Müstəmləkə dövründən qalan miras: Kamerunu ikiyə bölən problem

Tahir Kərimov,
Diplomat, Harvard Universitetinin məzunu,
Mərhum Prezident Heydər Əliyevin şəxsi tərcüməçisi

Yanvarın 1-i kamerunlular üçün yalnız yeni ilin ilk günü demək deyil. Kamerun fransız müstəmləkəçiliyindən azad olan ilk Afrika ölkəsidir, 1960-cı il il yanvarın 1-də müstəqilliyini elan etmişdir.

1950-ci illərdə UPC (Kamerun Xalqının Birliyi) təşkilatı Fransadan qopmaq və sosialist iqtisadiyyati yaratmaq məqsədini qarşıya qoydu. İlkin mərhələdə  tamamilə fransız qanunvericiliyi, dili və adətlərini özündə cəmləşdirən siyasi elita müstəqillik uğrunda savaşın əleyhinə idi. Lakin xalqın artan təzyiqi nəticəsində 1955-ci il aprelin 22-i UPC “Proclamation Commune” adlı sənəd nəşr etdirdi və bu sənəd birbaşa müstəqillik manifestinə çevrildi. Məqsəd fransız müstəmləkəçiliyindən azad olunmaq və ingilis və fransız dilli Kamerunu birləşdirmək oldu.

1955-1964-cü illər Bamileke Savaşı, fransızca guerre cachee, Gizli Müharibə illəri kimi tarixə düşdü. 1959-cu ilin yanvarından Kamerun Azadlıq Ordusu silahlı mücadələyə başladı. 1960-cı il yanvarın birindən Kamerun müstəqil dövlət oldu. Ahmadou Ahidjo yeni müstəqillik qazanmış ölkənin ilk prezidenti elan edildi. 1964-cü ildə Britaniya səfirliyinin açıqladığı rəqəmə əsasən Bamileke Savaşı 76,300 vətəndaşın ölümü ilə nəticələndi. Bu əsas etibarilə müstəmləkəçilərə xidmət edən Kamerun Silahlı Qüvvələri ilə Fransız Ordusunun qətlə yetirdiyi adamlar idi. Bamileke regionu əhalisinin 80%-i məhv edildi. Ölənlərin dəqiq sayını bilmək çətindir. Belə ki, Fransız Administrasiyası bu sayı gizlətməyə çalışmışdır.

Kamerun qırğınları daha dəhşətli Əlcəzair Müharibəsi(1954-1962) ilə eyni vaxtda baş verdiyindən dünyanın əsas diqqəti Əlcəzairdə idi. Əlcəzairdə bu illər 1.5 milyon adamın qırıldığı bildirilir.

Bu da müstəmləkiçilik dövründən qalan miras

Kamerun təsdiq olunmuş qaz ehtiyatlarına görə dünyanın 47-ci və neft ehtiyatlarına görə 55-ci ölkəsidir. Kamerun əhalisinin 70%-i kənd təsərrüfatı sahəsində, əsas etibarilə kakao və kofe plantasiyalarında çalışır. İstehsal sahələrindən tekstil və ərzaq sənayesini, eləcə də gəmi təmiri sənayesini qeyd etmək olar.

Paul Biya 1982-ci ildən hakimiyyətdədir və prezident olduğu illər ərzində ölümlər və həbslər vasitəsilə ölkədə dəhşətli qorxu atmosferi yarada bilmişdir.

Ölkənin böyük hissəsi fransızca danışır. İki regionda isə əsas ünsiyyət vasitəsi ingilis dilidir.

2016-cı ilin 6 oktyabrında hökumətin anqlofon regionlarda məhkəmələrə fransız dilli hakimlər təyin etdiyindən sonra   hüquqşünaslar dinc nümayişə çıxaraq, şimal-şərq və cənub şərq regionlarında məhkəmələrdə ingilis dilinin işlənməsinə icazə verməyi tələb etməyə başladılar. Tezliklə müəllimlər də bu təşəbbüsə qoşularaq tədrisin ingilis dilində aparılmasını tələb etdilər. Kamerunun Anqlofon Vətəndaş Cəmiyyəti Konsorsiumunun (Cameroon Anglophone Civil Society Consortium) (CACSC) təşəbbüsü ilə oturaq nümayişlər başladı. 2017-ci il oktyabrında hakimiyyət nümayişçilərə qarşı silah tətbiq etdi. Amnesty İnternational 17 adamın ordu tərəfindən güllələnməsini bildirdi. ABŞ-nın Merilend ştatında yaşayan 13 mindən artıq Kamerunlu konqressə və Dövlət departamentinə müraciət etdilər. ABŞ anqlofon etirazlarına qarşı silahlı qüvvə tətbiqini və ordunun ölümlə nəticələnən reydlərini pislədi. 

Bundan sonra ingilis dilli regionlar müstəqillik elan etdilər. Hal-hazırda anqlofon regionları hakimiyyətə qarşı açıq müqavimət göstərirlər. Kamerun silahlı qüvvələrinin ən güclü bölümü Çevik Alay vaxtaşırı anqlofon ərazilərə reydlər keçirir, insanlara qarşı zorakılıq və işgəncələr tətbiq olunur. On minlərlə kamerunlu ABŞ, Kanada və Avropada sığınacaq almağa çalışır.

Müstəmləkəçilik dövrünün mirası kimi qırğınlar bir qədər fərqli formada davam edir.

Son söz

Maraqlıdır ki, heç bir ölkənin parlamenti nə Kamerun, nə də Əlcəzair qırğınlarını tanımayıb, bu qırğınlara görə Fransanı qınamayıb. Nəyə görə? Bəlkə Afrika qitəsində axıdılan qanların rəngi fərqlidir? Yoxsa müstəmləkəçilərin törətdiyi cinayətlər mühakimə olunmur? Əlbəttə ki, tarixdə müharibə şəraitində baş vermiş hadisəni müzakirə edib qərar vermək hansı isə ölkənin qanunverici orqanının işi deyil. Bəs o zaman niyə Fransanın özü digər ölkələr ərazisində savaş zamanı baş vermiş hadisələrlə bağlı qərar çıxarmağı öz işi və haqqı hesab edir?....Kamerun atalar sözündə deyildiyi kimi, yağış yalnız bir evin damına yağmır.