Qurban Səid - Əli və Nino/VII hissə

Damdakı divana uzanıb məhəbbət xəyalına dalmışdım. Mənim məhəbbətim başqalarının məhəbbətindən təmamilə fərqli idi. Mən Ninoya bulaq başında, şəlalələr yanında yox, Nikolay küçəsində məktəbə gedərkən rast gəlmişdim. Elə ona görə də Mənim məhəbbətim babalarımın, atamın və əmimin məhəbbət məcarələrindən çox fərqli idi. Şərqlilərin məhəbbət hekayətləri bulaq başında və
yaxud səsli-küylü şəlalələrin yanında başlardı. Qızlar çiyinlərinə səhəng alıb hər axşam üstü bulaq başına gedərdilər. Cavan oğlanlar da bulaq başına yaxın bir yerdə dövrə vurub oturardılar. Onlar yanlarından keçən qızlara heç gözucu da baxmadan vuruşmalardan və soyqunçulardan bəhs edən söhbətlər edərdilər. Qızlar səhənglərini bulaq suyu ilə doldurub tələsmədən yavaş-yavaş evlərinə qayıdardılar. Ağzına qədər su ilə doldurulmuş səhənglər çox ağır olur. Bu dolu səhəngləri apararkən büdrəməmək üçün qızlar örpəklərini dala atıb, ədəblə gözlərini yerə zilləyərdilər.
Hər axşamüstü qızlar bulaq başına gedərdilər. Oğlanlar da hər axşamüstü meydanın bir guşəsində oturardılar. Şərqdə məhəbbət məcarəsı belə başlayardı.
Təsadüfən qızlardan biri gözlərini qaldırıb oğlanlara nəzər salardı. Oğlanlar yenə buna əhəmiyyət verməzdi. Əgər həmin qız təkrarən bulaq başına qayıdırsa, oğlanlardan biri başını qaldırıb göyə baxardı. Bəzən onun baxışı qızın baxışı ilə rastlaşırdı. Bulaq başında iki gəncin baxışları bir neçə dəfə rastlaşırdısa, hamı başa düşərdi ki, məhəbbət məcarəsı başlayıb.
Qalan şeylər artıq su kimi axıb gedərdi. Eşq atəşinə düşmüş cavan oğlan mahnılar oxuyaraq ətrafı dolaşmağa başlardı. Oğlanın yaxın qohumları isə qız evi ilə başlıq məsələsini götür-qoy edərdilər. Müdriklər də təzə evlənmək istəyənləri neçə cəngavər dünyaya gətirəcəklərini hesablayardılar. Hər şey qabaqcadan hazırlanıb qərarlaşdırılardı.
Bəs mənim bulağım harada qaldı? Hanı Ninonun üzündəki örnək? Qəribədir. Qadını örpək altından görmək mümkün deyil, amma tanımaq olur: onların vərdişini, düşüncəsini, arzularını bilməz olurdu. Örpək qızların gözlərini, burnunu və ağzını bağlayır, qəlbini, ruhunu isə yox. Şərq qadınlarının qəlbi çadrasız qadınların qəlbindən fərqli idi. Çünki, çadrasız qadınların gözlərini, burunlarını, dodaqlarını görmək olur. Amma bu gözlərin ardından keçənləri heç bir zaman bilə bilməzsiniz. Hətta onu çox yaxşı tanıdığınızı zənn etsəniz belə.
