Notların psixologiyası: musiqini necə qavrayırıq

Amerikalı şair Henri Lonqfello musiqini bəşəriyyətin universal dili adlandırıb. Bu həqiqətən də belədir: musiqi ilk növbədə hisslərimizə müraciət edir , buna görə də cinsindən, milliyyətindən və yaşından asılı olmayaraq hər kəs üçün başa düşüləndir. Baxmayaraq ki, fərqli insanlar bunu özlərinə görə anlaya bilərlər. Musiqi qavrayışını nə müəyyənləşdirir və niyə bəzi insanlar roku, digərləri klassikləri sevir, gəlin bunu anlamağa çalışaq.

Səmimi simlər 

"Musiqi dili" termini ümumiyyətlə metafora deyildir: alimlər bunun mövcud olmaq hüququnun olduğunu ciddi şəkildə iddia edirlər. Musiqi əslində özünəməxsus bir dildir, bu vəziyyətdə yeganə sual, nəyin "söz" adlandırılmasıdır. Psixoloq Qalina İvançenko "Musiqi qavrayış psixologiyası" əsərində musiqi dilinin tembr, ritm, temp, səsin hündürlüyü, ahəngdarlıq və gurluq kimi komponentlərindən bəhs edir.

Musiqi qavrayışının özü səs dalğalarının təsiri altında sinir sistemi tərəfindən həyata keçirilən refleks fəaliyyətini təşkil edir. O, nəfəs və ürək döyüntüsünün ritm dəyişikliklərində, əzələ gərginliyində, daxili sekresiya orqanlarının və digərlərinin fəaliyyətində özünü göstərir . Beləliklə, sevimli mahnıları dinləyərkən dəridə sanki qarışqa gəzməsi hissi yaranır - bu çox real fiziki bir hadisədir.

Yeri gəlmişkən, bu elə belə baş vermir : beynimiz ahəngdar musiqini ahəngdar olmayan musiqidən ayırd edə bilir. Buna görə musiqi intervalları konsonans və dissonansa bölünür. Birincisi bizdə dolğunluq, ahəngdarlıq və rahatlıq , ikincisi - tamamlanmanı, daha doğrusu konsonansa keçidi tələb edən gərginlik və qarşıdurma yaradır.

Musiqinin qavranılmasına həmçinin onun tempi, ritmi, gücü və əhatə dairəsi də təsir edir. Bu vasitələr yalnız müvafiq duyğuları çatdırmaqla yanaşı, ümumiyyətlə onlara bənzəyir. "Əhatə dairəsi mövzusunda cəsarət ifadəsini, parlaq, dolu qanlı bir təcrübəni eşidirik. Sarsıntı mövzusu çaşqınlıq və ya qorxaqlıq, xırda hisslər, onun səthi xarakteri, konvulsiv - balanssız " həyəcanlı " əhval-ruhiyyə ilə əlaqədardır" deyə O. İ. Svetkova "Musiqi mətni qavrayış səviyyəsi" məqaləsində yazır .

Musiqi bir şey haqqında danışa bilər və hətta duyğularımızı idarə edə bilər. İtki verən və depresiyaya düşən insanlar tez-tez kədərli mahnıları dinləyirlər. Tədqiqatlar göstərib ki, bu şəkildə musiqi başqa insanın itkisini qismən kompensasiya edir, həmçinin duyğularını əks etdirərək onu dəstəkləyir. Həmçini iki həftə ərzində pozitiv melodiyalara qulaq asmaq sevinc və xoşbəxtlik dərəcəsini artırır. Almaniyada metroda oğurluq səviyyəsini azaltmaq üçün həyəcanlı kompozisiyalardan istifadə olunur: belə musiqini dinləmək təzyiqi artırır və oğruların cinayət barədə qərar verməsini çətinləşdirir. Musiqinin idman məşqlərini asanlaşdırdığına dair dəlillər də var.

