsna hüquqlarına əməl edilməklə Tərəflərin uzlaşdırdığı hüquqi normalara, habelə onların araşdırmaların müəyyən növləri barəsində bununla bağlı müəyyən etdiyi qaydalara uyğun olaraq hər bir Tərəfin ərazi sularının hüdudlarından kənarda dəniz elmi araşdırmalarının aparılması;

4-cü maddə

Tərəflər Xəzər dənizində gəmiçilik, istehsal, su bioloji resurslarının istifadəsi və qorunması, dibinin resurslarının kəşfiyyatı və işlənməsi,  habelə hazırkı Konvensiyaya uyğun olaraq, Tərəflərin ona müvafiq ayrı-ayrı sazişləri və milli qanunvericiliklərinə sığışan başqa fəaliyyət növləri həyata keçirir.

5-ci maddə

Xəzər dənizinin akvatoriyası daxili sular, ərazi suları, balıqçılıq zonaları və ümumi su məkanına ayrılır.

6-cı maddə

Hər bir Tərəfin suverenliyi onun quru ərazisi və ərazi suları adlanan dəniz qurşağına bitişik daxili sularının hüdudlarından kənara, eynilə dibi və təkinə, həmçinin onun üzərindəki hava məkanına yayılır.

7-ci maddə

1. Hər bir tərəf en üzrə hazırkı Konvensiya ilə müəyyən edilən çıxış xətlərindən ölçülən 15 dəniz milini (1,852 km-red.) aşmayan ərazi suları müəyyən edir.

2. Ərazi sularının zahiri sərhədi hər bir nöqtəsi çıxış xəttinin ən yaxın nöqtəsindən ərazi sularının eninə bərabər məsafəyə qədər yerləşən xətdir.

Dənizdə liman sisteminin tərkib hissəsi olan görkəmli, daimi liman qurğuları ərazi sularının zahiri sərhədini tam müəyyən etmək üçün sahilin bir hissəsi kimi nəzərdən keçirilir. Sahilyanı qurğular və süni adalar daimi liman qurğusu sayılımır.

Ərazi sularının zahiri sərhədi dövlət sərhədidir.

3. Bitişik sahilləri olan dövlətlərin arasında daxili və ərazi sularının ayrılması beynəlxalq hüququn prinsip və normaları nəzərə alınmaqla onlar arasındakı anlaşmayla həyata keçirilir.

8-ci maddə 

1. Xəzər dənizinin dibi və təkinin sektorlara ayrılması onların yerin təkindən istifadəyə suveren hüquqlarının gerçəkləşdirilməsi və dibin və yer təkinin resurslarının mənimsənilməsilə bağlı başqa qanuni təsərrüfat-iqtisadi fəaliyyətini gerçəkləşdirilməsi məqsədilə hamının qəbul etdiyi prinsiplər və beynəlxalq hüquq normaları nəzərə alınmaqla həmhüdud və qarşı dövlətlərin uzlaşması üzrə həyata keçirilir.

2. Sahilyanı dövlət süni adalar, qurğular və tikililər ucaltmaq, istismar etmək, habelə icazə vermək və tənzimləməkdə müstəsna hüquqa malikdir. Sahilyanı dövlət süni adalar, qurğular və tikililərin ətrafında gərək bildiyi yerlərdə həm gəmiçiliyini, həm də süni adalar, qurğular və tikililərin təhlükəsizliyi məqsədilə zonalar düzəldə bilər. Təhlükəsizlik zonalarının eni bu cür süni adalar, qurğular və tikililərin zahiri hüdudunun hər bir nöqtəsindən ölçülən 500 metrdən çox olmamalıdır.

Bu cür tikililərin coğrafi koordinatları və təhlükəsizlik zonalarının çevrəsi bütün Tərəflərə xəbər verilməlidir.