Mən Ninonu sevirəm, amma o yenə də məni çaşdırır, heyrətə və şübhəyə salırdı. Küçədə özgə kişilər ona baxdıqları zaman o bundan xoşlanırdı. Halbuki, yetişmiş bir şərqli qızı belə şeylərdən diksinərdi. O məni öpürdü. Mən də onun qıçlarını sığallayırdım. Halbuki biz hələ heç nişanlı da deyildik. Nino eşq və məhəbbət haqqında olan kitabları oxuduğu zaman adəti üzrə xülyalara dalırdı və həsrətlə için-için yanırdı. Ondan soruşanda ki, axı sən nəyin həsrətini çəkirsən. O, başını aşağı salıb “heç özüm də bilmirəm” deyə cavab verirdi. Zənnimcə, Ninodakı bu xasiyyət onun əvvəllər Rusiyada olmasından irəli gəlir. Atası Ninonu həmişə özü ilə Peterburqa aparardı. Rus qadınlarının necə çılğın olduqlarını hamı bilir. Onların gözləri ehtirasla dolu olur, ərlərinə vəfasızlıq edib, başqaları ilə gəzirlər. Ona görə də çox nadir hallarda onların ikidən artıq uşaqları olardı. Tanrı onları da belə cəzalandırırdı. Bununla belə mən Ninonu yenə də sevirdim. Onun gözlərini, səsini, gülüşünü, danışıq və düşüncə tərzini sevirdim. Mən onunla evlənəcəyəm. Onun
xəyalpərəst olmağına baxmayaraq, o da bütün gürcü qadınları kimi yaxşı bir həyat yoldaşı olacaq. İnşallah.
Divanın üzərində o biri tərəfə çevrildim. Bütün bu düşüncələr məni yorurdu. Gözlərimi yumub gələcəyi, yəni Ninonu xəyalımda düşünmək mənə daha xoş idi. Çünki bizim gələcəyimiz, toy günümüzdən, Nino mənim arvadım olan gündən başlayacaqdı.
O gün çox həyəcanlı bir gün olacaq. O gün mənə Ninonu görməyə icazə verməyəcəklər. Deyilənə görə toy günü bəylə gəlinin birlikdə gözə görünməsindən pis şey yoxdur. Təpədən dırnağa qədər silahlanmış dostlarım atlara minib Ninonu evlərindən aparacaqlar. Onun üzündə örpək olacaq. O, yalnız bircə gün şərqin adətinə baş əyməli olacaq.
İmam suallar verəcək, mənim dostlarım da salonun bir küncündə dayanıb imamın suallarını gözləyəcəklər. İmam verdiyi sualların cavablarını soruşarkən dostlarım and-aman edəcəklər ki, mən iqtidarsız deyiləm. Adət və ənənələr bunu tələb edirdi. Çünki hər bir adamın düşmənləri var. Bu düşmənlər toy günü xəncərlərini qınlarından sıyırır, üzlərini gün batan tərəfə yönəldib “Anisani, banisani, mamaverli, kaniani” deyə pıçıldayardılar. Yəni, “o bu işi eləməz, o, bu işi eləməz”.
Amma, Allaha şükür ki, yaxşı dostlarım vardı. İlyas bəy də insanı bu cür cadugərlərdən qoruyan duaların hamısını yaxşı bilirdi.
Toydan sonra biz dərhal ayrılmalıyıq. Nino öz rəfiqələrinin, mən də öz dostlarımın yanına gedəcəyəm. Gəncliyimizin vida gününü hər ikimiz ayrı-ayrılıqda qeyd edirik.
Bəs sonra?
Gözlərimi bir anlığa açıb, damdakı divanı və bağdakı ağacları görürəm. Gözlərimi təkrarən yumuram ki, ondan sonra nələr olacağını daha yaxşı görə bilim. çünki toy günü insanın həyatında ən vacib və lazımlı bir gündürsə, eyni zamanda da həmin gün çox ağır və çətin bir gündür. Toy gecəsində gəlin otağına girmək asan iş deyildi. Uzun koridora açılan hər qapının ağzında üzlərinə maska keçirmiş adamlar dururlar. Ancaq onların ovuclarına pul qoyulduqdan sonra onlar yoldan çəkilirlər. Xoş niyyətli dostlar da gəlin otağına bir xoruz, bir pişik və yaxud başqa bir gözlənilməz şeylər qoyub gedərdilər. Otağa girdiyin zaman mütləq otağın hər tərəfinə nəzər salmaq lazım idi. Çünki, bəzi hallarda çarpayının altında ifritə bir qadın gizlənirdi. O da pul qoparmadan gəlin otağını tərk etməzdi.