Musiqi hətta nitqimizi, daha doğrusu intonasiyasını təqlid edə bilər. "Melodiyada <...> işarəsi , eynilə nitqdəki kimi insan qabiliyyətini ifadə edən zaman açılır : bu və ya başqa formada səsin hündürlüyü və digər səs xüsusiyyətlərini dəyişdirərək duyğularını birbaşa ifadə etmək. Başqa sözlə, melodiya, xüsusi, özünəməxsus musiqi duyğusunu ifadə etmə yolu olaraq, yeni bir dizayn və müstəqil inkişaf əldə etmiş nitq intonasiyasının ifadəli imkanlarının ümumiləşdirilməsinin nəticəsidir. " deyə müəllif əlavə edib.

Maraqlıdır ki, nəinki müəyyən bir musiqi tərzinin , həm də müəyyən bir bəstəkar, əsər və hətta onun bir hissəsinin öz dili var. Bir melodiya kədər dilində danışır, digəri isə sevincdən danışır.

Narkotik kimi musiqi

Bir insanın bəyəndiyi bir melodiyanın onun beyninə ləzzətli yemək və seks kimi təsir etdiyi məlumdur: bu zaman həzz hormonu - dopamin ifraz olunur. Ən sevdiyiniz mahnıya qulaq asanda hansı boz maddə sahəsi aktivləşir? Bunu aydınlaşdırmaq üçün Monreal Nevrologiya İnstitutunun tanınmış musiqişünas və nevroloqu Robert Zatorre həmkarları ilə eksperiment keçirib. 18-37 yaş arası 19 könüllüdən (onlardan 10-u qadın, 9-u kişi) musiqi seçimləri ilə bağlı sorğu keçirdikdən sonra, alimlər onlara 60 musiqi parçasını dinləyib qiymətləndirmək imkanı verib.

İştirakçılar bütün musiqi parçalarını ilk dəfə eşidirdilər. Onların vəzifəsi hər bir kompozisiyanı qiymətləndirmək və təcrübənin sonunda bəyəndikləri parçaları olan bir disk almaq üçün öz vəsaitləri ilə 0,99 dollardan iki dollara qədər ödəmək idi. Beləliklə, alimlər iştirakçılar tərəfindən saxta qiymətləndirmə olacağını istisna etdilər - çətin ki, kimsə xoşlamadığı musiqiyə görə qazandığı pulu ödəmək istəsin.

Bundan əlavə, təcrübə zamanı hər bir iştirakçı MRT aparatına qoşuldu, buna görə də alimlər dinləmə zamanı subyektlərin beynində baş verən hər şeyi dəqiq qeyd edə bildilər. Nəticələr olduqca maraqlı idi. Ilk öncə, tədqiqatçılar, müəyyən bir kompozisiyanın xoşuna gəldiyini insanın anlaması üçün cəmi 30 saniyənin kifayət etdiyini müəyyən etdi. İkincisi, yaxşı bir melodiyanın bir anda beyindəki bir neçə zonanı aktivləşdirdiyi aşkar edildi, ancaq ən həssası böyüyən nüvələr oldu - hansı ki, gözləntilərimizin doğrulduğu zaman aktivləşir. Məhz bu, sözdə həzz mərkəzi adlanan sahəyə daxil olur və alkoqol və narkotik sərxoşluğu zamanı, habelə cinsi oyanma zamanı özünü göstərir.

Başda obsesif (təngə gətirən) şəkildə təkrarlanan melodiya, bir çox alimlərin adamının ciddi araşdırdığı bir hadisədir. Mütəxəssislər, cinsiyyətindən asılı olmayaraq insanların 98% -inin bu halla qarşılaşdığı qənaətinə gəldilər. Düzdür, təkrarlanma orta hesabla qadınlarda daha uzun çəkir və daha çox qıcıqlandırır. Bununla birlikdə, obsesif melodiyadan xilas olmaq olar və hətta residivə qarşı profilaktik tədbirlər də var. Alimlər bu anda mümkün olan hər cür tapşırığı həll etməyi məsləhət görürlər: məsələn, Sudoku, anaqramları həll etmək və ya sadəcə bir roman oxumaq və hətta saqqız çeynəmək.

Tədqiqat həmmüəlliflərindən biri doktor Valori Salimpur deyir: "Bir insanın tamamilə mücərrəd bir şeydən - eşitməli olduğu səsdən nə isə gözləməsi və bundan oyanması təəccüblüdür". Hər bir insanda böyüyən nüvənin fərdi bir forması var, buna görə də o xüsusi bir şəkildə işləyir. Həmçinin qeyd etməyə dəyər ki, bizdə hər melodiyayla beyinin bölmələrinin daimi qarşılıqlı təsirlərinə görə şəxsi emosional assosiasiyalar yaranır".

