Ənvər Məmmədov - SSRİ televiziyasını yaradan adam

Böyük işlər görən məşhur həmyerlilərimiz haqqında müxtəlif vaxtlarda yazılar, hekayə və məqalələr yazılsa da, hərdən bunun kifayət etmədiyini düşünürsən.

Daha yaxşı olardı ki, onların keçdikləri həyat yolu, uğurları orta məktəblərdə uşaqlara təqdim olunsun. Böyüməkdə olan gənc nəsl isə kimlərə bənzəməyi, cəmiyyətə lazımlı və faydalı olmağa çalışmağı öyrənərdi. 

Ens.az saytı bu dəfə Nürnberq məhkəməsində surdo tərcüməçidən 23 il Sovet televiziyasının rəhbərinə qədər böyük tale yolu keçmiş bir insan haqqında danışacaq.

Yeri gəlmişkən, tamaşaçılar üçün " Baharın 17 anı" və "Həmişə təmizlikdə" filmlərini xilas etmiş şəxs barədə.

Ənvər Nazimoviç Məmmədov haqqında - Azərbaycanlı və sadəcə gözəl insan haqqında.

Ənvər Məmmədov

Bu gün Ənvər Məmmədovun 97 yaşı var və o, hələ də iş başındadır - RİA Novosti-nin baş redaktorunun məsləhətçisidir.

Məşhur təbliğatçı ilə

Təəssüf ki, Vikipediyada da onun haqqında çox az məlumat var. Yalnız tarixlər və tutduğu vəzifələr göstərilir. Ancaq bu boşluğu doldurmağa çalışacağıq. Xoşbəxtlikdən, bu şəxsiyyət televiziya insanları arasında əvəzsiz görkəmli şəxs kimi qəbul olunur. Ona görə də kifayət qədər sayda müsahibə, hətta Ənvər Məmmədovla bağlı film də var.

"Sovet mərkəzi televiziyası formalaşma və coşqun çiçəklənmə dövründə, televiziya mədəniyyətin və ölkə xalqının həyat tərzinin bir hissəsinə çevrildiyi illərdə, bu şəxs televiziyanın bu hala gəlməsi və bugünkü səviyyəyə çatması üçün çox şey edib. Ənvər Məmmədovun adı ilə, Rusiyada televiziyada işləyən və indi çalışan hər kəs yerli televiziyanın bütün fantastik uğurlarını bağlayır". Eduard Saqalayev, Milli Yayımçılar Assosiasiyasının prezidenti.

Valideynlər, uşaqlıq

Ənvər Məmmədovun valideynləri Rusiya imperiyasının varlı təbəqələrinə mənsub idilər:

• Ata, Nazim Raufoviç Məmmədov, çar dövrü Bakısının böyük məmurlarından olan ailədə doğulmuşdu. Çox savadlı bir insan idi. Məktəbdə dərs keçirdi, sonra hakim kimi çalışdı. Müharibədən sonra həbs olundu. 1949-cu ildə həbsdə öldü. (Daha sonra bəraət aldı)
• Ana, Olga Alekseyevna Məmmədova (İvanova), Rusiya zadəgan ailəsindən idi. Moskva Konservatoriyasını bitirmişdi. Ana xətti ilə Lev Tolstoyun qohumu idi. Vətəndaş müharibəsinin dəhşətlərindən gizlənərək Bakıya gəlib çıxmışdı. Ərə getdikdən sonra yazı maşınında yığıcı, kargüzarlıq işçisi kimi çalışdı.

Oğlanları Ənvər, 1923-cü ildə anadan olub.

Keçmişlərinin təsirinə görə valideynləri iş tapmaqda çətinliklə üzləşmişdilər, ona görə də, Ənvər üç yaşında Voronejdəki nənəsinin yanına göndərildi. Orada zadəgan ənənələrində tərbiyə olunurdu.

Ona alman dilini öyrədən milliyətcə alman mürəbbiyəsi də var idi. Eyni zamanda, nənəsiylə fransız və italyan dillərini öyrəndi.

Bakı, 1930, Sahil

1930-cu ildə məktəbə getmək üçün Bakıya qayıtdı. Yeddinci sinifdən zavodda çilingər köməkçisi işləməyinə baxmayaraq mükəmməl oxudu.

Məktəbi bitirdikdən sonra, 1941-ci ilin iyun ayında aviasiya məktəbinə daxil oldu.