Nəhayət otaqda tək qalıram. Qapı açılır, Nino içəri girir. İndi toyun ən güclü hissəsi başlayır. Nino gülümsəyərək, dəvət edici baxışlarla mənə baxır. O, bədəninə keçi dərisindən tikilmiş çox dar bir korset geyinmişdi. Korset qabaq tərəfdən iç-içə tikilmiş bağlarla düyünlənmişdir. Korsetin düyünləri çox mürəkkəb düyünlərdir. O düyünlərin hamısını mən özüm açmalıyam. Ninonun bu işdə mənə kömək etməsinə izn verilmirdi.. Korsetin düyünləri həqiqətən son dərəcədə mürəkkəbdir, lakin onları xəncərimlə kəsib açmaq mənə böyük şərəfsizlik
gətirərdi. Kişi gərək özünə sahib olduğunu göstərsin. Çünki səhəri gün onun rəfiqələri gəlib açılmamış düyünləri görmək istəyirlər. Vay o bədbəxtin halına ki, düymələri öz əlləri ilə açdığını sübut edə bilmir. -Bu səbəb gülüş mövzusuna çevrilirdi və bütün şəhər ondan danışırdı.
Toy gecəsində, toy evi qarışqa yuvasına bənzəyirdi. Dostlar və qohumlar koridorlarda, damda və hətta küçədə durub düyünlərin açılmasını gözləyirdilər. Düyünlərin açılmasının uzun vaxt aparması onlarda səbirsizlik yaradırdı. Onlar gəlin otağının qapısını döyürlər, pişik kimi miyoldayırlar və nəhayət düyünlərin açılmış olduğunu eşidən dostlar sevincdən elə o dəqiqə havaya atəş açmağa başlayırlar. Onlar eşiyə çıxıb qaravul çəkməyə başlayırlar ki, mənimlə Ninonu yalnız istədikləri vaxt evdən buraxa bilsinlər.
Bəli, bu toy qeyri adi toy olacaqdır. Ata-babalarımızın adət və ənənələri əsasında.
Divanda uzandığım yerdə yatıb yuxuya qalmışam. Gözlərimi açanda gördym ki, qoçum yerdə oturub, uzun xəncəri ilə dırnaqlarını təmizləyir. Onun gəlişindən heç xəbərim olmamışdı.
Tənbəl-tənbəl əsnəyərək soruşdum:
- Təzə nə xəbərlər var, qardaş?
Qoçu da zəhlə tökən səsi ilə cavab verdi:
- Elə bir şey olmayıb, ağa. Qonşuluqda qadınlar dalaşıblar, bir eşşək də qorxuya düşüb ipini qoparıb çaya qaçıb, hələ də oradadır...
Qoçu bir az susdu, xəncəri qınına soxdu və laqeydliklə sözünə davam etdi:
- Çar bir çox Avropa krallarına qarşı müharibə elan etdi.
Nə? Nə müharibə?
Mən yerimdən sıçradım və başımı qaldırıb gözlərimi ona zillədim. Təmailə adi bir müharibə. Sən nə danışırsan? Çar kimlərə müharibə elan edib?
- Avropanın bir çox krallarına qarşı onlar o qədərdilər ki, adları yadımda qalmayıb. Amma Mustafa kişi onların hamısının adlarını qeyd edib.
- Tez onu bura çağır!
Mənim bu məsələ ilə bu qədər maraqlanmağıma təəccüb edən qoçum başını yırğaladı və otaqdan çıxıb getdi. Bir az keçəndən sonra o ev sahibi ilə birlikdə geri qayıtdı.
Mustafa kişi o anda özünü daha çox bilən bir insan gördüyü üçün istehza ilə gülürdü. Həqiqətən çar müharibə elan etmişdi. Bunu bütün şəhər bilirdi. Yalnız mən yatıb yuxuya qaldığım üçün hər şeydən bixəbər idim. Hər halda, çar müdrikliyini nümayiş etdirib belə hərəkətə qərar vermişdi.
