Üzeyir Hacıbəyov - Şah Abbas və Xurşid Banu/İkinci pərdə

P a d ş a h ı n o t a q la r ı n d a n birindә vaqe olur. Müqәddimә çalındıqdan sonra pәrdә qalxır. Ş a h A b b a s vә ü ç n ә f ә r k e ç ә ç i keçә qayırmaqla mәşğuldurlar. Keçәnin biri hazır olub bir miz üstә sәrilib, camaat tәrәfindәn görünür. O biri dә fәrş üstә sәrilib, ora-burası düzәldilmәkdәdir. 
 
Ş a h A b b a s (keçәdәn әl çәkib)
 
(çahargah tәsnifi)--
 
Vaxt olar bir gün bu sәnәt
Edәr mәnә xidmәt, edәr mәnә xidmәt!
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә mәnә bir mәdәd versin!
 
(M u s i q i)
 
Çәkmәyәn zәhmәt bilmәz, ah!
Bu dünyada lәzzәt.
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә mәnә bir mәdәd versin!
 
Ş a h (cahargah)--
 
Xurşid ilә әhd edib, sәrf eylәdim bir müddәti,
Eylәdim kәsfi-mәharәt öyrәnib bu sәnәti;
Mәn hәlә bir mәnfәәt görmәmsә heç bu peşәdәn,
Könlümün şad olduğun hiss eylәrәm mәn dәmbәdәm.
 
(M u s i q i)
 
Vaxt olar bir gün bu sәnәt göstәrәr öz xidmәtin,
Onda mәn dә artıraram Xurşidimin izzәtin,
Artırıb cahu cәlalın, izzәtin mәn ol zaman
Xurşidi arvadlar içrә eylәrәm şahi-zәnan!
 
M u s i q i. Müxalif guşәsi.
 
Qoy odunçunun qızı (yada salın ol halını)
Sayәsindә ağlının tutsun mәqami alini.
 
(Enir çahargaha)
 
Ağa ilә şöhrәt tapar zillәtdә qalmış bir gәda,
Nikbәxtdir ol kişi kim, әqli vermişdir xuda.
 
Ş a h bu sözlәri oxuyarkәn keçәçilәr әllәrindәki keçәni yumurluyub hazır edirlәr. Sonra şah bu sözlәrini qurtaran tәk zeyldәki tәsnifi oxuya-oxuya keçә tәpirlәr, ayaqlarını (takt ilә) vururlar.
 
H a m ı b i r y e r d ә (tәsnif)--
 
Vaxt olar bir gün bu sәnәt
Edәr şaha xidmәt, edәr şaha xidmәt!
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә şaha bir mәdәd versin!
Çәkmәyәn zәhmәt bilmәz, ah!
Bu dünyada lәzzәt, bu dünyada lәzzәt!
Ey xudavәnda, sәn eylә bir gün
Bu peşә şaha bir mәdәd versin!
 
M u s i q i. K e ç ә ç i l ә r ş a h a baş әyib gedirlәr.
 
Ş a h (rәhab)--
 
Maldan, mülkdәn qәni bir padşah
Keçәçilik sәnәtin etmiş özünә bir pәnah!
Gör bunu, ey kibr ilә әshab sәnәtә baxan,
Bilginәn kim, sәnәti әzl bilәn eylәr günah.
 
(M u s i q i)
 
Peşәdir, hәr bir kәsin dәrdi-qәmin az eylәr,
Sevdiyi peşәylә insan hәr zaman naz eylәr;
Peşә ilә hәr nәfәr öz işlәrin saz eylәr,
Peşәsi olmazsa insanın olar ömrü tәbah.
 
M u s i q i. X u r ş i d daxil olur.
 
Ş a h (tәsnif)--
 
Xurşid, әhdimә yetdim,
Keçәçilik mәn etdim!
Bil kim, sәnә söz verdim.
Durdum sözümün üstә. (2 dәfә)
 
(M u s i q i)
 
Bir bax, budur keçәlәr,
Zәhmәt çәkib gecәlәr,
Bu sәnәti öyrәndim;
Durdum sözümün üstә. (2 dәfә)
 
M u s i q i. X u r ş i d keçәlәrә tamaşa edir.
 
