Aşıq Valeh - Valeh və Zərnigar dastanı (IV hissə)

Söz yenə cavabsız qaldı. Aldı Valeh dübarə: 

Mən Valehəm, cismi ümman içində,
Minarə yapmışam umman içində,
Həştərxan dənizi umman içində,
Suyunun hesabın istərəm səndən. 

Sözlər tamama yetdi. 
Əfəndi dedi: 
– Oğlan məndə məlumat kitabı var, gedib ona baxıb, gəlib cavab verəcəm. Əfəndi getdi, hələ də gəlməyib. 
İş belə olanda adamlar Valehə əhsən dedilər. Aşıq Valeh lazımı qədər çaldı- çağırdı, gecəni orada axşamladı. Səhər yoluna davam etdi. 
Axşam Şirvan xanı Abdulla xana qonaq oldu. Abdulla xan ilə Valeh Şuşada Murad bəyin toyunda tanış olmuşdu. 
Bəli, aşıq Valeh Abdulla xan ilə xeyli söhbət edəndən sonra saray əhli üçün çalıb-çağırmağa başladı. 
Abdulla xanın Dilbər adlı bir bacısı vardı. Dilbər xanım öz kənizinə xətaya parçadan paltar geyindirib, məclisə göndərdi. Özü məndurə parçadan paltar geyinib, məclisə gəldi, kənizin qabağında oturdu. 
Valeh xətayə paltar geyəni xanım, məndurə paltar geyinəni kəniz hesab edib, ürəyindən keçirdi ki, bu ədəbsiz kim idi. Gəldi xanımın qabağında oturdu. Bu sözü bilmədən eşidilən səslə dedi. Bir az keçmiş Dilbər xanım məclisi tərk etdi. Etdiyi xətadan Valehin xəbəri olmadı. 
Məclis qurtardı, hər kəs öz evinə getdi. Abdulla xan dedi, aşıq Valeh çox sağ ol, yaxşı çaldın-çağırdın, ancaq yaxşı olmadı ki, sən mənim var- yox bir bacımı “ədəbsiz” adlandırdın. O da məclisi tərk etdi. 
Valeh təəccüblə dedi: 
– Xan sağ olsun, mən belə iş etməmişəm, siz nə danışırsınız?
Xan dedi:
 – Aşıq Valeh etməyinə etdin, ancaq nə etmək olar, keçib. 
Aşıq Valeh bildi ki, ürəyindən keçirdiyini dili ilə deyib. 
Bəli, gecəni yatdılar, səhər çörək yeyəndə xan dedi:
–Aşıq Valeh, görürəm çox narahatsan, hasarın o tərəfindəki imarət bacımınkıdır, sazını götür get bacım Dilbər xanımın könlün al. Valehə də bu lazım idi, tez Dilbər xanımın imarətinə keçdi, gördü Dilbər xanım kənizləri ilə baş açıq, sinə açıq süfrədə əyləşib, çörək yeyirlər. Valeh salam verdi, cavab almadı, heç Valehə əhəmiyyət verən olmadı. Valeh sazı hərlədi sinəsinə. 
Aldı görək nə dedi:

Aşıq Valeh

Durum dolanım başına,
Aşığından küsən dilbər. 
Üzüm sürtüm ayağına,
Nə mən dinim, nə sən dilbər. 

Dilbər xanım dinmədi. Aldı dübarə:

İtirmişəm maralımı,
Bir sinəsi yaralımı,
Gündüz səbri- qərarımı,
Gecə yuxum kəsən dilbər. 

Dilbər yenə dinmədi. Aldı dübarə:

Həsrətin gəzər canda,
Bərabərin yox cahanda,
Bu züm olmaz müsəlmanda
Sən kafərsən, nəsən, dilbər. 

Dilbər yenə də dinmədi. Aldı dübarə:

Valeh əvvəl bir bəy idi,
Müjkanların qəddin əydi, 
Nə dedim ki, sənə dəydi?
Bu mən, dilbər! Bu, ən dilbər! 

Dilbər xanım gülümsündü, dedi: 
– Aşıq bizim bu görüşümüzə elə bir söz deyə bilsən ki, həm xoşuma gələ, həm də acığıma, onda sənin günahından keçərəm. 
Valehə də bu lazım idi. Aldı görək nə deyir: 

Aşıq Valeh

Bu yer gözəlinə nabələd oldum. 
Söz dedim, qurumuş dilə bükülmüş. 
Xətayə görüncə eylədim xəta
Dürlü gövhər bir məndulə bükülmüş. 

Səhər ikən mehman olduq bunlara. 
Geyməmiş batıblar yaşıl allara
Qızıl qolbənd vub şümşad qollara. 
Gümüş kəmər incə belə bükülmüş. 