Müharibə

Elə oldu ki, Məmmədovun kursant kimi qəbul edilməsi Böyük Vətən Müharibəsinin başlaması ilə üst-üstə düşdü, buna görə də birinci kursda o, elə etdi ki, onu oradan xaric etdilər.

Qaranlıq hekayə. Ənvər Nazimoviçin tərcümeyi-halında travma səbəbindən xaric edilməsi deyilir. Ancaq hansı travma və onu necə alması barədə bir söz deyilmir. Ancaq bu, 18 yaşlı oğlanın Qırmızı Ordu sıralarına qoşulmasına mane olmur.

Ancaq cəbhəyə getməsi mümkün olmur. Dil biliklərini nəzərə alaraq (məktəbdə əlavə olaraq ingilis dilini də öyrənmişdi), gənc əsgəri Baş qərargah yanında Kəşfiyyat İdarəsində hərbi tərcüməçi kurslarına göndərirlər.

Sonra isə orduya. O, hətta, Vətən Müharibəsinin ilk ordenini almağı da çatdırır, yeni bir dönüş olaraq, 1943-cü ildə Moskvaya çağırılır.

"Məni Moskvaya çağırdılar və xarici siyasət məsələləri üzrə şöbəyə getməyimi izah etdilər. Etiraz etdim və sonra Xalq Xarici İşlər Komissarlığının əməkdaşı kimi xidmətə qəbul olunduqda, bu təyinata etiraz olaraq rəhbərlərimə raport yazdım, amma o cavabsız qaldı.

Sonra Ali Baş Komandana ünvanlanmış məruzə yazdım, bildirdim ki, heç bir diplomatik təhsili olmayan mənim kimi bir zabiti başqa dövlətlərlə münasibətlər qurmaqla məşğul olanların ixtiyarına göndərməyə dəyməz.

Nəticə əlverişsiz oldu: o vaxtkı Xalq Müdafiə Komissarlığının rəhbərlərindən biri zəng etdi və çox güclü sözlərdən istifadə edərək mənə şərəf göstərildiyini izah etdi ...

Və əgər tərslik eləsəm, iş onunla bitəcək ki, ordu sıralarına yox, onun “yumşaq şəkildə” ifadə etdiyi kimi, meşə işlərinə cəlb olunacağam" . 

E.N.Məmmədovun xatirələrindən.

Onun axı cəmi 20 yaşı var.

19 və 29 yaşlarında

Bir il sonra, 1944-cü ildə ən çətin bölgələrdən birinə - İtaliyaya göndərildi. Mussolininin yenicə devrildiyi, ancaq ərazisinin bir hissəsinə nəzarət etməyə davam etdiyi ölkəyə.

Üç sovet diplomatı: səfir, birinci katib və mətbuat attaşesi (E.Məmmədov) - 1944-45-ci illərdə Sovet səfirliyinin bütün tərkibi bu cür idi.

Ənvər həmin vaxt 22 yaşının içində idi

Nürnberq prosesi

1945-ci ildə yeni bir təyinat çıxır- Nürnberq məhkəmələrində hərbi tribunalın tərkibində olmaq. Leytenant Məmmədov tərcümə bürosunun rəhbərinin müavini təyin edilir, amma əslində dörd dildən surdo tərcüməçi rolunu yerinə yetirir.

Orada iki nəfər beləsi vardı, məhkəmədə Sovet nümayəndəsi təyin olunan Oleq Troyanovski (İ. Nikitçenko) və prokuror Roman Rudenko ilə birlikdə işləyən Ənvər Məmmədov.

Nürnberq

Ancaq hər şey bununla məhdudlaşmadı. General -feldmarşal Fridrix Paulsun Nürnberqə gətirilməsi zərurəti yarandı. Eyni zamanda bunu gizli şəkildə etmək lazım idi, nəinki onu fəal şəkildə ovlamağa hazır olan almanlardan, həm də müttəfiqlərdən (Nürnberq onların ərazisində idi). Bu iş, Ənvər Məmmədova tapşırıldı.

Dublikat avtomobillər və digər əks-kəşfiyyat hiyləgərlikləri ilə bir əməliyyat hazırlandı. Məmmədov və Paulsun olduğu maşın yoldan çıxa bildilər. Lakin tələ rolunu oynayan ikinci maşın (onu prokuror Rudenkonun mühafizəçisi olan şəxs idarə edirdi) avtomatlardan atəşə tutuldu.

