Mirzə Fətəli Axundzadə - Hekayəti xırsi-quldurbasan/Əvvəlimci məclis ( II hissə)

Bu halda Namaz Tarverdi ilə içəri girir.


Namaz. Ay arvad, nəyin var, gətir görək, acmışıq!
Za l x a . Bıy, nəyim olacaq? Acmışdınız, niyə Tarverdigildə gedib
çörək yemədiniz, mənim üstümə gəldiniz?
Namaz. Hər nəyin var, gətir, uzun danışma! (Gedir, evin bucağında
yarağlarına baxmağa məşğul olur).
Za l x a . Axşama dəxi bir zad qalmayacaqdır.
T a r v e r d i . Ay Zalxa, nə qayım olubsan?!
Za l x a . Niyə qayım olmayım? Səndən mən nə xeyir görmüşəm?
Barı bir dilinə gətirəsən ki, toyumda sənə bir zad bağışlaram.
T a r v e r d i . Necə toy?
Za l x a . Toy bilmirsən? Toyunda de görüm mənə nə bağışlayacaqsan?

T a r v e r d i . Yaxşı, onda sənə bir cüt başmaq bağışlaram; görürəm
çoxdan ayaqyalın gəzirsən.
Zalxa (üzün kənara tutub). Necə mırdar, saqqat adamdır! (Qaim
səslə) Sağ ol, çox razıyam! Toyun tezmi başlanacaq?
T a r v e r d i . Payızda.
Za l x a . Niyə belə gec?
T a r v e r d i . Pərzad yubandırır; deyir, hələ cehizi hazır deyil.
Za l x a . Doğrudanmı? Bəlkə başqa səbəb var?
T a r v e r d i . Nə başqa səbəb olacaq?
Za l x a . Bəlkə qız səni sevmir? Ürəyi özgəsinə bağlıdır?
T a r v e r d i . Eh, bu nə danışır! Qız məni sevmir, qəribə söyləyirsən!
Necə qız məni sevməz!
Za l x a . Yəni sən deyəndə, çox zadsan! Niyə gərək səni sevə? Sən
ömründə nə bir iş tutubsan, nə ad çıxarıbsan ki, qızlar səni sevsinlər?
T a r v e r d i . Nə ad çıxarmışam?
Namaz. Arvad, nə danışırsan, nə işin var?
Za l x a . Səsin kəs, sənlik zad yoxdur!
T a r v e r d i . Namaz, sənlik zad yoxdur, doğru deyir. Yaxşı, Zalxa,
söylə görək, mən nə ad çıxarmışam, yəni nə ad çıxardacağam?
Za l x a . Heç oğurluğa gedibsənmi?
T a r v e r d i . Xeyr, oğurluğa getdiyim yoxdur. Nədən ötrü oğurluğa
gedəcəyəm? Özümün dövlətim, malım azdırmı?
Za l x a . Dövlətin çoxdur, amma qoçaqlığın yoxdur. Heç bir adam
soyubsanmı, heç bir adam vurubsanmı?
T a r v e r d i . Xeyr, nə adam soymuşam, nə adam vurmuşam. Sibirə
gedənləri, dara çəkilənləri gözüm görmür?
Za l x a . Qoçaq adam heç zaddan qorxmaz! Çəkinmək qorxaq adamın
işidir. Axır odur ki, Pərzad bacarmır sənə gedə. Hamı deyir: sən
qorxaqsan, taciksən!

T a r v e r d i . Kim deyir?
Za l x a . Hamı deyir. Arvadlar, qızlar, kişilər, hətta balaca uşaqlar
da! Hamı hayıfsılanırlar ki, Tarverdi necə gözəl oğlandır, heç tayı
yoxdur, amma çifayda, qorxaqdır, yassardır!
T a r v e r d i . Kim deyir mən qorxağam? Heç vaxt qorxaq deyiləm.
Bir az çəkinən, ehtiyatlı adamam... yoxsa məndə qorxaqlıq harda idi?
Namaz. Ay arvad, bəsdir, az danış!
Za l x a . Sən kəs səsini, işin yoxdur!