- Axı, çar kimə qarşı müharibə elan edib? - deyə bağırdım. Müstafa kişi əlini cibinə saldı və cibindən bir əzik kağız parçası çıxartdı. O, boğazını arıtladı və son dərəcə qürurla, lakin çox böyük çətinliklə oxumağa başladı: “Çar, Alman Kayzerinə, Avstriya imperatoruna, Bavariya Kralına, Prussiya Kralına, Saksoniya Kralına, Macarıstan Kralına və daha bir çox lordlara, prinslərə müharibə elan edib.
- Ağa, axı, sənə əvvəlcədən demişdim ki, adları və ünvanları yadda saxlamaq olmur – deyə qoçum utancaq halda dilləndi. Mustafa kişi də kağız parçasını qatladı və danışmağa davam etdi:
- Bütün bunların əksinə olaraq “Böyük Osmanlı dövlətinin Xəlifə və Əlahəzrət Sultanı beşinci Məhməd Rəşid, eləcə də İran şahənşahı həzrətləri Sultan Əhmədşah bəyan ediblər ki, onlar bundan sonrakı açıqlamaya qədər bu müharibəyə qatılmayacaqlar. Beləliklə bu müharibə kafirlərin öz aralarında olacaq müharibədir. Məhəmməd Əli məscidinin imamı belə fikirdədir ki, müharibədə almanlar qalib gələcəklər...”
Mustafa kişi sözlərini tamamlaya bilmədi. Şəhərin hər tərəfində birdən-birə çalınmağa başlayan kilsə zənglərinin səsləri şəhəri bürüdü. Mən küçəyə qaçdım.
Qızmar avqust ayının səması şəhərin üstündə hərəkətsiz vəziyyətdə qalmışdı. Uzaqlarda görünən mavi dağlar etinasız şahidləri andırırdı. Kilsə zənglərinin səsləri də bu dağlardakı qayalara dəyib əks-səda verirdi. Küçələr adamlarla dolu idi. Həyəcanlı və çaşıb qalmış sifətlər kilsələrlə məscidlərin minarə və günbəzlərinə tamaşa edirdilər. Hava tozla dolmuşdu. İnsanlar həyəcan içində idilər. Kilsələrin bürcləri lal-dinməz bir təhdid kimi başımızın üzərində ucalırdı. Kilsə zənglərinin səsi kəsildi. Enli və əlvan paltar geymiş kök bir imam yaxınlığımızdakı məscidin minarəsinə çıxdı. O, əllərini ağzının iki yanına qoyaraq qəmgin bir səslə: “namaza gəlin, namaza gəlin” - deyə möminləri ibadətə çağırdı.
Mən tövləyə qaçdım. Qoçum atımı yəhərlədi. Atı minib, ürkmüş baxışlarla mənə yol açan camaatın içindən dördnalla çapdım. At qulaqlırını şəkləmişdi. Şəhərdən kənara çıxandan sonra ilanvari bir cığırın enli zolağı qarşımda açılıb uzandı. Mən Qarabağ zadəganlarının evlərinin qabağından külək kimi keçdim. Sadə kənd zadəganları mənə təəccüblə baxır əl eləyib qışqırırdılar:
- Əli xan, sən artıq döyüşəmi qoşulursan?
Aşağıdakı dərəyə nəzər saldım. Orada hamar damı olan bir balaca ev bağın ortasında yerləşirdi. Evə baxa-baxa at minməyin bütün qaydalarını unutmuşdum. Atı çılğıncasına dik bir uçurumdan aşağı sürdüm. Ev get-gedə böyük görünürdü. Onun arxasındakı dağlar, səma, şəhər, çar və bütün dünya yoxa çıxmağa başladı. Dalanı dönərək bağa girdim. Evdən ətalətli bir xidmətçi çıxdı və ölü gözlərini mənə zilləyib dedi:
- Zadəgan ailəsi üç saat bundan qabaq evi tərk edib.