Məmmədov və Pauls (1945-ci il fotoşəkilləri)

XİN

Ənvər Məmmədovun nə qədər peşəkar olduğunu təsəvvür etmək çətindir, gəncliyinə, mənşəyinə, təhsilinin olmamasına baxmayaraq, ona bu cür məsuliyyətli vəzifələr həvalə edilmişdi.

Ancaq özü də ali təhsilə ehtiyac olduğunu başa düşdü, buna görə Xarici İşlər Nazirliyində işini davam etdirərək Moskva Dövlət Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutuna daxil oldu.

Lakin 1949-cu ildə atası həbs edildi.

Şayiələr bunun Xarici İşlər Nazirliyindəki daxili mübarizənin nəticəsi olduğunu söyləyir. 1949-cu ilin əvvəlində (Mart) Molotov işdən çıxarıldı və həyat yoldaşı həbs edildi. 1950-ci ildə (Fevral) Məmmədov işdən azad olundu.

İnstitutu bitirdiyi il, Stalinin ölümü ilə üst-üstə düşən 1953-cü ildə Ənvər Məmmədov yenidən Xarici İşlər Nazirliyinə dəvət edildi. Ancaq imtina etdi. Xarici yayımın əsas nəşrində (ABŞ üzrə baş redaktor) işə getdi.

ABŞ-da işləyərkən

Lakin 1956-cı ildə Xruşşovun ABŞ-a səfəri ərəfəsində Məmmədov qısa müddətdə Xarici İşlər Nazirliyinə qayıtdı. ABŞ səfirinin məsləhətçi-elçisi vəzifəsinə. Artıq 1959-cu ildə, nəhayət Xarici İşlər Nazirliyindən birdəfəlik uzaqlaşacağı vəzifəyə.

Məsləhətçi-elçi - diplomatik vəzifə, səfirliyin ikinci şəxsi, səfirin müavini demək idi.

Ənvər Məmmədov SSRİ Dövlət teleradiosunda

Gücünün tətbiqi sahəsini dəyişdirərək Ənvər Məmmədov tez bir zamanda jurnalistikanın zirvələrinə çatdı. Tezliklə İttifaq daxilində 2-3 nəfərin olduğu " Siyasi Büronun seçilmiş jurnalisti" xüsusi statusunu aldı.

" Bunun mənasını daha aydın göstərmək üçün deyə bilərəm ki, maaşlarımız nazirlərin maaşına bərabər idi, xüsusi və müşayiət edən maşın , katib-referent - hamısı, mənim fikrimcə, elə də lazımlı şeylər deyildir.

Ancaq başqa bir şey vacib idi - Xarici İşlər Nazirliyinin və bir sıra başqa təşkilatların məxfi materiallarına girişə malik idik. Bundan əlavə, Sovet İttifaqından dünyanın istənilən nöqtəsinə uzun müddətli qeydiyyatsız getmək hüququmuzdan istifadə edirdik". Xatirələrdən.

Sonrakı üç il və bir ömür boyu işləyəcəyi yerə doğru üç addım:

1960 - Sovinformbüro sədrinin birinci müavini.

1961 - APN ("Novosti" Agentliyi) sədrinin birinci müavini

1962 - Dövlət teleradiosu sədrinin birinci müavini

1962-1985-ci illər arasında, demək olar ki, Sovet kütləvi televiziya tarixi ərzində yeganə hal - Dövlət Radio və Televiziyasının dörd sədri dəyişdirildi, ancaq birinci müavin həmişə dəyişməz olaraq qaldı - Ənvər Məmmədov. Buna görə də, televiziya və radioya yaxın insanlar, Sovet televiziyası və radio yayımının banisi kimi məhz onu hesab edirlər.

Hətta pis düşünənlər də!

Məmmədov və Pozner

Əlbəttə, intellektual insan olan Vladimir Poznerin niyə daim azərbaycanlılara ilişdiyi çoxumuzu düşünürür. Ənvər Məmmədovun tərcümeyi-halını araşdırarkən bunu başa düşmək olar - gənc və özünə inamlı jurnalistin Məhmədov kimi nəhəngin qarşısında aciz olduğunu gördüyü vaxtdan bəri hər şey davam edir.

Yeri gəlmişkən, Poznerin "Illuziyalarla vida" adlı hər kəsə çamur atıldığı kitabda Ənvər Məmmədova kifayət qədər yer verilib.