Musiqiyə qulaq asarkən beynin eşitmə qabığı də fəallaşır. Maraqlıdır ki, bu və ya digər musiqi parçasını nə qədər çox bəyənsək, bizimlə qarşılıqlı əlaqəsi bir o qədər güclənir və beynimizdə idrak qabiliyyətlərimizin əsasını təşkil edən daha yeni neyron əlaqələri yaranır.

Mənə nə dinlədiyini söylə, sənin kim olduğunu deyim

Psixoloqlar, həyatda müəyyən çətinliklər yaşayan yeniyetmələrin daha çox aqressiv məzmunda olan musiqiyə müraciət etdiklərini təsbit ediblər: valideyn himayəsindən məhrumdurlar və ya yaşıdları tərəfindən incidilirlər . Amma klassiklər və caz, bir qayda olaraq, daha müvəffəqiyyətli uşaqlar tərəfindən seçilir. Ilk növbədə, musiqi, emosional rahatlama üçün , ikinci halda isə öz-özlüyündə vacibdir. Düzdür, adətən aqressiv (təcavüzkar )mahnılar bütün yeniyetmələr üçün xarakterikdir, çünki özlərində üsyankar ruh elementini daşıyırlar. Yaşla, əksəriyyətdə özünü ifadə və maksimalizm meylləri nəzərə çarpacaq dərəcədə azalır, buna görə musiqi seçimləri də dəyişir - daha sakit və müntəzəm musiqilər.

Bununla belə, musiqi zövqləri həmişə daxili ziddiyyətlərin mövcudluğundan asılı deyildir: onlar tez-tez temperament baxımından əvvəlcədən müəyyən edilmişdir . Bu başa düşüləndir, çünki beynin işində , musiqi parçasında olduğu kimi müəyyən bir ritm var. Onun yüksək amplitudası güclü sinir sisteminə sahib insanlar - xolerik və sanqvinik , aşağısı isə - melanxolik və fleqmatik insanlar arasında üstünlük təşkil edir. Buna görə, birincilər daha aktiv , ikincilər isə daha ölçülü fəaliyyətə üstünlük verirlər. Bu həqiqət musiqi seçimlərində də əks olunur. Güclü sinir sisteminə sahib olan insanlar, bir qayda olaraq, yüksək diqqət cəmləşməsini tələb etməyən ritmik musiqiyə üstünlük verirlər (rok, pop, rap və digər populyar janrlar). Zəif bir temperamentə sahib olanlar sakit və melodik janrları - klassika və cazı seçirlər. Eyni zamanda, flegmatik və melanxolik insanların, sanqvinik və xolerik insanlara nisbətən musiqi parçasının mahiyyətinə daha dərindən nüfuz edə bilməsi məlumdur.

Ancaq tez-tez melodiyanın seçimi əhvaldan asılıdır. Məyus sanqvinik Mozartın "Requiem" ni dinləyəcək, nəşəli melanxolik isə gitara basları ilə əylənməyi üstün tutacaqdır. Əks tendensiya da qeyd edilir : musiqinin tempi beyinin ritminin amplitudasına təsir göstərə bilər. Müntəzəm(ölçülü) melodiya onu aşağı salır və sürətli melodiya isə onu artırır. Bu fakt alimləri, beyini bu və ya digər ritmdə işləməyə məcbur edərək müxtəlif musiqi janrlarına qulaq asılmasının köməyi ilə uşaqlarda yaradıcılıq potensialının yüksəlməsi fikrinə inandırmağa sövq edib..

Həm də maraqlıdır ki, bu cür nəticələr "pis" musiqinin mövcudluğunu bir kənara qoyur: hər hansı bir, hətta ən dəyərsiz görünən bir parça, müəyyən hissləri yaşamaq üçün bənzərsiz bir təcrübə, bizi əhatə edən dünyaya xüsusi bir reaksiyadır. Eyni şey janrlara da aiddir: pis və ya yaxşısı yoxdur, hamısı öz - özlüyündə vacibdir.

