Erzurumlu İbrahim Hakkı - Marifetname/36

İKİNCİ BÖLÜM

Göğüs, omuz, el ve parmak adalelerinin keyfiyet ve hareketlerini altı madde

ile açıklar.

Birinci Madde

Göğsü kavrayan ve yayan adaleleri bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilgileri demişlerdir ki: Göğsü hareket

ettiren adalelerin bazısı, ancak yayar kavramaz. Göğsün bu adalelerindendir

ki, nefs uzuvlarıyle gıda uzuvları arasında perde olan açıklanacak adaleler

bunlardandır. Bir çift adale dahi boyun kemiği altında konulmuştur ki, bitiş

yeri omuz başına uzayan adı geçecek cüzden bulunmuştur. Göğsün birinci

kaburgasına sağ ve soldan bitişip, o kaburgayı çekmek içindir. bir çift

adalesinin iki kat ferdinin iki cüzünün üstleri boyuna bitişik olup, onu

hareket ettirmiştir. Aşağıları, göğsü hareket ettirmeğe yetmiştir. Göğsün

beşinci ve altıncı kaburgasına bitişik olan, aşağıda anlatılacak, bir

adaleye karışıp gitmiştir. Bir çift adalesi dahi omuzdan bir çukur yerden

bitmiştir ki, birinci omurdan omuza inen bir çift adaleye yetmiştir. İkisi

bir adale gibi olup, arkadaki kaburgalara gitmiştir. Dördüncü çift

adalesi, boyunun yedinci omurundan ve göğsün birinci ve ikinci omurundan

çıkıp, böğür kaburgalarına bitişik olmuştur ki, göğsü yayan adaleler

bunlardır.

Göğsü kavrayan adalelerin biri tali olarak kavrayıcı perdeden ve bizzat

kavrayan adalelerden bir çift adaledir ki, üst kaburgaların esasları altında

uzayıp, göğsü bağlamış ve toplamıştır. Bir çifti dahi bu kaburgaların

etrafı yanında, çene ile hançere arasında bitişip, karnın düz adalelerine

karışmıştır. İki çift adale dahi bu çifte yardımcı kılınmıştır.

Göğsü hem kavran, hem de yayan adaleler onlardır ki, kaburga aralarını

birleştirmişlerdi. Şu halde her kaburga arasında dört adale vardır ki,

liflerinin bazısı, kaburgaların dışına, bazısı içine varıp

bitişmişlerdir. İki adale boynun omuz tarafına gelip, evvelki kaburgaya sağ

ve soldan bitişmiştir. Onu yukarıya kaldırıp, göğsün ayrılmasına yardımcı

kılınmıştır. Şu halde göğüs adalelerinin hepsi doksana ulaşmıştır.

Omuzu hareket ettire yedi çift adaledir ki, iki çifti başın sonundan gelip,

bir çifti omuzun üstüne, boyun kemiğine varıncaya dek yetmiştir. Baş

nahiyetinde eğim ile omuzu kaldırmıştır. Öbür çifti dahi, omuzun aslına

bitişik olup, onu, baş hizasına kaldırmıştır. Bir çift adale dahi birinci

omurdan gelip, omuz üstüne bitişip, onu boyuna yakın etmek için yetmiştir.

Dördüncü çift, lam kemiğinden bitip, yine omuzun üzerine gidip, onu

kaldırmıştır. İki çift adale, göğüs omurlarında ve boyun omurlarında olan

susamsılardan bitip, omuzu, geriye ve aşağıya hareket ettire gitmiştir.

Yedinci çift, kalandan çıkıp, sadece omuzu aşağıya ve öne çekerler. Omuzu

adale ile beraber yukarı tarafa kaldırırlar. Göğsün yayılmasında dahi

yardım ederler.

İkinci Madde

Omuz mafsalını pazu ile hareket ettiren adaleleri bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Omuz mafsalını