3. Bütün gəmilər bu təhlükəsizlik zonalarına hörmət etməlidir.

4. Sahilyanı dövlətin suveren hüquqlarının hazırkı maddənin 1-ci bəndinə uyğun həyata keçirilməsi digər Tərəflərin hazırkı Konvensiya ilə nəzərdə tutulan hüquq və azadlıqlarının boğulmasına səbəb olmamalı və yaxud bunların həyata keçirilməsində əsassız maneələrə gətirməməlidir.

9-cu maddə

1. Hər bir Tərəf ərazi sularına bitişik 10 dəniz mili enində balıqçılıq zonası müəyyən edir.

Bitişik sahilləri olan dövlətlər arasında balıqçılıq zonalarının bölünməsi beynəlxalq hüququn prinsip və normaları nəzərə alınmaqla onlar arasındakı sazişlər üzrə həyata keçirilir.

2. Tərəflərin ayrı-ayrı sazişləri və milli qanunvericilikləri əsasında qəbul edilən hazırkı Konvensiyaya uyğun olaraq hər bir Tərəf özünün balqıçılıq zonasında su bioloji resurslarında istehsal həyata keçirməyə müstəsna hüquq sahibdir.

3. Tərəflər hazırkı Konvensiya və beynəlxalq mexanizmlər əsasında Xəzər dənizində ortaq su bioloji resurslarının mümkün ola bilən ümumi balıq ovunu birgə müəyyən edir və onu milli hissələrə bölürlər.

4. Tərəflərdən biri ümumi mümkün balıq ovunda öz hissəsini imkan daxilində mənimsəyə bilmirsə, o, ikitərəfli sazişlər bağlamaq və milli qanunvericiliyə uyğun başqa razılaşmalar yoluyla digər Tərəflərin öz hissəsinin qalığına ümumi mümkün balıq ovuna çıxış təqdim edə bilər.

5. Xəzər dənizində birgə su bioloji resurslarının istehsal qaydaları və şərtləri bütün Tərəflər arasında ayrı-ayrı sazişlərə uyğun müəyyən edilir.

10-cu maddə

1. Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilər Tərəflərin ərazi sularının xarici hüdudlarında sərbəst gəmiçilikdən istifadə edir. Gəmiçilik azadlığı hazırkı Konvensiyanın maddələrinə uyğun və Tərəflərin hazırkı Konvensiyanın müəyyən etdiyi suveren və müstəsna hüquqlarına ziyan vurmadan Tərəflərin uyğun ayrı-ayrı sazişləri ilə həyata keçirilir.

2. Hər bir Tərəf başqa Tərəflərin bayraqları altında yük, sərnişin və baqaj daşıması həyata keçirən gəmilərə yedəkləmə, habelə xilas əməliyyatları, Xəzər dənizində öz limanlarında bu cür milli gəmilərə azad çıxış haqqındakı kimi imkan, yüklərin yüklənməsi və boşaldılması, sərnişinlərin enməsi və minməsi, gəmi və liman rüsumunun ödənişi və gəmiçilik üçün nəzərdə tutulan xidmətlərdən istifadə və adi kommersiya reyslərinin həyata keçirilməsi üçün imkan verir.

3. Hazırkı maddənin 2-ci bəndində göstərilən rejim Xəzər dənizində Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilər üçün açıq limanlara yayılır.

4. Tərəflər Xəzər dənizindən başqa dənizlərə, Dünya okeanına və əksinə azad çıxış hüququna malikdirlər. Tərəflər bu məqsədlə Tərəflərin ərazisi üzərindən bütün nəqliyyat vasitələrilə tranzit azadlığından faydalanırlar. Bu cür çıxışın həyata keçirilmə qaydaları və şərtləri maraqlı Tərəflər və tranzit Tərəfləri arasında ikitərəfli sazişlər vasitəsilə, bu cür sazişlərin olmadığı hallarda isə tranzit Tərəfinin qanunvericiliyi əsasında uzlaşdırılır.