Pozner Dövlət Teleradiosunun sədri Lapin ilə

Məlum oldu ki, onların yolu bir-birinə bənzəyir: ABŞ, APN, Dövlət Teleradiosu. Hər ikisi bir neçə dil bilir, hər ikisi intellektualdır. Yalnız Məmmədov karyerasında yüksəldiyi zirvələrə Poznerdən daha cavan olan vaxtlarında çatıb. Bu, xudbin jurnalisti əsəbləşdirməyə bilməzdi. (Yaş fərqləri elə də böyük deyil, cəmi 11 yaş), Pozner vəzifə mövqeyində müqayisə olunmaz dərəcədə aşağı olduqda şəxsi görüşləri baş tutmuşdu.

Ancaq ən əsası, Məmmədov rus olmadığı üçün Poznerin həmin millətdən olmadığına görə guya sıxışdırıldığına dair sevimli tezisi keçmir.

Buna baxmayaraq, Ənvər Məmmədov haqqında bəzi xırda iyrənclikləri söyləyən Pozner, heç yalançı kimi görünməmək üçün onun üstünlüklərini tanıyır:

" Bu sətirləri yazarkən Ənvər Nazimoviçin səksən səkkiz yaşı var (2012 - red.). O, tamamilə parlaq ağıla və nadir rast gəlinən qorxmazlığa malik bir insandır. Onunla birlikdə APN-də və ya ABŞ, Kanada və Latın Amerikasında yayım işlərinin baş redaktoru kimi başladığı və sədrinin birinci müavini kimi fəaliyyət göstərdiyi Dövlət Televiziya və Radio Yayımları Şirkətində çalışan insanlar, həvəslə danışır və qeyd edirlər ki, onun kimi yaradıcı və maraqlı bir rəhbər heç zaman olmayıb. Görünür, bu belədir. Onun birbaşa nəzarəti altında işləmədim. Ancaq bir neçə dəfə görüşdük və təəssüratım birmənalı olmadı". "İlluziyalarla vida" V. Pozner

Daha sonra üç epizoda yer verir, burada Pozner, Dövlət Teleradiosu müavininin onun şəxsinə xarici xəbərlər şərhçisi olaraq hörmətsiz yanaşdığını söyləyir. 

"Mənə elə gəlir ki, o, həyatında hər şeydən çox yalnız yarı rus doğulduğu üçün narahat idi (anası rus idi). Mən tamamilə əminəm: Məmmədov rus olsaydı, daha yüksək mövqe tutardı. O, asanlıqla tam görkəmli bir xarici işlər naziri ola bilərdi. Atası 1949-cu ildə güllələnmişdi (sonra tam bəraət aldı) və o, ölkədə həqiqətən nələrin baş verdiyini görməyə bilməzdi. Düşünürəm ki, onun həyasızlığı, özünün tam qiymətləndirilmədiyini dərk etməsi, reallaşdırılmamış potensialı - bütün bunlar onda tez-tez pozulmalara səbəb olmuşdur".

"Mayak" radiostansiyası

Radio və Televiziya sədri Lapin ilə

Radiostansiya ideyası Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşı olduğu Kuba ilə bağlı xatirələrindən sonra yarandı. Orada dəqiq vaxt siqnallarının vaxtaşırı verildiyi "Saat" radiostansiyası var idi (saatla bağlı kubalılarda gərginlil var idi).

Məmmədov yalnız xəbərlərin gedəcəyi və vaxtın bildiriləcəyi radio yaratmaq qərarına gəldi. Amma Siyasi Büro bunu cəfəngiyat adlandırdı. Belədə, işin digər yanından məsələyə girişdi. Bir müddət sonra, "Mayak"ın köməyi ilə düşmən səslərini" boğmağı təklif etdi ki, buna dərhal razılaşdılar.

SSRİ-də ən populyar radio stansiya belə yarandı.

Lapin və Məmmədov

1970-ci ildə karyeralı diplomat, Brejnevin sevimlisi, Sergey Georgiyeviç Lapin Dövlət Teleradiosuna sədr təyin olundu.

Brejnev Ostankinoda.

O, ciddi senzuranı müdafiə edən və dəyişikliyi sevməyən sərt, siyasi yönümlü bir lider idi. Jurnalistika kimi, televiziyadan da qəti anlamırdı. Buna görə də, onun gəlişi ilə Siyasi Büro televiziya sahəsi üzrə cavabdeh Ənvər Məmmədovu təyin edir.

