Azərbaycanın bu Xalq yazıçısının adına Xankəndində və İrəvanda küçələr qalıb

Ermənistan paytaxtında adına məktəb də olan bu yazıçı Mirzə Cəlil və Abdulla Şaiqlə dost olub...

Ermənistanın İrəvan, Gümrü, Qafan və s. şəhərlərində, eləcə də işğal altındakı Xankəndi şəhərimizdə Azərbaycan xalq yazıçılarından birinin adını daşıyan küçə var. 

Moderator.az-ın əməkdaşı bu fakta Xankəndi barədə məlumatları araşdırarkən rast gəlib. 

 

Doğrusu, biz 28-ci ildir ki, erməni işğalı altında qalan Xankəndinin 2017-ci ildə  təmir edilmiş küçələri arasında A.Şirvanzadə küçəsi olduğunu da öyrənəndə öncə bir az çaş qaldıq. Amma sonradan söhbətin hansı Şirvanzadədən getdiyini xatırladıq. Bu Şirvanzadə soyadlı yazıçı 1859-cu ildə Azərbaycanın Şamaxı şəhərində doğulub. O, "Xaos", "Namus", "Hami", "Neft zavodunda yanğın", "Cinli", "Şərəf üçün", "Fatma və Əsəd" kimi əsərlərin müəllifidir. Bu əsərlərdə yazıçı əsasən Bakı və Şamaxıda gördüyü hadisələri qələmə alıb.

Şirvanzadə Azərbaycan SSR-in Xalq yazıçısı adına 1930-cu ildə layiq görülüb. Bununla da o, faktiki olaraq Azərbaycanın Səməd Vurğundan da öncə ilk Xalq yazıçısı hesab olunur. Və bu günədək  Şirvanzadənin “Azərbaycan SSR-in Xalq yazıçısı” adından məhrum edilməsi haqda heç bir rəsmi məlumat yoxdur.  

 

 

Azərbaycanın ilk Xalq yazıçısı olan Şirvanzadənin adına nəinki İrəvanda məktəb, Qafan şəhərində küçə və dram teatrı, Gümrüdə də küçə var. Ermənilər hətta Ukraynanın Krivoy Roq şəhərində də onu adına küçə verdiriblər.  İrəvandakı məktəb qarşısında büstü də var. Məzarı isə İrəvanda ermənilərin görkəmli hesab etdikləri alim və ziyalılarının(?) dəfn edildiyi Komitas adına panteondadır. Bəs ermənilər nə əcəb Azərbaycanda doğulmuş, yaşamış müsəlman soyadlı bir yazıçıya belə dəyər verirlər. Məsələ bundadır ki, Şirvanzadənin adı Aleksandr, milliyyəti isə erməni olub. O eyni -1930-cu ildə Ermənistan SSR-in də Xalq yazıçısı adını alıb. Bəs Azərbaycan yazıçıları hansı məziyyətlərinə görə, erməni yazıçısına ilk Xalq yazıçısı adını veriblər? Aydındır ki, sovet dövründə proletar beynəlmiləlçiliyi, sovet qardaşlığı, xalqlar dostluğu prinsipləri təbliğ edildiyindən buna təəccüblənməyə dəyməzdi. Ancaq  Əkbər Yerevanlı adlı müəllifin "Şirvanzadə və Azərbaycan mühiti" məqaləsində yazdığına görə A.Şirvanzadə erməni xalqı ilə yanaşı, Azərbaycan xalqını da sevib, dəyərləndirib. 

 

 

Sözügedən yazıda deyilir: "Aleksandr Şirvanzadə öz həyat və yaradıcılığı ilə nə qədər ermənidirsə, bir o qədər də azərbaycanlıdır. O, hər iki xalqa, hər iki ədəbiyyata xidmət edən ölməz sənətkardır. Heç təsadüfü deyildir ki, Zaqafqaziya respublikaları içərisində birinci olaraq Azərbaycanda ona xalq yazıçısı adı verilmişdir".

 

Maraqlıdır ki, o zamankı araşdırmaçılar Şirvanzadənin Cəlil Məmmədquluzadə və Abdulla Şaiqlə dostluq münasibətləri olduğunu da yazıblar. Şirvanzadənin Haqverdiyevlə daha yaxşı münasibətləri olub...

 

1929-cu ildə Zaqafqaziya yazıçılarının İrəvan, Bakı və Tiflisdə keçirilən görüşləri zamanı Şirvanzadə ilə Haqverdiyev arasında maraqlı dialoq olur. Abdulla Şaiq “Haqverdiyev haqqında xatirələrim”də bu barədə yazır: “1929-cu ildə Gürcüstan və Ermənistan şairləri ilə görüşə getmişdik. Başçımız Haqverdiyev idi. Şirvanzadə də bizimlə bərabər idi. Ə.Haqverdiyev Şirvanzadə ilə köhnədən dost idi. Yerevanda söhbət üçün bir gün Ə.Haqverdiyevin yanına getdim. Erməni artistlərinin səhnədə göstərdikləri milli rəqslərdən və bu iki xalqın həyat, adət, musiqi və rəqslərinin bir-birinə nə qədər yaxın olduğundan danışırdılar. Şirvanzadə dedi: “Mən Azərbaycan həyatından yazmışam. Siz də erməni həyatından yazmalısınız. Haqverdiyev erməni həyatından yeni əsər yazmağa söz verdi. Ə.Haqverdiyev verdiyi vədi unutmadı. O, Azərbaycan və erməni xalqlarının dostluğunu əks etdirən “Çox gözəl” (1931) adlı bir pyes yazdı (“Azərbaycan gəncləri” qəzeti, 12/XII 1948. N149(4473)...

 

Ancaq bütün deyilənlərə rəğmən 1990-cı illərdən bəri Azərbaycana qarşı qatı millətçi və təcavüzkar siyasət yürüdən, başında Xocalı soyqırımında bilavasitə iştirak etmiş qaniçən liderlər duran daşnak abı-havalı hakimiyyətin hökm sürdüyü bir ökədə, eləcə də onun işğalı altındakı Xankəndində Azərbaycanı səmimi olaraq sevən şəxsə bu dərəcədə dəyər verilməsi inandırıcı görünmür. Erməni mənbələrində bunun səbəbi dolayısıyla açıqlanır. Məsələ ondadır ki, A.Şirvanzadə XIX əsrin sonunda Türkiyədə yaranmış antimüsəlman, antitürk mövqeli məşhur “Qnçak” partiyasının üzvü olub və 1894-1896-cı illərdə guya Osmanlı ərazisində ermənilərə qarşı törədilən qırğınları pisləmiş, ermənilərə kömək çağırışıyla mətbuatda çıxış edib. Sonradan sovet hakimiyyətini alqışlayaraq Azərbaycana da sadiq bir yazıçı kimi qəbul edilmiş erməni yazıçısının əsl niyyətini isə onu daha yaxından tanıyanlar və Allah bilir...