hareket ettiren pazu adaleleridir ki, onların üçü göğüsten gelip, pazuyu

aşağıya çekerler. Bu üç adalenin biri, meme altından çıkıp, pazuya yakın

olan omurun önü yanında pazunun önüne bitişik olup, omuzu aşağı getirmek

ile, pazuyu göğüse yakın eder. Adı geçen üç adalenin biri dahi bağır

kemiklerinden çıkıp, pazunun ucu iç tarafında bitişip, pazuyu

kaldırmasıyla göğüse yakın eder. Üçüncü büyük adale, bağır kemiğinden

çıkıp, pazunun ön aşağısına bitişmiştir. eğer üstteki cüz'ü lifi ile amel

ederse pazuyu kaldırarak, göğüse getirir. Eğer iki cüz'ü ile beraber amel

ederse pazuyu düz olarak göğüse getirir Pazunun iki adalesi koltuk altından

çıkıp, büyük adalenin bitişmesinden ziyade bitişip, bir büyüğü böğür

kemiğinden ve kaburgalar gerisinden gelip, pazuyu bu kaburgalar tarafına

düz olarak çeker. İkinci incesi koltuk altı derisinden ortaya eğik gelip,

meme semtinden üst tarafa çıkan adalenin kirişine bitişip, arka tarafa

eğilip, batmıştır. Evvelki adaleye yardımcı olmuştur. Bu pazunun beş

adalesi dahi vardır ki, hepsi omuz kemiğinden çıkmıştır. Bunların biri,

omuzun üst kaburgası ile diyaframı doldurup, ucu pazu tarafından dış

tarafın üst cüz'üne geçip gitmiştir. Bunların ikisinin çıkış yereri omuzun

üst eğesi olmuştur. Biri büyüktür ki, lifii alttaki cüz perdelerine

gönderip, diyafram ile alt eğenin arasını doldurmuştur. Pazunun ucuna dış

taraf sonunda bitişip, pazuyu dıştan yana meyil ile uzaklaştırmıştır.

İkincisi, birincisine bitişik olup, bununla bunun görevini yerine

getire gelmiştir. Lakin ikinci adale, omuz üstüne bağlı olup, pazunun dışına

bitişip, onu dıştan yana eğik kılmıştır. Dördüncü adale omuz kemiğinin çukur

yerini doldurup, kirişi pazunun ucunun iç tarafından giren adalenin

cüz'lerine bitişip, pazuyu geriden yana kaykıltmıştır. Beşinci adalenin

bitiş yeri omuzun alt eğesinin aşağı tarafındandır. Kirişi koltuk altının

üstünden yükselip, küçük adalenin birleşimi üstünde pazuda bitişik

olmuştur. Bu adalenin işi, pazunun üt ucunu yukarı tarafa çekmektir.

Pazunun iki başlı bir adalesi dahi vardır ki, onun işi boyunun altından ve

boyundan gelip, pazuyu kuşatmaktır. Bunun bir başı pazuya girmiştir. Öteki

ucu pazunun dışından omuz altından hasıldır. Bir miktar dolaşık şekilde

dışa eğimlidir. Şu halde eğer iki cüz'ü ile amel ederse, pazuyu düz olarak

kaldırır. Pazunun iki küçük adalesi dahi vardır ki, biri meme üstünden

gelir. Biri omuz mafsalında gömülmüştür.

Üçüncü Madde

Kolun adalelerini ve hareketlerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Kolu hareket

ettiren adalelerin bazısı yayar, bazısı kavrar. Bunlar pazu üzerinde

konulmuştur. Bunların bazısı pazunun yüzü üzerine kapanır. Bazısı yayar ve

gevşektir. Bu adaleler pazu üzerinde değildir. Lakin yayanlar, bir çift

adaledir ki, ikisinden biri içeride meyl ile kolu açar. Zira ki bu, pazunun

önü altında ve omuzun alt eğesinden çıkıp, dirseğe iç cüzleri yanında

bitişmiştir. ikincisi dışarıya meyleder. Kolu yayar. Zira ki bu adalenin

kafasından gelip, dirsekten çıkan cüzlere bitişir. Bu iki adale, işte

toplandığında, kolu düz olarak yayarlar.

Kavrayanlar, bir çift adaledir ki,ikisinden büyüğü kolu, içe meyl ile

kavrar. Zira ki bu, omuzun alt çıkıntısından karga burnun tepesinden çıkıp,

pazunun içine meyledip, dirseğin ön üst kirişine bitişir ikincisi kol

dışına meyledip, kavrar. Zira ki bunun çıkış yeri pazunun dış gerisindendir.

Bu bir adaledir ki, iki et başı vardır. Biri pazunun arkasından, biri

önünden geçip, dışarıya meyl ile kavrayan, alt dirseğin alt önüne ve içine

meyl ile kavrayanı üstüne bitişmiştir. Ta ki, sağla çekeler. Bu iki adale,

bu iki işte birleştiğinde kolu düz olarak toplarlar. Bu iki yayıcı adalenin

içinde bir adale vardır ki, pazu kemiğini kuşatıp kavrar. Kolu yüzü üzere

kapayan adaleler, bir çifttir ki, dışarıda konulmuştur. Bu iki adalenin

birisi pazu başının iç tarafının üstünden çıkıp, dirseğin üstüne bitişip,

bilek mafsalı olmuştur. İkincisi, ondan küçük, lifi geniş, uçları sinirli

olup, dirseğin altından doğup, bilek mafsalı yanında bilek kemiği üstüne

bitişmiştir.