Skryabin yoxsa Kraliça?

Musiqi seçimləri ilə bağlı daha bir maraqlı araşdırma Kembricdən olan Amerikalı sosioloq Devid Qrinberqin rəhbərliyi altında aparılıb. Bu dəfə əvvəlcə fərqli ifadələrin seçilməsini təklif edən dörd minə yaxın könüllü iştirak edib, məsələn: "İnsan bir şey söyləyəndə və başqa bir şey düşünəndə həmişə hiss edirəm" və ya "Səs cihazları alıramsa, həmişə texniki detallara diqqət edirəm ".

Sonra onlara dinləməyə müxtəlif janrlarda 50 musiqi əsəri verildi. Iştirakçılar musiqini bəyəndiklərini və ya əksini 9 ballıq cədvəllə qiymətləndirdilər. Bundan sonra iddialar musiqi seçimi üstünlükləri ilə müqayisə edildi.

Yaxşı inkişaf etmiş bir empatiya və həssaslığa sahib olan insanların blues ritmi (mahnı və rəqs janrının musiqi üslubu), proqram- təminatlı rok (yüngül və ya "yumşaq" rok) və mellow musiqi - yumşaq və xoş səsli musiqi kimi melodiyaları xoşladığı müəyyən olundu. Ümumiyyətlə, bu üslubları enerjili adlandırmaq olmaz, lakin onlar emosional dərinliyə malikdir və tez-tez mənfi emosiyaları əks etdirir. Tədqiqatçılar, daha ritmik, müsbət emosiyalara və nisbətən mürəkkəb quruluşa malik gərgin musiqiyə üstünlük verən nsanları analitiklər - rasional zehniyyətli insanlar adlandırırlar. Bu vəziyyətdə üstünlüklər nəinki üslublara, hətta xüsusi kompozisiyalara da aiddir. Məsələn, caz müğənnisi Billi Holideyin " All of me" və Kraliça musiqi qrupunun "Crazy Little Thing Called Love" mahnıları empatların daha çox xoşuna gəldi. Analtiklər isə daha çox Skryabinin etüdlərindən birini, həmçinin Sex Pistolsun "God save the Queen" və Metallikanın "Enter Sandman" mahnıları bəyəndilər.

Alimlər müəyyənləşdiriblər ki, musiqi dinləyərkən "qarışqa gəzməsi" hissi yaşayanlar, özlərini daha mehriban və mülayim hesab edirlər. Musiqi dinləyərkən özündə "qaz dərisi" effektini yaşayan insanların 66 faizi, həmin an yaxşı bir ruh halına və fiziki cəhətdən yaxşı əhval-ruhiyyəyə sahib olduqlarını bildirdilər . Musiqi dinləyərkən "qarışqa gəzməsi" effektini hiss etməyən insanlarda isə yaxşı əhval-ruhiyyə yalnızca 46 % təşkil edib. Tədqiqatlar göstərdi ki, bu cür "uğursuzlar"da musiqinin eşitmə qavrayışından məsul olan zonalar və mənəvi mühakimə üçün cavabdeh olan zonalar arasında əlaqələr zəifləyib.

2011-ci ildə yayımlanan digər araşdırmalar, yüksək təcrübəyə açıq olma potensialına sahib olanlar, mühafizəkar şəxslərə nisbətən klassik, caz və eklektizm kimi daha mürəkkəb və müxtəlif musiqilərə üstünlük verirlər. Musiqi üstünlükləri də introversiya və ekstraversiya kimi göstəricilərlə əlaqələndirilir. Alimlər müəyyənləşdiriblər ki, ekstravert insanlar pop, hip-hop, rap və ya elektron musiqi kimi "xoşbəxt" sosial musiqilərə üstünlük verirlər. Introvert insanlar isə rok və klassikləri seçməyə meyllidir. Bundan əlavə, ekstravertlər introvertlərə nisbətən daha tez-tez musiqi dinləməyə meyllidir və onu fon kimi istifadə etmək ehtimalı daha yüksəkdir. Və daha xeyirxah insanlar musiqi dinləyərkən daha çox duyğulanmaq qabiliyyətinə malikdir , nəinki bu keyfiyyətə sahib olmayanlar.

Mənbə: naked-science.ru