Nizami Gəncəvi - Sirlər xəzinəsi/Doqquzuncu söhbət

Ey vüsal gecəsindən qəlbə eşqi xal salan!
Ey sübhün bayrağından tez ucalıb, alçalan!
Kölgə kimi sürünmə, qəlbinə dağ yaraşar?
Qalx ayağa, bayrağa dalğalanmaq yaraşar.
Səfər əzmi qəlbindən haçan keçər şahların,
Özü yola düşməmiş yükü köçər şahların.
Əgər şahsan, yubanma, sən başla səfərinə,
Hazırlaş cah-calalla, can-başla səfərinə,
Özün hələ köçməmiş büsatını yola sal,
Sabahkı azuqəni, sursatını yola sal.
Şanı şirin balıyla niyə dolub arının?
Çünki gözü uzağı görən olub arının.
Əlləşər, çəkməz əsla ruzi qəmi qarışqa,
Sabahına bu gündən yığar yemi qarışqa.
Qafilliyə kor kimi etməsə meyil insan,
Arıdan, qarışqadan heç əskik deyil insan.
Bu dünyadan kamını almalısan, almalı,
Yayda qışın qeydinə qalmalısan, qalmalı.
Səndən, məndən savayı hanı məslək yolçusu?
Zər-zivərlə süsləməz canı məslək yolçusu.
Son gününü düşünən görməzsən bir kimsəni.
Bir nəfəsə bağlısan - sansa mətin kim səni.
Göydən uca yerdədir dərgahı insanların,
Son gününü düşünmək - pənahı insanların.
Hər kəsdə ülviyyətə istək hanı dünyada?
Aqibəti düşünən biztək hanı dünyada?
Candan şirin sansaq da arzu-kamı cahanda,
Axırını düşünsün gərək hamı cahanda.
Biz könüllər hakimi, sərvəriyik aləmin,
Dəfinəmiz yerdədir, gövhəriyik aləmin.
Necə gəldik - sirrinə yetməyimiz var bizim,
Gəlməyimiz kimi də getməyimiz var bizim.
Əzəl günün hökmüdür - ömür qısa yazılıb,
Doqquz məktəb əbcədi alnımıza yazılıb.
Belə dağın qubarı yalnız bizik əzəldən.
Belə bağın nübarı yalnız bizik əzəldən.
O gündən ki, ələnib torpağımız un kimi
Ürəklərə məlhəmik ən gözəl məcun kimi.
Torpağına əl qatan səndə nələr gizlədib?
Bu torpağın qəlbində xəzinələr gizlədib.
Bu torpağı əzizlə, eylə ona şükür sən,
Xor baxma bu torpağa, əzəldən naşükürsən.
Sığındığın məkanın yolu, mülkü hardadır?
Gələn - qalmaz, gedəcək, yerin, bil ki, hardadır.
Niyə məskən seçmisən yer üzünü, söylə sən,
Niyə köçüb gedirsən, bir düzünü söylə sən?!
İxtiyarı dünyanın yoxdu səndə əzəllər,
Hələ sakin deyildin viran kəndə əzəllər,
Dövlət quşu humay da, bir mələk də özündün,
Havalanan, millənən bu fələkdə özündün.
Ülvi eşqin qanadı kömək oldu fələkdə,
Əbədiyyət uçuşun demək oldu fələkdə.
Uçub, uçub yoruldun, qanad gərdin yer üstə,
Kölgə salıb cahana, qanad sərdin yer üstə.
Bir gün darlıq eyləsə nəfəsinə bu dünya,
Uç günəşə, dönməsin qəfəsinə bu dünya.
Yalqızlıq çox çətindir, bu dərdi sezməlisən,
Tənhalığın əlindən axır ki, bezməlisən.
Ürəyini təlaşdan qanatmaqdır niyyətin,
Öz əslinə dönməyə can atmaqdır niyyətin.
Comərdliyin dünyada zəlilliyin, xarlığın,
Əzəli də, sonu da varlığındır - varlığın.
Övladının qatili bu anadan uzaqlaş,
Eşit atan deyəni, ülviyyətlə qucaqlaş.
Mərd atanı sal yada, əgər ki, mərd kişisən,
Çıxma onun yolundan, sən ki, comərd kişisən.
Bu dünyadan gözləmə əbəs yerə səadət.