Kolu, dışı üzere yayan adaleler, bir çifttir ki, ikisinden biri iki bileğin

dışında konulmuştur. Bilek üstüne kirişsiz bitişmiştir. ikincisinin çıkış

yeri, pazunun dış ucundan yana, üstteki cüzünden uzayan ince kemikten olup,

koldan geçerek, nüfuz etmiştir. Ta bilek mafsalına yakın oluncaya değin

gitmiştir. Böylece bileğin üst tarafından iç cüzüne gelip, kiriş

perdeleriyle bu adaleye bitişmiştir.

Dördüncü Madde

Bilek adalelerini ve hareketlerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Bilek mafsalını

hareket ettire adalelerin bazısı yayıcı, bazısı kavrayıcı; bazısı dışı

üzere yaycı, bazısı yüzü üzere kapanmıştır.

Bileği yayan adalelerin bazısı birbirine bitişik olup, birbirinin alt

ortasından çıkıp, kirişi başparmağa bitişik olup, onunla işaret parmağından

uzaklaşır. Biri dahi üst bilek kemiğinden çıkıp, kirişi bilek kemiğinden

başparmağın hizasıa konulan evvelki kemiğe bitişmiştir. Bu ikisi bile

hareket ettiğinde bileği biraz açarlar. Eğer sadece ikinci adale hareket

eylese, bileği sırtı üzere eğer. eğer yalnız pazu hareket eylese, hem

bileği düşürür ve hem başarmağı, işaret parmağından uzaklaştırır. Bir

adale, pazunun uç altlarından çıkıp, bilek üstünün dış tarafından yana

konulup, iki başlı bir kirişini gönderip; bir başı, işaret parmağıyle ön

ortasında konan tarağın ortasına bitişik olup, öbür başı bilek yanında

bileğin üstü üzerine dayanıp, bileği yaymıştır.

Bileği kavrayan adalelerin bir çifti, kolun dış tarafı üzerindedir ki, onun

bir adalesi pazu ucu tepesinden bitip, serçe parmağın önünde olan tarağa

bitişmiştir. Üst adalesi, onun üstünden çıkıp, yine sözü edilen tarağa

bitişmiştir. Onunla bi adalesi, pazunun alt cüzlerinden çıkıp; açıklanan

iki adalenin yerleri arasına girmiştir. Bunun iki ucu vardır ki, birine

haç gibi girmiş olup, işaret parmağıyle ortası arasında olan yere

bitişmiştir. Bu ikisi birlikte hareket ettiğinde, bileği kavrarlar. Şu

halde açıklanan kavrayıcı ve yayıcı adaleler bizzat bileği eğri ve bombeli

dahi ederler. Eğer küçük parmağın önünde bulunan tarağa itişen adale yalnız

hareket ederse, avucu bir miktar sırtı üzere döndürür. Eğer başparmağın

açıklanacak adalesi, bu adaleye yardım ederse, avucu tamam döndürür. Eğer

başparmak önünde bileğe bitişik olan adale tek ve hareketli olsa, avucu bir

miktar yüzü üzere katlar. Eğer küçük parmağın açıklanacak adalesi buna

yardımcı olsa, avucu tamamen katlamış, kapamış olur.

Beşinci Madde

Parmakların adalelerini ve hareketlerini bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Elin

parmaklarını hareket ettiren adalelerin bazısı, aya kemiklerinde hâsıldır.

Bazısı bilek kemiklerine bitişiktir. Eğer hepsi ayada olsalardı, etin

çoğalmasıyle aya büyük olup, hafiflik olmazdı. Onda bu letafet kalmazdı.