Tranzit Tərəfləri öz əraziləri üzərində tam suverenliklərini həyata keçirməkdən ötrü Tərəflər üçün hazırkı bənddə nəzərdə tutulmuş hüquq və imkanların təminatı tranzit Tərəflərinin qanuni maraqlarını heç cür boğmaması üçün gərəkən bütün tədbirləri görmək hüququna malikdir.

11-ci maddə

1. Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilər sıradakı məqsədlə ərazi sularından keçid edə bilər:

1. a) daxili sulara girmədən, yaxud reydə, ya da daxili sualırn hüdudlarından kənarda liman qurğusunun yanında durmadan bu suları keçə;

yaxud

1. b) daxili sulara girib, ya da ondan çıxıb, ya da bu cür reyddə və yaxud buc cfür liman qurğusunun yanlında dura bilər.

2. Hərbi gəmilərin, sualtı qayıqların və başqa sualtı nəqliyyat vasitələrinin ərazi sularından keçid qaydası və şərtləri bayrağın sahibi olan dövlət və sahilyanı dövlət arasındakı saziş, bu cür sazişlər olmadığı halda isə sahilyanı dövlətin qanunvericviliyi əsasında müəyyən olunur.

Hərbi gəminin ərazi sularına girişi gücçatmaz qüvvə və ya fəlakət nəticəsində, ya da bəlaya düçar olmuş şəxslərə, dəniz və hava gəmilərinə yardım üçün zəruridirsə, hərbi gəminin komandiri ərazi sularına yaxınlaşarkən sahilyanı dövlətə uyğun bildiriş verir, giriş isə gəmi komandirinin sahilyanı dövlətlə uzlaşdırdığı marşrut üzrə həyata keçirilir. Hərbi gəmi göstərilən şəraitlərin təsiri kəsiləndən sonra uyğun ərazi sularını yubanmadan tərk edir.

Gücçatmaz qüvvə və yaxud fəlakət nəticəsində, yaxud bəlaya düçar olmuş şəxslər, dəniz və hava gəmilərinə yardım göstərilməsi üçün hərbi gəmilərin daxili sulara daxil olmasının qayda və şərtləri bayraq sahibi olan dövlət və sahilyanı dövlət arasındakı saziş, bu cür sazişlər olmadığı halda isə sahilyanı dövlətin qanunvericiliyi əsasında müəyyən olunur .

3. Ərazi sularından keçmək sahilyanı dövlətin dincliyini, təmiz nizamını və ya təhlükəsizliyini pozmamalıdır. Ərazi sularından keçid fasiləsiz və sürətli olmalıdır. Bu cür keçid hazırkı Konvensiya əsasında həyata keçirilməlidir.

4. Bir Tərəfin hazırkı maddənin 2-ci bəndinin müəyəyn etdiyi şərt və qaydalara uyğun ərazi sularından keçən hərbi gəmiləri, sualtı qayıqları və digər sualtı nəqliyyat vasitələri uyğun icazə olduğu və yaxud gücçatmaz qüvvə, ya da fəlakət nəticəsində, yaxud bəlaya düçar olmuş şəxslərə, dəniz və hava gəmilərinə yardım üçün hallar istisna olmaqla başqa Tərəfin ərazi sularına gitmək hüququna malik deyil.

5. Bir Tərəfin sualtı qayıqları və sualtı başqa nəqliyyat vasitələri digər Tərəfin ərazi sularında səthə qalxmalı və öz bayrağını qaldırmalıdır.

