Avtomobillərin şüşələri ilə nələrdən qorunmaq olur?

Özüyeriyən arabaların yaranması ilə - yəni avtomobillərin meydana gəlməsi ilə sürücü və sərnişinlərin qarşıdan gələn külək və atmosfer yağıntılarından qorunmasına ehtiyac yaranıb. Yan pəncərələri karetalara quraşdırmaq təcrübəsi xeyli çəkdi, lakin heç kim ön şüşə quraşdırmırdı. Göründüyü kimi, 1886-cı ildə yarandığı andan 1899-cu ilə qədər avtomobillərdə ümumiyyətlə heç bir pəncərə yox idi.
AVTOMOBİL ÜÇÜN ŞÜŞƏNİN TARİXİ VƏ ƏSAS İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ
Əsrin dəyişməsindən bir il əvvəl ilk Marsel Reno iki nəfərlik tam şüşəli özüyeriyən karetanı istehsal etdi. Küləyə qarşı şüşə düz idi. 1899-cu ildə Renault-dakı bütün şüşələr ən adi - pəncərə şüşəsi idi. Fransızın nümunəsi yoluxucu olmadı.
Buna baxmayaraq, texniki düşüncənin inkişafı sürətin artmasına səbəb oldu, güclü hava axını sürücülərə narahatlıq yaradırdı. Eynəkdən istifadə etmək o qədər də rahat deyildi, çünki görüntünü(panorama) məhdudlaşdırırdı.
1903-cü ilə qədər hər yerdə avtomobil istehsal edən şirkətlər ön şüşələri quraşdırmağa başladılar. Əvvəldən və olduqca uzun müddət bu ən sadə inşaat şüşəsi olacaqdır. Toqquşmalarda belə şüşələr böyük parçalara parçalanaraq yaralanmalara, bəzən ölümcül hala da səbəb olurdu. O dövrdə təhlükəsizlik üçün sürücü məsuliyyət daşıdığına görə avtomobil istehsalçıları istehsal edilən konstruksiyalarda nəsə dəyişdirməyə can atmırdılar. Avtomobil qəzalarında xəsarət alanların 50-80%-nin qəlpələrdən xəsarət aldıqlarını söyləyən amansız statistika, avtomobil şirkətlərinin sahiblərini sürücü və sərnişinlərin təhlükəsizliyi barədə düşünməyə məcbur etdi. 1910-cu ildə, ön şüşə üçün möhkəm tam çərçivə ilə ilk avtomobil çıxdı. Bu Cadillac olacaq. Təxminən həmin vaxt, avtomobil sənayesində pəncərə şüşələrini əvəz etmək üçün bişmiş şüşə meydana gəldi. Dünya avtomobil sənayesində kütləvi şəkildə, keçən əsrin yarısına qədər olacaqdır.
AVTOMOBİLLƏR ÜÇÜN ŞÜŞƏ İSTEHSALININ MÜXTƏLIF TEXNOLOGIYALARININ İNKİŞAF TARİXİ
Bişmiş şüşənin XX əsrin ilk illərindən avtomobilin ayrılmaz bir atributu halına gəlməsi o demək deyil ki, xüsusi, təhlükəsiz avtomobil şüşələri hazırlamaq üçün başqa texnologiyalar yox idi.
1903-cü ildə fransız kimyaçısı Eduard Benediktus(Edouard Benedictus), şüşənin üzərinə çəkilərək, şüşənin zərbə zamanı formasını saxlamağa və çoxlu hissələrə parçalanmamasına imkan verən bir maddənin olduğu qənaətinə gəldi. Şüşəyə tətbiq olunan bu maddə nazik, şəffaf, lakin davamlı bir örtüyə çevrilir. Bu örtük, şüşələrin dağılmasının qarşısını alaraq, çatlamış şüşə parçalarını etibarlı şəkildə saxlaya bilir. Maddə selüloz nitrat adlanırdı. Ancaq Benediktus bu vəziyyətə o qədər də əhəmiyyət vermədi.
1909-cu ildə ixtirası üçün tripleks(triplex) patentini aldı. O dövrdə, sənayeçilər böyük çətinliklə, baha başa gəldiyi üçün bişmiş şüşə quraşdırmağa razı oldular, daha bahalı bişmiş şüşə haqqında isə eşitmək istəmirdilər.