Çünkü bilek adaleleri parmaklardan uzak olmuştur. Şu halde onun için

kirişleri yuvarlak, metin ve uzun olup, her taraftan gelen perdelerle

sağlamlık bulmuştur. Hareketli azaya bitişmeleri için, lifleri geniş ve

kuşatıcı kılınmıştır. Parmakları açıp, aşağıya hareket ettiren adalelerin

hepsi bilek kemiği üzerinde konulmuştur. Şu halde parmakları aşağıya

hareket ettirmekle açan adalelerin biri bileğin sırtının üzerinde

konulmuştur. Şu halde pamakları aşağıya hareket ettirmekle açan adalelerin

biri bileğin sırtının üzerinde konulmuştur ki, pazunun alt ucunun dış

cüzünden çıkıp, kirişlerden dört parmağa gönderip, onları aşağıya hareket

ettirmekle açmış ve yaymıştır. Bu açan adalelerin üçü dahi bir tarafta, biri

irine bitişik olup, biri pazunun uç ve dışının iki çıkıntısı arasında orta

cüzünden çıkıp, küçük parmakla yanındakine iki kiriş göndermiştir. Bu

bitişik o an adalelerin ikincisi pazu kemiğinin iki çıkıntısı altından ve

alt çıkıntı tarafından çıkmış, ortası ile küçük parmağa iki kiriş

göndermiştir. Üçüncüsü üst bileğin üstünden çıkıp, başparmağa bir kiriş

göndermiştir. Bu adale yanında bir adale dahi vardır ki, bilek adalelerinde

açıklanmıştır. Onun çıkış yeri, bileğin alt ortasıdır ki, onun kirişi

küçük parmaktan başparmağı uzak etmiştir.

Parmakları açan ve kapayan adalelerin bazısı, bilek kemiği üzerinde,

bazısı avuç içinde konulmuştur. Ama bilek üzerinde olanlar, üç adaledir ki,

kolun ortasında biri birini üzerinde tertip üzere konulmuştur. En

değerlileri aşağıda gömülü olup, bileğin alt kemiğine bitişik ola adale

bulunmuştur. Bunun işi, önemli olduğundan yeri dahi korunmuştur. Bu alt

adale, pazunun dış ucunun ortasından çıkıp, ondan kirişi geniş olup, beş

kirişe ayrıldıkta; her bir parmağa girip, dört parmağın evvelki, ikinci ve

üçüncü mafsallarını kavramıştır. Başparmağın kirişi, ikinci ve üçüncü

mafsalını kavramıştır. İkinci adale, bunun üstünde, bundan küçük olup, pazu

kemiğinin ucu içinden çıkıp, bilek altına bitişmesi azdır. Bileğin üt

yüzeyi ki, iç ve dış tarafa müşterektir, onun üzerinden geçip, baş parmak

tarafına ulaştıkta; içeriye meyledip, kirişlerini dört parmağın

mafsallarına gönderiştir. Ta ki onları kavrasınlar. Ama üçüncü adale,

kavramak için değildir. Lakin kirişiyle avuç içine girip, aya içinde

genişlemiş ve yayılmıştır. Ta ki el ayasına dokunma ve his duygusu bahsedip,

ki bitmesinden ani olup alma ve yakalamada kuvvet ve metanet vere.

Altıncı Madde

El ayasındaki adaleleri ve faydalarını bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdi ki: Kol

adalelerinden başparmağı kavramak için bir tek adaleye ihtiyaç olup, dört

parmak, ikişer adale ile kavranmış olmalarında hikmet budur ki, dördünün en

önemli işleri, kavramaktır. Başparmağın ise en lüzumlu işleri, açılmak ve

işaret parmağından uzaklaşmaktır.

El ayasının kendinde olan adaleler, onsekiz bulunmuştur ki, biri birinin

üzerinde iki saf kılınıp, tertip ile düzen olmuştur. Birinci saf,

el ayasının iç aşağısında ve bu saf, el ayasının dış üstünde kılnmıştır. Ama

aşağı safta muntazam olan yedi adaledir ki, biri, parmakları üst tarafa

çekip, meğilli edenlerdir. Başparmağın adalesi bilek kemiklerinin

evvelinden çıkıcıdır. Altıncı adalesi, kısa ve geniş bulunup, lifi kıvrımlı

kılınmıştır ki, ucu ve ortası hizasında tarak kemiğine bağlanmıştır.

Kirişi, başparmağa bitişik olup, onu aşağıya göndermiştir. Yedini adalesi,

küçük parmak yanında olan tarağın kemiğinden çıkıp, küçük parmağı aşağı

indirmişti. Bu yedi adaleden hiçbiri parmakları kavramak için değildir.

Belki beşi yukarı kaldırmak ve ikisi indirmek içindir. Ama üst safta

muntazam olan onbir adaledir ki, sekizinden her ikisi, dört parmak

mafsallarından evvelki mafsallarına, biri birinin üzerinde bitişiktirler. Ta

ki evvelki mafsalları sağlam kavrayalar. Ama üçü başparmak ile küçük

parmağa üçer adale indirici tayin olunup, geri kalan üçünün her birine

ikişer adale indirici verilmiştir. Her parmağın kavrayıcısı dört,

kaldırıcısı birer adale yaratılmıştır.