6. Ərazi sularından keçmək sahilyanı dövlətin dincliyini, təmiz qaydalarını, yaxud təhlükəsizliyini pozmaq sayılır – əgər bunun həyata keçirilməsi zamanı sıradakı fəaliyyəti növlərindən biri həyata keçirilirsə:

a) sahilyanı dövlətin suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə, ya da siyasi müstəqilliyinə qarşı zor və ya onu tətbiq etmək və yaxud Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsində ifadə edilmiş beynəlxalq hüquq prinsiplərini hansısa başqa şəkildə pozmaq təhdidi;

b) istənilən növ silahla istənilən manevr və ya təlim;

c) sahilyanı dövlətin müdafiəsi və təhlükəsizliyinə ziyan olan informasiya toplamağa yönəlmiş istənilən hərəkət;

d) sahilyanı dövlətin müdafiəsinə və yaxud təhlükəsizliyinə qəsd niyyətinə malik istənilən təbliğat aktı;

e) istənilən uçuş aparatı və ya hərbi qurğunun gəmidən havaya qalxması, enməsi və yaxud göyərtəyə götürülməsi və onların idarə edilməsi;

f) istənilən hərbi qurğunun suya buraxılması, sualtına endirilməsi və yaxud göyərtəyə alınması və onların idarə edilməsi;

g) sahilyanı dövlətin gömrükxana, xəzinə, mühacirət və yaxud sanitariya qanun və qaydalarına zidd olaraq istənilən mal və ya valyutanın yüklənməsi, yaxud boşaldılması, istənilən şəxsin minməsi və yaxud düşməsi;

h) hazırkı Konvensiyanın ziddinə bilərəkdən etməklə və ciddi çirklənmədə istənilən akt;

i) istənilən balıqçılıq fəaliyyəti;

j) araşdırma və yaxud hidroqrafik fəaliyyətin aparılması;

k) sahilyanı dövlətin istənilən rabitə sisteminin və yaxud istənilən başqa tikilisi və ya qurğusunun işləməsinə maneə yaradılmasına yönəlmiş istənilən akt;

l) ərazi sularından keçməyə birbaşa dəxli olmayan istənilən başqa fəaliyyət; Tərəf öz ərazi sularında hazırkı maddədə göstərilən şərtlərin pozulması ilə həyata keçirilən keçidə yol verməmək üçün öz ərazi sularında zəruri tədbirlər görə bilər.

7. Tərəf ərazi sularından keçidə dair hazırkı Konvensiyanın müddəaları və beynəlxalq hüququn başqa normalarına uyğun olaraq qanun və qaydalar qəbul edə bilər – o cümlədən sıradakı bütün məsələlər və yaxud bəziləri haqqında:

a) gəmiçiliyin təhlükəsizliyi və gəmilərin hərəkətinin tənzimlənməsi;

b) naviqasiya vasitələri və avadanlıqlarının, habelə başqa tikili və ya qurğuların qorunması;

c) kabellər və boru kəmərlərinin qorunması;

d) dənizin bioloji resurslarının mühafizəsi;

e) sahilyanı dövlətin balıq ovu qanun və qaydalarının pozulmasının vaxtında önlənməsi;

f) sahilyanı dövlətin ətraf mühitinin qorunması və onun çirklənməsinin önlənməsi, azaldılması və nəzarət altında saxlanması;

g) dəniz elmi araşdırmaları və hidroqrafik çəkilişlər;

h) sahilyanı dövlətin gömrükxana, xəzinədarlıq, mühacirət və sanitariya qanuin və qaydalarının pozulmasının önlənməsi;

i) milli təhlükəsizliyin təmini.

8. Tərəf ərazi sularından keçidə dair bütün qanun və qaydaları lazımi şəkildə dərc edir.

9. Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilər ərazi sularından keçid həyata keçirərkən sahilyanı dövlətin bu keçidə dair bütün qanun və qaydalarına əməl edir.

10. Hər bir Tərəf gərəkdiyi halda və gəmiçiliyin təhlükəsizliyi nəzərə alınmaqla başqa Tərəflərin bayraqları altında ərazi sularından keçid həyata keçirən gəmilərdən ərazi sularından gəmilərin keçidini tənzimləmək üçün onun müəyəyn edə bildiyi və yaxud göstərdiyi hərəkətin bölünməsi sxemi və dəniz dəhlizlərindən istifadə etməyi tələb edə bilər.