Dilbər xanım gülümsəyərək, ala gözlərini Valehə sarı süzdü. 
Aşıq Valeh

Qurban olum ala gözün şəstinə,
Süzüb, baxıb girmə canım qəsdinə
Əlimi qoyum tər sinən üstünə,
Müxəyə, darçına, hilə bükülmüş. 

Dilbər xanım key kimi göründü. Aldı Valeh, dübarə: 

Nabələdəm ulusuna, soyuna, 
Mina gərdəninə, uca boyuna. 
Divanə Valehi sən al qoynuna. 
Elə bil ki, bülbül gülə bükülmüş. 

Dilbər xanım dik qalxdı ayağa dedi:
 – Aşıq sən nə danışırsan?
Valeh dedi:
 – Xanım əhdinə vəfa et. Həm xoşuna gəldi, həm acığına. Dilbər xanım gülümsündü və dedi:
 – Aşıq doğrudan da layiqli aşıqsan, keçdim günahından. 
Valeh otaqdan çıxanda gördü ki, Abdulla xan durub otağın qabağında, özü də qaşlı-qabaqlıdır. 
Valeh dedi: 
– Xan niyə belə kefsizsən?
Abdulla xan dedi:
 – Aşıq Valeh ayıb deyilmi sən mənim bacıma deyirsən: - Valehi al qoynuna?
Valeh dedi:
 – Xan elə demədim, dedim ki, divanə Valehi çağır toyuna. 
Xanın sifəti açıldı, oturdular, yedilər, doydular, Xan dedi: -Aşıq Valeh, sən gedən yollarda qırx Hərəmilər yurd salıb, gəlib-gedən yolçuları qarət edib, özlərini də öldürürlər. Odur ki, ehtiyyatlı ol. Sənə bir tüfəng verəcəm, dağlara çatanda yol ikiləşəcək, nə badə sol yandakı yolla gedəsən, sağ yandakı yolla gedərsən. 
Aşıq Valeh xan verən tüfəngi də çiyninə salıb, yoluna davam etdi. O qədər getdi ki, Şamaxı dağlarına çatdı, yavaş-yavaş mürgülədi. Sağ əvəzinə at sol ilə getdi. Hərəmbaşı baxdı ki, bir atlı yol ilə gəlir, bir nəfəri göndərdi dedi: – Get o atlını bura gətir. Hərəmi Valehə yaxınlaşdı, gördü bunun çiynində tüfəng, bir çiynində də qara torbada bir iri şey var. Hərəmi elə zənn etdi ki, torbada olan dəmir toppuzdu, fikirləşdi ki, mən buna bir söz desəm o toppuzu bir dəfə mənə yendirsə, o dünyalıq olacam. Odur ki, heç bir söz demədən qayıtdı. Hərəmbaşına dedi ki, ağa o, atlı nəhəng bir pəhləvandı, çiynində bir dəmir toppuzu var. Yeddi batmandan ağır. Heç o məni adam saymadı. 
Hərəmbaşı hay vurdu. Hərəmilər atlandı, aşıq Valehi ortaya aldılar, səsə-küyə Valeh atın üstündə oyandı, gördü iş-işdən keçib. Tez Hərəmbaşı atdan düşüb, Valehə yaxınlaşdı, dedi: – Ədə, haramzada sən kimsən ki, mənim göndərdiyim adamı saymırsan?
Valeh dedi: – Ey nakam şiri- nər murad üstəyəm, mənə rəhm et! Hərəmbaşı rəhmə gəlmiş padşah kimi gülümsündü, dedi: – Qonaq, mənim nakam olduğumu bilən yoxdur. Sən nə bildin ki, mən nakamam? (Sən demə Hərəmbaşının sevgilisini ildırım vurub, öldürübmüş, ona görə o, təsəlli tapmaq üçün bu yola düşmüşmüş). 
Valeh dedi: – Mən Valehəm, İnşallah nitqimə gələn düz olar. Hərəmbaşı dedi: – Oğlan, mən hələ bu dağlarda əlimə düşəni salamat buraxmamışam, ancaq səni buraxacam. Bir az bizə yalvar, səni ondan sonra buraxacam ki, uşaqlar şübhələnməsinlər. 
Alır Valeh, görək nə deyir:

Canalıcı pəhləvanlar, igidlər. 
Öldürmən, Xudaya bağışlan məni! 
Mövlası, mollası, mərdlər ağası,
O, şiri Xudaya bağışlan, məni! 

Mənki çıxdım vətənimdən güzara, 
Könül həsrətdən olub səd –para, 
Bir qərib aşığam yazıq- biçara, 
Sahibi -sevdaya bağışlan məni! 