Qeyri-iradi olaraq əlimdə xəncərin dəstəyindən yapışdım.
Nökər yana çəkildi və dedi:
- Prinses Nino, cənab Əli xan Şirvanşirə bir məktub göndərib. O, əlini pencəyinin iç cibinə saldı. Atdan düşüb dama çıxan pilləkəndə oturdum. Səbirsizliklə Ninonun göndərdiyi ətirli məktubunu açıb oxumağa başladım. Nino məktubu uşaq kimi iri hərflərlə yazmışdı: “Əzizim Əli xan! Müharibə başlayana qədər Bakıya qayıtmalı olduq. Sənə xəbər verməyə vaxtım olmadı. Məndən incimə. Əsəbiləşmə. Ağlayıram və səni sevirəm. Yay mövsümü hiss edilmədən başa çatdı.
Təcili arxamca gəl. Səni gözləyirəm və həsrətini çəkirəm. Yol boyunca yalnız səni düşünəcəyəm. Atam müharibənin çox yaxın zamanda sona yetəcəyinə və bizim tərəfin qələbə çalacağına inanır. Mənim isə bu qarışıqlıq içində halım çox pisdir. Səndən xahiş edirəm Şuşa bazarına gedib mənə oradan bir xalı alasan. Onu almağa vaxtım olmadı. Xalının üzərində rəngarəng kiçik at başının naxışı olsun. Öpürəm səni. Bakıda hava çox isti olmalıdır”.
Sənin Ninon”.
Məktubu qatladım. Əslində hər şey öz qaydasında idi. Yalnız mən qaydada deyildim. Mən, Əli xan Şirvanşir, özümə yaraşan bir qaydada şəhər bələdiyyə rəisinin yanına gedib onu müharibə münasibətilə təbrik etmək yaxud Şuşa məscidlərinin birinə gedib, çar ordusunun zəfəri üçün dua edib xeyir – dua almaq əvəzinə, dəliqanlıqla atıma minib dərəyə çapdım.
Mən dama çıxan nərdivanın bir pilləsində oturub irəliyə baxmağa başladım. Mən həqiqətən özümü səfeh kimi apardım. Əlbəttə, hərhansı bir ölkədə müharibə getdiyi zaman sevgili birinci növbədə, sevgilisinin yanına getməlidir, daha oturub ətir iyi saçan məktublar yazmamalıdır. Amma müharibə bizim ölkədə getmirdi, müharibə Rusiyada idi. Bunun mənə və Ninoya çox az dəxli var idi. Buna baxmayaraq içimdə güclü bir hirs var idi. Mən təcili evinə qayıdan yaşlı Kipianiyə və müqəddəs Kraliça Tamara litseyinə hirslənmişdim. Çünki onlar müharibə zamanı qızlara özlərini necə aparmağı öyrədə bilməmişdilər. Hər şeydən əvvəl isə ad-sanımı unudaraq özümü Ninoya tez çatdırmaq üçün tələsməyimə baxmayaraq onun xəbərsiz çıxıb getməsinə qəzəblənmişdim. Məktubu təkrarən bir neçə dəfə oxudum. Birdən xəncərimi sıyırdım. Əlimi qaldırıb ani bir surətdə onu qabağa atdım. Xəncərin tiyəsi vıyıltılı bir səslə havada uçaraq parıldadı və qarşımızdakı ağacın gövdəsinə sancıldı.
Nökər ağaca yanaşıb, xəncəri ağacın gövdəsindən çəkib çıxardı. O, başı çıxan bir adam kimi Xəncərin hər tərəfinə baxıb mənə qaytardı və bir az qorxu ilə dedi:
- ”Xalis Kübəçi poladıdır, qolunuz da qüvvətli qoldur”.