11. Sahilyanı dövlət daxili sullara yollanan və yaxud daxili suların hüdudlarından kənardakı liman qurğularından istifadə edən gəmilər barəsində habelə bu gəmilərin daxili sularda buraxdığı və liman qurğularından istifadə etdiyi istənilən şərtin pozulmasına xəbərdarlıq üçün lazımi tədbirlər görə bilər.

12. Tərəfin öz ərazu sularının müəyyən bölgələrində başqa Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilər barəsində keçidin həyata keçirilməsini formaca, ya da mahiyyətcə müvəqqəti dayandırması onun təhlükəsizliyinin təmini üçün çox vacib şəkildə önəmlidirsə, bunu dayandıra bilər.

13. Bu cür durdurulma yalnız onun  haqqında lazımi bildirişdən sonra qüvvəyə minməyə başlayacaq.

14. Hərbi gəmi, ya da qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istismar edilən dövlət gəmisi sahilyanı dövlətin ərazi sularından keçməyə dair qanun və qaydalarına əməl etmir və buna riayət haqda ona yönəldilən istənilən tələbi saymırsa, Tərəf ondan ərazi sularını dərhal tərk etməyi tələb edə bilər.

15. Bayraq Tərəfi qeyri-kommersiya məqsədilə isitsmar edilən hansısa hərbi gəminin və yaxud dövlət gəmisinin sahilyanı dövlətin ərazi sularından keçməyə dair qanun və qaydalarına, ora girmək və lövbər salmağa, yaxud hazırkı Konvensiyanın maddələrinə, ya da beynəlxalq hüququn digər normalarına əməl etməməsi nəticəsində başqa Tərəfə vurulmuş istənilən ziyan və zərərə görə beynəlxalq məsuliyyət daşıyır.

16. Tərəf hazırkı Konvensiya, ya da ona uyğun qəbul edilmiş qanun və qaydalar əsasında hərəkət etdiyi hallar istisna olmaqla, başqa Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilərin özünün ərazi sularından keçidi həyata keçirməsinə mane olmamalıdır. Tərəf o cümlədən:

1. a) başqa Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilərə praktikada onları ərazi sularından keçmək hüququndan əsaslandırılmadan məhrum etməyə və yaxud bu hüququn pozulnmasına müncər edilən tələblər irəli sürməməli;

yaxud

1. b) başqa Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilərə, yaxud ondan və yaxud onun adından istənilənn dövlətə yük daşıyan gəmilər barəsində nə formaca, nə də mahiyyətcə ayrı-seçkiliyə yol verməlidir.

Tərəf öz ərazi sualrında gəmiçşilik üçün ona məlum olan istənilən təhlükə haqqında lazımi şəkildə xəbərdarlıq edir.

12-ci maddə

1. Hər bir tərəf Xəzər dənizi akvatoriyasında öz bayrağı altındakı gəmilər barəsində yurisdiksiya həyata keçirir.

2. Hər bir Tərəf öz sektoru hüdudlarında süni adalar, qurğlar, tikililər, sualtı kabellər və boru kəmərləri barəsində yurisdiksiya həyata keçirir.

3. Hər bir Tərəf öz suverenliyi, yer təkindən istifadəyə suveren hüquqları və dibin və yer təkinin resurslarının mənimsənilməsilə bağlı başqa qanuni təsərrüfat-iqtisadi fəaliyyətində, su bioloji resurslarının istehsalında müstəsna hüquqları, habelə özünün balıq ovu zonasında onların qorunması və idarə edilməsi məqsədilə başqa Tərəfin gəmiləri barəsiəndə onun qanun və qaydalarına riayət edilməsinin gərəkli ola biləcəyi baxış, təftiş, isti izlərlə təqib, sxlama, həbs və məhkəmə istintaqı tədbirlər görə bilər.