X u r ş i d (bayatı-kürd)--
 
Ey şahi-dövran,
Sәn mәnim tәk naçizin nitqin әcәb tәqdir edib,
Keçәçilik sәnәtin öyrәnmәyi tәdbir edib,
Xәlq ara timsal olub, sәnәtә etdin ibtida;
Bunun nәticәsidir ki:
Mәmlәkәtdә şövq edibdir sәnәtә xan vә gәda!
 
Ş a h--
 
Dövlәtә etmiş olubsan sәn böyük hәr xidmәti,
Cәhd edib dövlәtdә tәşviq eylәrәm bir sәnәti.
Şükr allah, mәn düçar oldum sәnә, ey Xurşidim!
Çünki bu zamanda:
Tapmaq olmaz arvadı hәm ağl ola, hәm surәti!
 
X u r ş i d--
 
Bir söz idi mәn dedim, sәn dә ona etdin әmәl,
Bәlkә biz bir gün görәrik gәr aman versә әcәl,
Kim bu sәnәt göstәrәr bundan böyük bir xidmәti,
Hәm onunla sәnәtin artar bütünlük izzәti.
 
Ş a h--
 
İndi sәn söylә mәnә, ey Xurşidim, doğru danış,
Ol zaman kim, meşәdә mәn sәnlә olmuşdum tanış,
Mәn sәni görcәk mәhәbbәt atәşi qәlbimdә oldu şöləvәr,
Ol zamandan get-gedә eşq atәşi tosi edәr;
Söylә indi bir mәnә, sәn dә sevirsәnmi mәni?
Sevmәyirsәnsә bu gün azad etdirәrәm sәni!
 
M u s i q i. Xurşid başını aşağı salıb dayanır, şah ona baxır, bәәdә X u r ş i d birdәn:
 
X u r ş i d (qatar)--
 
Ey şahi-dövran, sәni mәn ol zamandan sevmişәm,
Sevgimin üzrә bu gün dәrgahinә mәn gәlmişәm.
Ya dirilt, ya ki, mәni öldür, özün bil, ey şahım!
Mәn ki, öz qәlbimdәki hissi mәhәbbәt bilmişәm.
 
Ş a h--
 
Sevmişәm, billah, sәni, bil, ey gözüm!
Sәn mәnә yar olginәn, budur sözüm!
Şah sözü olmaz yalan, ey Xurşidim!
Xurşidim sәn hәm mәhim, hәm yulduzum!
 
X u r ş i d--
 
Taleimin ulduzu şölә saçıb hәr bir yana,
Yetmişәm axırda can tәk sevdiyim mәn bir cana.
Ol qәdәr eşqin hәvasi mәst edibdir kim, mәni,
Lәzzәt ilә eylәrәm mәn canımı qurban ona.
 
Ş a h--
 
Yanıma gәl, Xurşidim, eylә hekayәt eşqdәn,
Burda yoxdur heç kәs, bir sәn isәn, bir dә ki, mәn!
Bil qәnimәt fürsәti, gәl et mәnә izhari-eşq;
Yanıma gәl, Xurşidim, gәl, gәl, gәl, ey nazik bәdәn!
 
M u s i q i. X u r ş i d vә ş a h qolboyun olub otururlar.
 
İ k i s i b i r y e r d ә--
 
Vә nә xoşdur yar ilә söhbәtü saz eylәmәk, (2 dәfә)
Söylәyib eşqin sözün, işvә ilә naz eylәmәk.
 
M u s i q i. Bir qәdәr qolboyun qalırlar; bәәdә musiqiyә görә ş a h tez durub qapıya tәrәf gedir; bu әsnada v ә z i r daxil olur.
 
V ә z i r (çahargah)--Ey şahi-dövran, Şiraz şәhәrindәn bir neçә nәfәr nökәrlәrindәn sizә şikayәtlәri vardır. İzn versәniz içәri daxil olarlar.
Ş a h--Buyur daxil olsunlar. (Xurşidә). Xurşid, sәn burada qal.
 
Şiraz ә h l l ә r i daxil olub, tәzim edirlәr.
 
Ş a h--
 
Vәzir, rәiyyәtimin şikayәti nәdir?
 