Beşcə gündə nəsibmi heç bəşərə səadət?
Bircə anda asudə nəfəs varmı həyatda?
Səadətə bir güman, həvəs varmı həyatda?
Qəmlənərək bir düşün vəfasını dünyanın,
Hansı könül duyubdur səfasını dünyanın?
"Şadlan" deyən fələyin deyil nəsib şadlığı.
Ondan şadlıq ummayaq, bizdən kəsib şadlığı.
Əzab-zillət içində inləməyə gəlmişik.
Sanma şadlıq sədası dinləməyə gəlmişik,
Sevdasına demə ki, uymamışıq dünyanın.
Puçluğunu əzəldən duymamışıq dünyanın.
Gələn gündən qızarıb bənzəmisən meyə sən.
Getməyini ilk gündən anlamısan deyəsən?
Görən neçin yarandıq belə ömrü gödək biz?
İxtiyarsız gələrək ixtiyarsız gedək biz.
Fənalığa, yoxluğa zərrə yoxdur şübhəmiz,
Heçə dönən varlığa çoxdan çoxdur şübhəmiz.
Tez uçma ki, bilinməz heç gəlməyin cahana,
Tez getmə ki, bilinsin gec gəlməyin cahana.
Gethagedi gözlərik, ömrümüz kəmdir bizim,
Sikkəmizdən düzələn yeni dirhəmdir bizim.
Yoğurarlar yenidən külə dönən varlığı,
Döndərərlər əslinə gilə dönən varlığı.
Bu günündən utanıb qızarmırsan belə sən.
Xəcalətin sonradır, onu düşün hələ sən.
Möhnət yükü ağırdır, bundan halı qəlbimiz,
Hər möhnətə qatlaşar bu yaralı qəlbimiz.
Məslək eşqi çıxarar bu vadidən bir yana,
Çalış ki, məsləkinlə çıxasan sən bir yana.
Yolun gedər-gəlməzdir, köhlənini çap indi,
Mətanətlə, inamla o dərgahı tap indi.
Əməllərin aynadır, varlığına bax onda.
İzzətinə, şanına, xarlığına bax onda.
Günahına peşman ol, hər cəzadan uzaq ol.
Əməlinlə, səyinlə hər qəzadan uzaq ol.

İbadəti, tövbəni tamam atdı birisi,
Meyxanələr küncündə gedib yatdı, birisi.
Meyə döndü göz yaşı şərab içdiyi zaman:
"Kimdən aman istəyim, deyin kimdədir aman?
Həvəs quşu qəlbimi çaldı tamah gücünə.
Təsbeh dənəm dən oldu, - aldı tamah gücünə,
Talanmışam yolunda, mənim olub Kəbə də,
Xarabata köçəli qənim olub Kəbə də,
Taleyim üz döndərib, günüm qara haçandır!
Qələndərəm, olmuşam bir avara haçandır!
Həya məndən yaşınır, dönüb zaya əməlim,
Xarabatı döndərib xarabaya əməlim.
Gözdən düşdüm, bu gündən dünya mənə dar olsun
Bədnamlığım əbədi yer üzünə car olsun.
Bədbəxt olub qəzadan, səadəti boşladım,
Xarabatı xoşladım, ibadəti boşladım".
Himmətlilər lütfünü ona əyan eylədi,
Pərdədən cavabını belə bəyan eylədi:
"Bədbəxtliyin baisi sanma hədər qəzanı,
Ha qınasın sənintək min dərbədər qəzanı.
Günahından keçənin dərgahını ara sən,
Gör dərdini deməyə sığınmısan hara sən,
Özün getsən, utanıb qızarmazsan pul kimi,
Yoxsa zorla gedərsən qolu bağlı, qul kimi.
Yaşıl şəkər qamışı olsun sənə fələklər,
Bu torpağın otuyla dolandın, bəsdir, yetər.
Gedənəcən yuxuya qov gözündən yuxunu,
Yoxluğa sovqat üçün hazırla var-yoxunu.
Qan çanağı görməyək birinin də gözünü,
Yuxu yumar ölütək dirinin də gözünü.
Səni dinin, məsləkin şirin yuxuda gördü.
Üz çevirib, gizlənib, niqab altına girdi".
Can hakimi atlanıb, qalx ayağa Nizami!
Dönmə gecə yarısı bir dustağa, Nizami!