Hazırkı bənddə göstərilən tədbirlərin tətbiqi əsaslandırılmış olmalıdır. Belə tədbirlərin əsaslandırılmamış tətbiqi halında gəmiyə vurulan istənilən zərər və ziyan ödənilir.

Baxış, təftiş, isti izlərlə təqib, saxlama kimi tədbiləri Tərəflərin yalnız onların dövlət xidmətində durduğundan və bu məqsəd üçün müvəkkil edildiyindən xəbər verən dəqiq tanınma nişanları olan hərbi gəmilərdə və ya uçan hərbi aparatlarda, ya da başqa gəmilərdə və uçuş aparatalrında olan səlahiyyətli dövlət qurumları təmsilçiləri həyata keçirə bilər.

4. Hazırkı Konvensiyanın 11-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, hazırkı Konvensiyada heç nə qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilən hərbi və dövlət gəmilərinin immunitetinə toxunmur.

13-cü maddə

1. Hər bir Tərəf öz suverenliyini həyata keçirməklə öz ərazi sularında dəniz elmi araşdırmalarını tənzimləmə, aparmaq və icazə verməkdə müstəsna hüquqa malikdir. Tərəflərin bayraqları alıtndakı gəmilər başqa Tərəfin yalnız yazılı icazəsilə və müəyyən etdiyi şərtlər əsasəında onun ərazi suları hüdudlarında dəniz elmi araşdırmalar apara bilər.

2. Hər bir Tərəf öz yurisdiksiyasını həyata keçirməkdə özünün su bioloji resurslarıyla bağlı balıq ovu zonasında və öz sektorunda dibin və yer təkinin kəşfiyyatı və resursların işlənməsiylə bağlı dəniz elmi araşdırmalarını tənzimləmək, icazə vermək və aparmaqda müstəsna hüquqa malikdir. Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilər yalnız başqa Tərəfin balıqçılıq zonasında və sektorunda onun yazılı icazəsi və müəyyən etdiyi şərtlər əsasında belə araşdırmalar apara bilər.

3. İcazənin verilmə qaydası və şərtlərini hər bir Tərəf özünün milli qanunvericiliyinə uyğun müəyəyn edir və lazımi şəkildə başqa Tərəflərin diqqətinə çatdırır.

4. Hazırkı maddənin 1,2-ci bəndlərinə uyğun olaraq dəniz elmi araşdırmaları aparılmasına icazə verilməsi haqda qərar qəbul edilərkən əsassız yubatma və ya imtina olmamalıdır.

5. Hazırkı maddədə barəsində danışılan dəniz elmi araşdırmaları üzrə fəaliyyət Tərəflərin apardığı və hazırkı Konvensiya ilə nəzərdə tutulmuş suveren və müstəsna hüquqlarının həyata keçirilməsi fəaliyyəti üçün əsassız əngəl yaratmır.

6. Dəniz elmi araşdırmaları aparan Tərəf  hazırkı maddənin 1, 2-ci bəndlərinə uyğun dəniz elmi araşdırmaları aparmağa icazə verən Tərəfə paraktik olaraq mümükün olanda bu cür araşdırmalara, xüsusən də tədqiqat gəmilərinin göyərtəsində iştirak və yaxud təmsilçilik hüququnu təmin edir, amma icazə verən Tərəfin alimlərinə hər hansı mükafat ödəmir və araşdırmanın aparılması üzrə xərclərin ödənilməsində öhdəliyi olmur.

7. Hazırkı maddənin 1, 2-ci bəndlərinə uyğun olaraq dəniz elmi araşdırmaları aparan Tərəf dəniz elmi araşdırması bitəndən sonra nəticə və rəyləri, habelə belə araşdırma çərçivəsində əldə edilmiş bütün məlumat və nümunələrə çıxışı bu cür araşdırmaların aparılmasına icazə verən Tərəfə təqdim edir.