T a r v e r d i . A kişi, sənlik nə var? Dinməsənə, görüm bu arvad nə
danışır? Bəs belə, hə? Pərzad onun üçün mənə gəlmək istərmir? Deyirlər
ki, mən qorxağam? Vallah, acığım elə tutur ki, istirəm bu saatda yola
düşəm, gedəm, adam soyam; hamıya bildirəm ki, mənim haqqımda
nahaq güman ediblər.
Za l x a . Hünərini göstər görək, adam dilində çox zad deyər.
T a r v e r d i . Sən bir yer nişan ver, mən bu saatda yola düşüm.
Za l x a . Düş Şamaxı yoluna, beş yüz sövdəgər gəlib-gedir, birin,
ikisin soy, malın gətir, görək ki, doğrudan qoçaqsan, ya lovğalıq edirsən?
T a r v e r d i . Görəsən sövdəgər tayfası yaraqlı-əsbablı yola çıxır,
ya elə bomboş?

Za l x a . Belə tutaq ki, yaraqlı-əsbablı olarlar, sən ki ağacla qabaqlarına
çıxmayacaqsan? Əlbəttə, sənin də yaraq-əsbabın olacaq.
T a r v e r d i . Məlum ki, olacaq. Amma tək getmək bir az çətin
deyilmi?
Za l x a . Sən də yoldaş götür. Bizdə azmı qoçaq oğlan var. Eh, sən
hara, belə iş hara?!
T a r v e r d i . Mən hara, belə iş hara? Vallah, görərsən ki, doğru
deyirəm. Namaz, bura gəl! Sən allah, mənə yoldaş tap!
Namaz. Yoldaşı neyliyirsən?
T a r v e r d i . Gəzməyə gedəcəyəm.
Namaz. A kişi, boş-boş danışma, səndən karvan vuran olmaz!
T a r v e r d i . Vallah, doğru sözümdür, yoldaş tap!
Namaz. Sarsaq söyləmə! Mən səlah görmürəm; sənin işin deyil!
T a r v e r d i . A kişi, nə tövr adamsan? Sənin nə vecinə? Sən mənə
yoldaş ver, sonra gör ki, işimdir, ya yox?
Namaz. Çünki əl çəkmirsən. Bəli Xatun oğlunu, Oruc Nəsib
oğlunu çağırrıq apararsan.
T a r v e r d i . Elə ikicəsini?
Namaz. Ikisi bəsdir.

T a r v e r d i . Doğrudan bəsdir. Olsun. Di adam göndər, onları
çağırsın!
Namaz. Zalxa, get oları bura çağır!
Za l x a . A kişi, sən onun sözünə nə inanırsan? Tamam o lovğalıq
eləyir.
Namaz. Kəs səsin. Tarvedi kimdən əskik igiddir? Əli-qolumu
özgələrindən kiçikdir?

Za l x a . Mən onu tanıyıram, o heç vaxt bu işə girişməz.
T a r v e r d i . Mən girişmənəm? Görərsən, necə girişərəm! Get
oları tez çağır, sonra məlum olar.
Za l x a . Yaxşı gedirəm. (Üzün kənara tutb) Axmaq, hamı sözümüzə
inandı. Inşallah gedəcək. (Gedir).
Namaz (ahəstə). Bax, Tarvedi, əgər bəxtin yar olsa, hər nə gətirsən
gərək özün bərabəri mənə də pay verəsən ha! Ayıbdır məndən
gizləmək! Gətirdiyiniz şeylərin başın batırmaq, izin itirmək mənim
boynuma, bəşərti ki, hər zaddan mənə yarı pay olsun.
T a r v e r d i . Eh, məçit tikilməmiş kor əsasın dayadı. Hələ qoy
görək nə olur!
Namaz. A kişi, sənin əlindən nə gəlməz? Mən axmaq arvad tayfası
deyiləm ki, səni tanımayam. Məgər sən ayı qıran Əmiraslanın
nəvəsi deyilsən?

T a r v e r d i . Namaz, sən allah onun işlərindən eşidibsən ki, nələr
edibdir?
Namaz. Necə eşitməmişəm? Səfər dayım onun dostu deyildi idi?
Onun işlərin birbəbir mənə nağıl etməyibdirmi? Inşallah biz də olar
kimi bir-birimizi sevəcəyik. Ümidim budur ki, əlinə düşən ovu məndən
gizləməyəsən.
T a r v e r d i . Olsun, təki bir para adamlar mənim haqqımda çürük
sözlər danışmasınlar. Mən elə hamısını sənə verrəm, mən ki, pul, mal
dərdində deyiləm.
Namaz. Hamısını mənə verərsən? Vallah əcəb deyirsən! Barakallah!
Indi bildim ki, damarında Əmiraslan qanı var. Vədini unutmayasan!
T a r v e r d i . A kişi, sən yoldaş ver, axırına bax!
Namaz. Odur, yoldaşların gəlirlər.
Bu halda Zalxa, Vəli Xatun oğlu və Oruc Nəsib oğlu daxil olurlar.
V ə l i v ə O r u c . Səlam-əleyk!