Buna baxmayaraq, 1923-cü ildə Henri Ford, maşınlarına alın şüşəsi kimi tripleksi quraşdırmağı əmr etdi. Buna səbəb dostunun, şirkətin mühəndisinin küləyə qarşı sınmış avtomobil şüşəsindən xəsarət alması oldu.
1929-cu ilə qədər Ford tərəfindən istehsal edilən bütün avtomobillərdə tripleks var idi. İlk tripleks şüşələrində, örtük kimi sellülozdan istifadə edilirdi. O tam şəffaflıq vermirdi və asanlıqla zədələnirdi.
30-cu illərin sonunda selüloz polimer örtüyü, polivinil butil ilə əvəz olundu və müasir yüksək keyfiyyətli tripleks istehsalında əsas olan PVB texnologiyası meydana gəldi. Tripleksin hazırlanması texnologiyasında dəyişikliklər XX əsrin 40-cı illərinin II yarısında da, avtomobil istehsalçıları hər yerdən əyilmiş çox qatlı tripleksi maşınları üçün şüşə almağa başlayanda baş verdi. Nəinki, ön şüşələrdə, həm də yan və arxa pəncərələrdə. Keçən əsrin 50-ci illərinə qədər bişmiş və çoxqatlı şüşələrin istehsalı üçün istifadə olunan adi xammal çox keyfiyyətli deyildi. Əritmə sobasından çıxan isti lava "katuşka" vasitəsilə dolanandan sonra soyudulurdu. Bununla, səth qeyri-bərabər, dalğalı qalırdı. Buna görə bu cür şüşədən hazırlanan məhsulların optik xüsusiyyətləri "əziyyət" çəkirdi.
1952-ci ildə üzmə prosesi(float process) icad edildi. Onun ixtiraçısı Alister Pilkinqton(Alistair Pilkington) hələ də işləyən inqilabi texnologiyanı tətbiq etdi. Qızarmış isti lent, su ilə dolu vannanın dibindəki təbəqə üzərinə yayılaraq batırılır. Vannanın çıxışında mükəmməl düz səth üzə çıxır. Nəticədə yüksək keyfiyyətli şüşə əldə edilir. Müasir üzmə xətti 15 il davamlı olaraq işləyə bilər və qalınlığı 0.4 mm-dən 25 mm-ə və eni 3 metr olan təbəqə şüşəsi istehsal edə bilər. Üzən şüşədən(float glass) hazırlanmış bişmiş şüşə və tripleks üzmə prosesi sayəsində bu gün qiymətləndirildikləri diqqətəlayiq keyfiyyətlərə sahibdirlər. Avtomobil istehsalının sürətli inkişafı avtomobillərdəki şüşələrin yalnız qoruyucu funksiyasını yerinə yetirməsinə gətirib çıxarmadı. Onlar, dizaynerlərin üzərində aktiv çalışdıqları avtomobilin xarici görünüşünün mövzusu oldular. Eyni zamanda, gövdənin artan şüşəli sahəsi, ultrabənövşəyi günəş radiasiyasının insanlara təsirini azaltmaq probleminin həllinə ehtiyac yaratdı. Bu problem bir neçə yolla həll edildi:
istehsal zamanı şüşənin rənglənməsi;
PVB örtüyü ilə tripleksin rənglənməsi;
hazır şüşəninin xüsusi rəngləmə örtükləri ilə örtülməsi;
günəş radiasiyasını əks etdirən örtüklü şüşənin tətbiqi.
Konstruktiv ideya yerində dayanmır və avtomobillər üçün qızdırıcısı olan və şüşə üzərində alətləri göstərmə imkanı olan şüşə hazırlanır. Xüsusi istehsalda zirehli maşınlar üçün şüşə istehsalı ön plana çıxır. Güllə keçirməyən şüşə həm bişmiş şüşədən, həm də tripleksdən hazırlanır. Bu vəziyyətdə zirehli bir avtomobil üçün bütün şüşə bu texnologiyadan istifadə edərək istehsal olunur.
Tərcümə etdi: Avto Klub Azərbaycanın baş administratoru Natiq Nazimoğlu
Gəncə şəhəri, 2019-cu il

https://www.facebook.com/groups/autoclub/