Lapin öz siyasi qərarları ilə kədərli şöhrət əldə etdi. Onun adı "mülayim hava" illərində teleradioda daha çox qatı senzuranın tətbiqi ilə əlaqələndirilir. Bir çox proqram və film ciddi redaktəyə məruz qaldı, bəzən tamamilə ləğv edildi. Artıq 1972-ci ildə Şən və Hazırcavablar Klubunun canlı yayımı dayandırıldı. Ən populyar "Kinopanorama" proqramı uzun müddət efirdən çıxarıldı.

"İdeoloji təmizlik" mövzusunda hərtərəfli yoxlanışa əyləncələr və müxtəlif şoular məruz qaldı. Əsl yasaq sistemi tətbiq edilmişdi. Məsələn, Lapin, saqqalı olan insanların TV ekranında görünməsinə icazə vermirdi. Aparıcı kişilərə qalstuk və pencək olmadan efirə çıxmaq qadağan edildi. Qadınlara şalvar geyinməyə icazə verilmirdi. Lapin, müğənni Alla Puqaçovanın mikrofona oxuması görüntülərini böyük planda göstərməyi qadağan etdi, onun fikrincə bu, oral seksi xatırladırdı. 

Bu andan etibarən Məmmədov qeyri-rəsmi lider olur və maraqlı televiziya uğrunda mübarizə aparır. Köhnə populyar proqramları müdafiə etməyə çalışır, yeni formatlar uğrunda mübarizə aparır. Və o bunu elə cəsarətlə edir ki, televiziya insanları arasında belə fikir təsdiqləndi ki, onun vaxtilə hərbi tərcüməçi kimi işləməsi ölkənin ən yüksək rəhbərlərinə hansısa kompromatlar verib.

Heydər Əliyevlə

Ənvər Nazimoviçin fərdi təşəbbüsləri canlı idman verilişlərindən tutmuş ilk Sovet serial filmlərinin çəkilişlərinə və məşhur elmi proqramların tsikllərinə qədər çoxdur.

Şəxsi sevgisi "Aşkar-inanılmaz" və "Nə? Harada? Nə vaxt?" proqramlarına idi. Məmmədovu tanıyanlar deyirlər ki, intellektual oyunun yayımını izləyərkən həm mütəxəssisləri, həm də izləyiciləri asanlıqla udurdu. Demək olar dərhal ən qəliz suallara cavab verməklə.

İlk əvvəl O, "Baharın 17 anı"ndakı almanların ağıllı olmalarını israr etdi, sonra isə filmi bu "ağıllılıq" üçün efirə vermək istəmədikdə müdafiə etdi.

O, öz təhlükəsi və riski ilə Qoskinin imtina etdiyi və təbliğat şöbəsində ssenarisinə stop qoyulmuş "Həmişə təmizlikdə" filmini çəkməyə Ryazanova razılıq verdi. Film çəkiləndə isə onun ekranlara çıxmasına nail oldu.

Məhz Ənvər Məmmədovun sayəsində ekranlara çox sayda indi də məşhur olan proqram və film çıxdı.

" Biz toplaşanda, televiziya veteranları və gənclər gəlirlər, bu yaxınlarda "Vremya" proqramının ildönümünü qeyd etdik, yaşlı insanlar və bu gün "Vremya" verilişində işləyənlər və Ənvər Nazimoviç gəldi. Mən 20, 30, 40 il əvvəl və bu gün Rusiya televiziyasında işləyənlərin ona necə heyranlıqla baxdıqlarını gördüm. Çünki Ənvər Nazimoviçə heyran qalmamaq, ona həsəd aparmamaq mümkün deyil. O, televiziyamızın əsl ulduzdur və elə ulduz ki, bu gün belə parlayır. Qoy o parlamağa və bizi sevindirməyə davam etsin". Saqalayev

PS. Ənvər Məmmədovun oğlu Georgi diplomatdır. 1997 - 2003-cü illərdə Rusiya Federasiyası xarici işlər nazirinin müavini olub.

Georgi Ənvəroviç Məmmədov Putinlə

Nəvəsi (götürülmə), Sergey Məmmədov, 2011-ci ildən Federasiya Şurasının üzvüdür.

Mənbə: Визит в Азербайджан