8. Tərəf öz ərazi sularında dəniz elmi araşdırmaları üzrə aparılan istənilən fəlaiyyəti saxlamaq və yaxud dayandırmağı tələb etmək hüququna malikdir.

9. Hazırkı maddənin 2-ci bəndinə uyğun həyata keçirilən dəniz elmi araşdırmaları aparmağa icazə vermiş Tərəf sıradakı hallarda onun saxlanması və ya dayandırılmasını tələb etmək hüququna sahibdir:

a) araşdırma fəaliyyəti bildirilən, icazənin əsaslandırıldığı məlumata uyğun aparılmır;

b) araşdırma fəaliyyəti onun üçün müəyyən edilmiş şərtlərin piozulmasıyla aparılır;

c) araşdırma layihəsi həyata keçirilərkən hazırkı maddənin istənilən müddəalarından birinə əməl olunmur;

d) bu cür saxlama və ya dayandırma onun təhlükəsizliyinin təmini üçün çox önəmlidir.

14. Tərəflərin bayraqları altındakı gəmilər hazırkı maddənin 2, 3-cü bəndlərinə əməl etməklə ərazi sularının xarici hüdudlarında dəniz elmi araşdırmaları aparmaq hüququna malikdir.

15. İki və çoxtərəfli dəniz elmi araşdırmaları maraqlı Tərəflərin razılaşması üzrə aparılır.

14-cü maddə

1. Tərəflər Xəzər dənizinin dibiylə sualtı kabel və boru kəmərləri çəkə bilərlər.

2. Tərəflər, layihələri Xəzər dənizinin dəniz mühitinin qorunması üzrə Çərçivə konvensiyası və ona uyğun protokollar daxil olmaqla onların iştirak etdiyi beynəlxalq müqavilələrdə təsbit edilən ekoloji tələb və standartlara uyğun olmaq şərtilə Xəzərin dibiylə sualtı magistral boru kəmərləri sala bilərlər.

3. Sualtı kabellər və boru kəmərlərinin salınması üçün istiqamətin müəyyən edilməsi sualtı kabel və ya boru kəmərinin, sektorunun dibindən keçməli olan Tərəflə uzlaşma üzrə həyata keçirilir.

4. Sualtı kabel və boru kəmərlərinin keçdiyi, lövbər salınmasına, balığı su dibi avadanlıqlarıyla ovlamağa icazə verilməyən yerlərin istiqamət bölgələrinin coğrafi koordinatları, sualtı və dibdərinləşldirmə işləri və zəncirli lövbərlə tələfetmə üzüşü bunların keçdiyi sektorun sahilyanı dövlətlərinin bütün Tərəflərinə bildirilməlidir.

15-ci maddə

1. Tərəflər Xəzər dənizinin ekoloji sistemini və bütün komponentlərini qorumağı və saxlamağı öhdələrinə götürürlər.

2. Tərəflər Xəzər dənizinin bioloji müxtəlifliyinin qorunması, müdafiəsi, bərpası, dayanıqlı və səmərəli istifadəsi, Xəzər dənizinin istənilən qaynaqdan çirklənməsinə nəzarətin təmini, qarşısının alınması, azaldılması məqsədilə müstəqil şəkildə və ya birgə gərəkən bütün tədbirləri görür və əməkdaşlıq edirlər.

3. Xəzər dənizinin bioloji müxtəlifliyinə ziyan vuran fəaliyyət qadağan edilir.

4. Tərəflər Xəzər dənizinin ekoloji sisteminə vurulan ziyana görə beynəlxalq hüquq normalaırna uyğun olaraq məsuliyyət daşıyırlar.

16-cı maddə

Tərəflərin Xəzər dənizində hazırkı Konvensiyanın iştirakçısı olmayan fiziki və hüquqi şəxslərlə, habelə beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığı hazırkı Konvensiyanın müddəalarına uyğun həyata keçirilir.