Namaz. Əleyk-səlam!
Və l i . Namaz, nə var, xeyir ola, bizi əcəb çağırdıbsan?
Namaz. Tarverdi təvəqqə edir ki, onunla gəzməyə gedəsiniz.
Oruc. Necə gəzməyə?
Namaz. Dəxi nə soruşmaq? Gəzmək deyəndə özün bilmirsən?
Və l i . Mən ömrümdə gəzməyə getdiyim yoxdur. Qoyun-quzu
oğurluğundan başqa mənim əlimdən bir zad gəlməz. Orucu bilmirəm.

Oruc. Mənciyəz... yeyərəm. Mənim havaxt quldurluğa getdiyim
var? Mən heç qoyun-quzu oğurluğu da bacarmanam.
Namaz. Olan, nə danışırsınız? Məgər igid deyilsiniz? Tüfəng
atmaq bilmirsiniz?
Və l i . Tüfəng atmaq bilirik o da ova, quşa. Adama tüfəng atmaq
nə bizim işimizdir?
Namaz. Kim sizə deyir ki, adama tüfəng atın?
Atlanarsınız, çıxarsınız gəzməyə, düşərsiniz poşt yoluna; Birdən
qabağınıza dəvə karvanı, ya erməni bəzirganları rast gələr, guya qorxutmaq
üçün başlarının üstündən tüfəng boşaldarsınız. Bunda heç bir
zərər yoxdur, olar qorxub hərə bir tərəfə qaçacaq. Malları, pulları
tökülüb qalacaq, yığışdırıb, götürüb qayıdarsınız. Nə çətin işdir?
Və l i . Eh, biz hara, belə iş hara? Biz bir çoban adamıq, bizə quldurluq
nə yaraşar?

T a r v e r d i . Namaz, bura gəl, bilirsənmi, cəbr eləmə. Görürsən ki,
qorxurlar, dəxi niyə qısnıyırsan? Hamı mənim kimi ki, olmayacaqdır?
Burax getsinlər!
Namaz. Xeyr, qoy görüm. Vəli, ayıb deyil baş qaçırırsınız? Artıq
tikə məgər baş yarar? Əvvələn, malıınz, pulunuz artar, ikinci ad-san
çıxardarsınız.
Oruc. Mənciyəz... yeyərəm! Mənim nəyimə gərəkdir ad-san?
Və l i . Bəli, bu keçəl Oruca ad-san çox lazımdır!
Namaz. A gədə, nə qeyrətsiz adamsınız! Tarverdi ilə duz-çörək
dadmıyıbsınızmı? Məgər siz bilmirsiniz ki, bizim obamızda bundan
dövlətli adam yoxdur? Sizin həmişə vecinizə gəlməzmi? Az adammı
ondan xeyir görüb?

T a r v e r d i . Namaz, niyə qısnıyırsan? Qoy görək, mən özüm də
hələ bir az fikir eləmək istəyirəm.
Namaz. Xeyr, nəməkbəhramlıq edirlər. Kiçik olan gərək böyüyün
sözünə baxa!
Və l i . Oruc, nə deyirsən? Gedəkmi?
Oruc. Nə bilim, vallah, gedirsən, gedək!
Və l i . A kişi, olar ki, bir at bahası əlimizə düşə. Iki ildir ki, at istəyirəm
alam, pul tapmıram.
Namaz. Əlbəttə, at bahası da əlinizə düşər! Belə xeyirdən adam
qaçarmı?
Və l i . Dəxi nə eyləmək, çünki Tarverdi çarəsiz xahiş edir, onun
sözü sınınca, düşmənin boynu sınsın. Mən hazıram!

Oruc. Mən də hazıram! Yoldaşdan ayrılmaq ki, olmaz.
T a r v e r d i . Amma bir dürüst fikir edin...
Namaz (onun sözün kəsib). Tarverdi sizdən razılıq edir və təvəqqe
edir ki, fürsəti fövtə verməyib, gedib yaraqlanıb gələsiniz. Gəzmək
üçün belə yaxşı vaxt ələ düşməz.
Və l i . Oruc, gedək!
Gedirlər
T a r v e r d i . Namaz, bilirsənmi, bu zadı lap unutduq. Mənim atam
bir məşədi kişidir. Heç razı olarmı ki, mən quldurluğa gedəm?