Mən ata minib yavaş-yavaş evə tərəf getdim. Uzaqda şəhərin günbəzləri görünürdü. Artıq hirsim soyumuşdu. O ağacın gövdəsinə sancılıb qalmışdı.
Nino yerdən göyə qədər haqlıydı. O, valideynlərinə hörmət edən bir qızdır. Xəcalət çəkdiyim üçün başımı aşağı salıb atımı sürməyə davam etdim. Küçələr toz-torpaq içində idi. Günəş də qızarıb Qərbdə batırdı.
Birdən bir at kişnəməsi məni diksindirdi. Başımı qaldırdım və heyrətdən ağzım açıla qaldı. Bir anlığa Ninonu da, bütün dünyanı da unutdum. Balaca başı, məğrur baxışı, arıq gövdəsi və balet rəqqasəsinin ayaqları kimi nazik ayaqları olan bir at durmuşdu qarşımda. Günəşin şüaları altında atın al qırmızı dərisi parpar sayrışırdı. Atın belində isə sallaq bığı, əyri burunlu bir qoca kişi oturmuşdu. Bu, qonşuluqda yaşayan Knyaz Melikov idi. Mən gözlərimə inanmamış kimi heyranlıqla ata baxırdım.
Mən Şuşaya ilk gəldiyim günlərdə camaat müqəddəs Sarı bəyin qırmızı-qızılı rəngdə olan məşhur cins ərəb atlarından mənə danışmışdılar.
Bu kəhər atdı. Bütün Qarabağda bu atdan ancaq on ikisi vardır. Onları sultanın hərəmindəki qadınları qoruyan kimi qoruyurdular. O qırmızı-qızılı möcüzə indi gözlərimin önündə dururdu.
- Yolunuz haradır, knyaz? - deyə soruşdum.
- Müharibəyə, oğlum.
- Nə gözəl atdır, Knyaz!
- Hə, görürəm valeh olmusan! Bu cür kəhər atını görmüş olanlar barmaqla sayılacaq qədər azdır.
Knyazın gözləri doldu:
- Atın yalnız ürəyi üç kilo ağırlığındadır. Onun üzərinə su tökəndə bədəni qızıl üzük kimi parlayır. O hələ günəş işığını görməmişdir. Bu gün onu tövləsindən çıxardanda günəşin şüası onun gözlərinə düşdü. Onun gözləri qayalar arasından yeni fışqırmış bir bulaq kimi parıldayırdı. Odu kəşf edən insanın gözləri də ilk alovu gördüyü zaman hər halda belə parlayıb. Bu kəhər Sarı bəyin atının cinsindəndir. Mən onu bu günə qədər heç kimə göstərməmişdim. Yalnız çar həzrətləri müharibə elan etdiyi zaman bu möcüzəli kəhər ata knyaz Melikov minərdi.
O, qürurla mənim ilə sağollaşdı. Qılıncını Xəfifcə şıqqıldadıb atını sürdü.
Ölkədə doğrudan da müharibə başlamışdı. Evə gəlib çatanda hava qaralmışdı. Müharibə çılğınlığı şəhəri şövqə gətirmişdi. Yerli zadəganlar sərxoş vəziyyətdə səs-küylə küçələrdə və meydanlarda atlarını çapa-çapa havaya güllə atırdılar.
- Qan axacaq, qan – deyə qışqırırdılar. - Qan su yerinə, axacaq Ey Qarabağ, sənin adın dünyaya yayılacaq, adına şan-şövkət gələcək.
Evdə məni bir teleqram gözləyirdi: “Dərhal evə qayıt. Atan”.
Qoçuya:
- Əşyalarımızı yağışdır, - deyə əmr etdim, sabah yola çıxırıq.
Küçəyə çıxaraq şəhərdəki hərc-mərcliyi seyr etdim. Məni nə isə narahat edirdi, amma səbəbini bilmirdim.
Başımı qaldırıb ulduzlara baxdım və xeyli vaxt düşünüb fikrə getdim.

VIII hissə