Mən Valehəm, deyim ərzi halımı, 
Qatil olub, kəsmən ümid yolumu,
Tamahınız varsa, alın malımı, 
Natiqi - mövlaya bağışlan, məni. 
Hərəmbaşı dedi bu ki, aşıq kərəvəzin biri imiş. Tüfən¬gini alın, buraxın getsin. Bəli, Valehin tüfəngini aldılar, özünü buraxdılar. 
Valeh həmin günü Şamaxıya çatdı. Hacı Möhsümlə onun karvansarasının qarşısında rastlaşdı. Axşam Hacı Möhsüm Valehi öz mənzilinə dəvət etdi. Valeh gördü ki, Hacının yanında bir neçə tacir-tüccar var. Salam verib əyləşdi. 
Hacı dedi: – Aşıq sazını al hardan gəlib, hara getdiyini de, bizdə bilək. 
Aldı Valeh, görək nə dedi: 

Qarabağdan səfər etdim,
Mülki- Şirvana mən gəldim. 
Məcnun tək düşdüm səhraya,
Dəli -divanə mən gəldim. 

Daşkəsən gədiyin ötdüm, 
Əcayib sehrlər etdim. 
Şamaxı şəhrinə yetdim, 
Sanki rövzana mən gəldim. 

Xoşdu Cavanı yaylağı,
Soyuq suyu, tər bulağı, 
Bahar fəsli gələn çağı,
Əcəb xəndana mən gəldim. 

Mən Valehəm, Zərnigara,
Canımı saldın odlara,
Sığındım Pərvərdigara
Misli - pərvanə mən gəldim. 

Söz tamama yetdi, Hacı Möhsüm Valehin səfər məqsədini öyrəndi. Ertəsi gün Valehi öz evinə qonaq etdi. Yaxşı məclis qurdu. Valehə yaxşı köməklik etdi. Dağıstana yola saldı. 
Bəli, Valeh bir neçə gün yol getdi. Çatdı Samur çayına, gördü çay qan-qan edir. Aşağı - yuxarı xeyli fırlandı. Keçid tapmadı. Sazı aldı sinəsinə görək nə dedi:

Əsriyib, əsriyib kükrəyib axan, 
Ağzı ağköpüklü divana Samur. 
Atanın-ananın bircə oğluyam
Qıymagınan sən bu mehmana, Samur. 

Qanlı-qanlı qayalardan çıxırsan,
Şaqqıldayıb dərələrdən axırsan,
Yerdən tərpənəndə evlər yıxırsan, 
Baxmırsan heç yaxşı-yamana, Samur! 

Valeh deyər, bulaqlardan gözün var, 
Güclüsən sən, qüvvətli də sözün var. 
Nə çox şaqqaların, nə çox izin var,
Neçəsin vermisən, ziyana, Samur! 

Söz tamama yetəndə bir yaşlı kişi gəldi Valehin yanına. Dedi: – Ay oğlan, sən çalıb-çağırandan sənə qulaq asıram. Görürəm nabələdsən, bu çayın keçidi xeyli aralıdadır. Çay aşağı get keçidə çatarsan. Valeh xeyli getmiş, keçidə çatdı. Gördü bir ağır sürü qoyun çayın kənarındadı, yanında bir heyvərə çoban, Valehi görən kimi tutdu atının yüyənindən. Dedi: – Ə, aşıq deyirlər aşıqlar çayı qurudur, qarı əridir, daşı dilləndirir, indi yaxşıca düşmüsən əlimə bu çayı qurutsan sənə bir nazlı erkək verəcəm, qurutmasan vay halına. Üç gündü qalmışam burda bu sürünü o taya keçirməliyəm. 
Valeh gördü ki, dilbilməz əlinə düşüb, kələyə əl atmasa işi xarabdır. Odur ki, dedi, çoban, elə mən çay qurudan aşıqlardanam. Mən oxuyanda yuxarı baxıram, sən də gərək gözlərini dikəsən çaya, mən oxuduqca çayın vəziyyətini mənə deyəsən. Bəli, çoban çənəsini söykədi çomağa, gözlərini dikdi çaya. Çay çox iti axırdı. Aldı Valeh görək nə dedi:
Samur çayı qəmli-qəmli axırsan,
Üzərindən nə devranlar keçibdir! 
Küllü -Dağıstanın seyrəngahısan,
Boran qopub, nə tufanlar keçibdi! 

Nuh tufanı yatıb sən yaranmısan,
Neçə qərinələr yola salmısan,
Süleymanlar köçüb, hələ qalmısan,
Dəyişilib, nə əyyamlar keçibdir! 

Çoban dedi: – Aşıq sözü kəsmə, çay geri qayıdır. 

Aşıq Valeh

Həsrət qoyma ay çay, bizi beş günə,
Barı kəmənd atma, ömrün püşkünə. 
Adı bəlli Məhəmmədin eşqinə, 
Valeh kimi neçə canlar keçibdir.