V ә z i r--Padşah sağ olsun! Әhvalatı mәnә nәql edibdirlәr, izn versәniz, nәql edәrәm.
Ş a h--Söylә!
V ә z i r--Әlhәq, bunların söylәdiklәri qәribә bir әhvalatdır. Şiraz şәhrindә, budur, beş ay tamamdır ki, bir әcibә hadisә üz vermәkdәdir; şәhәr әhlindәn iki yüzdәn artıq nәfәri sәhәr evlәrindәn çıxıb, daha geri qayıtmayıbdır. Mәlum deyildir ki, onlara nә olubdur, әlli-ayaqlı itibdirlәr.
Ş a h--Hamısı birdәn?
V ә z i r--Xeyr, padşah, bu gün biri, sabah beşi, biri gün üçü, qәrәz, bu nәhv ilә. Sahirlәr, münәccimlәr dәxi bu barәdә heç bir söz deyә bilmәyirlәr; odur ki, indi şәhәr әhli içinә vahimә düşübdür, bilmәk olmuyur ki, bu nә sirrdir.
 
Ş i r a z l ı l a r (tәsnif)--
 
Ey padşah, sәndәn әlac,
Sәndәn әlacı olsa, bu tәhlükә
Bәlkә rәf ola, bәlkә dәf ola!
Yoxsa başqa yoxdur heç bir әlacı,
Bu sirri bil, rәhm eylә sәn,
Rәhm eylә, ey şah, bu zülmü aç,
Bu zülm әgәr rәf olmasa,
Sәn bil, yәqin kim, şuriş düşәr!
Xәlq ağlaşır, şivәn qopur, (2 dәfә)
Arvad-uşaq qatışır bir-birinә. (2 dәfә)
 
M u s i q i. P a d ş a h fikrә gedir.
 
Ey padşah, sәndәn әlac,
Sәndәn әlacı olsa, bu tәhlükә
Bәlkә rәf ola, bәlkә dәf ola!
Yoxsa başqa yoxdur heç bir әlacı!
 
Ş a h (çahargah)--Siz gediniz, mәn әncam çәkәrәm! Qoy camaat sakit olsun. (Onlar gedirlәr. Vәzir qalır). Vәzir, bu çox qәribә işdir, yәqin burada bir hilә vardır. Mәn daha dayana bilmәrәm, әmr et mәnim dәrviş libasımı tez gәtirsinlәr, mәn gedirәm!
V ә z i r--Padşah sağ olsun! Olmazmı ki, sizin әvәzinizә mәn gedim, bu işi yerindә tәhqiq edim.
Ş a h--Yox, yox! Özüm getmәliyәm, sәn әmrimi yerinә yetir.
V ә z i r--Borcumdur (deyib çıxır).
             
M u s i q i. P a d ş a h fikirdә.
 
X u r ş i d (şüştәr)--
 
Canıma saldı mәnim vahimәni böylә sәfәr,
Qorxuram bundan yetә haşa bu cana bir xәtәr.
Ey şahim, nolar ki, hәm mәn dә gedim sәnlә belә,
Ta ki, canın hifzini çün öz canım edim sipәr.
 
Ş a h--
 
Qorxma, Xurşidim mәnim, bunca sәfәr çox görmüşәm,
Qorxmayıb düşmәn qabağında hәlә tәk durmuşam.
Allah eylәr bu işi tәhqiq edib tez qaydaram,
İstәrәm kim, qalmasın bu zülmdәn heç bir әsәr!
 
M u s i q i. V ә z i r vә q u l a m әlindә libas daxil olurlar.
 
Ş a h (geyinә-geyinә, çahargah-tihur ilә)--
 
Mәn heç vәqt razı olmaram ki.
 
(M u s i q i)
 
Mәnim mәmlәkәtimdә zülm olsun.
 
(M u s i q i)
 
Vay olsun zalimlәrin halına
Ki, mәnim rәiyyәtimi incidirlәr;
 
(M u s i q i)
 
Kökündәn, kökündәn qazıyacağam zülmü.
 
(M u s i q i)
 
Vәzir, dövlәt ümuri yenә sәnә qalır; hәr bir әmri layiqincә yerinә yetirәrsәn vә bir dә bu Xurşid mәnim gәlinimdir, ona hörmәt olunsun vә mәn gәlincә mәnim imarәtimdә ona xüsusi yer verilsin. İndi mәn gedirәm; hәlә kim, xudahafiz! (tәlәsik gedir).
 
PӘRDӘ

Üçüncü pərdə