Namaz. A kişi, atandan rüsxət al, get!

T a r v e r d i . Əcəb danışırsan? Atama deyim ki, mənə rüsxət ver,
quldurluğa gedim?
Namaz. Elə niyə deyirsən? De ki, aranda taxıl sulamağa gedirəm.
Əlbəttə, rüsxət verəcəkdir; sonra çıx poşt yoluna. Dəxi nə var bunda?
T a r v e r d i . Necə bunda nə var?
Namaz. Yəni bundan asan nə var?!
T a r v e r d i . Əcəb asan zad tapmısan? Mən, vallah, ancaq atamdan
qorxuram, o cəhətdən bu iş mənə çox çətin gəlir.
Namaz. Adam ki, qorxaq oldu, bu tövr ilə bəhanə gətirər. Getmirsən,
özün bil.
Bu halda Zalxa daxil olur.
Namaz. Zalxa, get uşaqlara de ki, dəxi cəfa çəkməsinlər, Tarverdi
gerilədi.
T a r v e r d i . Mən ki, demədim geriləyirəm.
Za l x a . Mən bu saatda Pərzad ilə görüşdüm. Hamı işi qulağına
pıçıldadım. Necə sevindi, necə sevindi!.. Dedi ki, indi Allaha şükür,
dəxi deməzlər ki, Tarverdi qorxaqdır. Bundan sonra mən utanmanam
deyim ki, onu sevirəm. Bu vaxtadək tamam qızlar mənə tənə edirdi,
hər birisini görəndə başımı aşağı salırdım.
Namaz. Aşkar zaddır ki, bizim qızlarımız heç bir oğlanı sevməzlər
ki, adam soymamış, yol kəsməmiş ola, elə birisi bu Zalxa! Axır bu
da gözəl sayılırdı!
Za l x a . Allahı sevirsən, ətimizi tökmə, az danış!
Namaz. Vallah, doğru deyirəm, eləbirisi bu Zalxa! Məgər mənə
əvvəldən gələrdi, əgər quldurluğa əl qoymasaydım? Arvad, belədirmi?

Za l x a . Yaxşı, bəsdir, keçən işi indi çürükçülük eyləyib danışmaq
sənə qalıbdır?
T a r v e r d i . Mən getməyə müzayiqə eləmirəm, amma üstümdə
heç bir yaraq yoxdur. Bilmirəm necə edim. Yaraq üçün evə getsəm
atam duyacaqdır.
Namaz. Evə niyə gedirsən! Mənim qılıncımı, tüfəngimi, tapancamı
götür, xançal da ki, öz belində var. Qoy mən səni geyindirim,
yaraqlandırım. (Başlayır yaraqları onun üstünə taxmağa).
T a r v e r d i . Dəxi başqa nə götürüm?
Namaz. Olan, bəsdir, bular ilə bir qoşun qırmaq olar, dəxi artıq
nəyinə gərəkdir?
Za l x a . Vay amanTarverdi, necə heybətli oldun? Səni görən kimi
adamlar qaçacaqlar.
Bu halda Vəli və Oruc daxil olurlar
Oruc. Biz də hazırıq.
T a r v e r d i . Gedəkmi?
Namaz. Gedin, gedin, uğurunuz xeyir olsun! Əlidolu qayıdasınız!
Za l x a . Tarverdi, Pərzad ilə qoşa qarıyasan! Çoxlu oğul-qız görəsən!
Oğlanların da sənin kimi qoçaq olsun!
T a r v e r d i . Qəm eləmə, olacaqlar, şəksiz olacaqlar! Ya saf adımı
batırram, ya adam soymamış qayıtmayacağam!
Gedirlər.
Namaz. Zalxa, bilirsənmi, mən şərtləşdim ki, Tarverdi hər nə
gətirsə, yarısın mənə versin.
Za l x a . Tarverdi yəni bir zad gətirəcəkdirmi ki, yarısın sənə verə?
Sən niyə belə xam xəyal olursan? Şək yoxdur ki, onun qol-qıçını əzib
yola salacaqlar.
Namaz. Xeyir, kim bilir, olur ki, uğuruna bir xeyir gələ. Qorxaq
həmişə özündən qorxağa rast gələr. Axırda iş necə qurtarsa, bizim
xeyrimizdir; bir tərəfdən at, bir tərəfdən də pul! (Gedir əlin ovuşduraovuşdura).

Pərdə salınır