17-ci maddə

Tərəflər beynəlxalq terrorizmə və maliyyələşdirilməsinə müqavimət, silahların, narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onun prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsi, icazəsiz ov, dənizlə mühacirlərin qanunsuz daşınmasına xəbərdarlıq və qarşısının alınması, həmçinin Xəzər dənizində başqa cinayətlərə əks-təsir məqsədilə qarşılıqlı təsir göstərir.

18-ci maddə

1. Hazırkı Konvensiyanın müddəaları bütün Tərəflərin razılaşması üzrə dəyişdirilə və yaxud əlavə edilə bilər.

2. Hazırkı Konvensiyaya dəyişiklik və əlavələr onun ayrılmaz hissəsidir və Tərəflərin dövlətdaxili prosedurlarının qüvvəyə minməsi üçün gərəkən beşinci bildirişi Saxlancın aldığı tarixdən qüvvəyə minən ayrıca protokollarla sənədləşdirilir.

19-cu maddə

Tərəflər Konvensiyanın effektli icrası və Xəzər dənizində əməkdaşlığın icmalı məqsədilə xarici işlər nazirliklərinin himayəsi altında bir qayda kimi, bir ildən az olmayaraq sahilyanı dövlətlərdən birində uzlaşdırılmış prosedur qaydalarına uyğun keçirilən yüksək səviyyəli, beştərəfli müntəzəm məsləhətləşmə mexanizmi yaradır.

20-ci maddə

Hazırkı Konvensiya Tərəflərin üzv olduqları beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn hüquq və öhdəliklərə toxunmur.

21-ci maddə

1. Tərəflər hazırkı Konvensiyanın yozumu və tətbiqiylə bağlı fikir ayrılıqları və mübahisələri məsləhətləşmə və danışıqlar yoluyla həll edir.

2. Tərəflər arasında hazırkı Konvensiyanın yozumu və tətbiqinə dair hazırkı maddənin 1-ci bəndinə uyğun olaraq razılaşma əldə edilməsi mümkün olmayan istənilən mübahisə Tərəflərin seçimi ilə mübahisələrin beynəlxalq hüquqda nəzərdə tutulmuş başqa vasitələrlə dinc həllinə verilə bilər.

22-ci maddə

Hazırkı Konvensiya ratifikasiyaya olunmalıdır. Ratifikasiya fərmanları Konvensiyanın Saxlancı funksiyasını yerinə yetirən Qazaxıstan Respublikasına saxlanmağa verilir. Hazırkı Konvensiya Saxlancın beşinci ratifikasiya fərmanını aldığı tarixdən qüvvəyə minir.

23-cü maddə

1. Saxlanc hər bir ratifikasiya fərmanının saxlanmağa verildiyi tarix və Konvensiyanın, habelə dəyişikliklərin və ona əlavələrin qüvvəyə mindiyi tarix haqda Tərəflərə bildiriş edir.

2. Hazırkı Konvensiya Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Nizamnaməsinin 102-ci maddəsinə uyğun olaraq Saxlanc tərəfindən qeydə alınır.

24-cü maddə

Hazırkı Konvensiya öz mahiyyəti etibarilə müddətsizdir.

2018-ci il avqustun 12-də Aktau şəhərində Azərbaycan, qazax, rus, türkmən, fars və ingilis dillərində bir həqiqi nüsxədə icra edilib, həm də bütün mətnlər eyni dərəcədə mötəbərdir.

Tərəflər fikir ayrılıqları meydana çıxdığı zaman ingilis dilindəki mətnə müraciət edəcəklər.

Həqiqi nüsxə qorunmaq üçün Saxlanca verilir. Saxlanc hazırkı Konvensiyanın təminatlı surətini bütün Tərəflərə göndərir.

12 avqust 2018-ci il

Tərcümə Strateq.az-a məxsudur