Yunus Əmrə - Risalətun-nushiyyə - Dastani-Əql

Gəl imdi aydaym bir qaç nəsihət,
Bu eqli-cüziden sana eyü bəxt.

Qalur taşra bu şərdən eqli-məiş, 
Baqar bu yola əqü-cüzi baqış.

Anınçün dost yüzindən gözin ırmaz, 
Buçuq saət bu ansıız hiç dəm urmaz.

Çü dost anun olupdur hər nəfəsdə, 
Ki dostsuz can quşı turmaz qəfəsdə.

Ögüt alur isən sen bu xəbərdən, 
Gərək xaricilər sürilə şərdən.

Ki bin er şehr içrə əlbir etdi, 
Xaricilər sürilüb əlbir etdi.

Şehr bizüm olub düşmən smıqdı, 
Bİze tapu edən yavlaq ınıqdı.

Əgərçı işlənür böhtanü ğeybet, 
Sərəncam oldılar bunlar məlamət.

Ki ğeybet can ilə qədimi degül,
Ki ğeybet qandasa adəmi dəgül.

Çü ğeybət mərtəbəsi küfrə girür, 
Nəsibi nəyisə ol anı alur.

Kişinün heyzidür ağzında ğeybət,
Ki ğeybət söyləyən bulmaya rəhmət.

Əgər varisə əqlün, ğeybəti qo,
Ki ğeybet qoyanun xəznəsi tolu.

Padışəh xəznosində mənna’ öküş, 
Uyxudan oyanub dut sözümə guş.

Kişi k’ol qapuya hacətə vardı,
Nəyisə məqsudi anı başardı.

Çü büğzü ğeybət ilə gedə taət,
Gerək bu ikidən etmək ferağet.

Gərək fani cəhandan dartmasın, 
Müxalif işləründen hep yunasın.

İçərü gizlüdür cümlə yavuz xu, 
Gedər, göstermə kimsəyə, anı yu.

Gerək sən zəngi vü pası yuyasm, 
Sana layiqmidür am qoyasın?!

Saqın qətran qabına qoyma balı,
Ki nazük yerdədür dostun vüsalı.

Tamarl aruna cümlə seyqəl urğıl,
Ki hər birinə bir qullıq buyurğıl.

Neçə halden-hale gərək düşəsin, 
Keçe çoq ruzigar andan aşasın.

Qaçan gənc bulasm yer qazmayincə, 
Yə qəlb safı mi olur qızmayince?!

Əgər gənc gerək isə renc ilətgil, 
Ögüt dutar isən, gəl gəncə getgil.

Bəri gəl genci sana buldurayın,
Sana buldurmayanı böldüıəyin.

Bulayın derisən qeyyumü həyy ol, 
Xəzinəyə vara bewabı ta bul.

Dürii göhər bulasın xeznələıfden). 
Bulma cümlə səndə kanü mə’dən.

Qolay tərtib ilə kim bula gənci,
Çün öyle vanmazsm qo sığınci.

Sığınc ilə şəkər kim yedi ya bal, 
Bəhasın vermeyincə irmədi əl.

Yükin kim bağladı raygan şəkərdən, 
Xəbər alayıduq olsa bulardan.

Şəkər degüldürür bu sözüm ucı,
Nə eydügüm bilür me’ni bilici.

Olur mə’ni sözi şekkərden ıraq, 
Bulayın derisən sükkəri bıraq.

O sükkər sevmə kim, Misirdə bitər, 
Yenə layiq isə ara ki, yetər.

Nəyi sevər isən gözlersin anı,
Sana görünmədi şəkkər ceham.

Tağü taş oldı bizə külli şəkkər, 
Toquz bin kişi anı hər dəm ögər.

Bu aləm şəkkerinə bənzəməz ol, 
Sebildür cümləyə anda şəkər bol.

Görəyin dirisən qo bu ceham,
Duta ögüdüm ol kim ola cam.

Sana qo dedigüm ğeybetdüriir kin, 
Bu iki düşməni dost sanma, miskin.

Bu düşmenlərünün sözüni dinlə,
Ana görə yüri, dirligin eylə.

Qamu toğan günü gecəyə bənzər,
Nəyə bənzədəyin ye nəyə bənzər,

GÖzi yoq, yer içər, dünyayı görməz, 
Toğar ayü günəş, ol anı görməz.

Anunçün gözləri hicab içində,
Qalur zülmat ile ol xab içində.

Qulağı eşidən, şəklini görməz,
Ki görmək adı ana uyı verməz.

Anı göstərməyən kin ilə ğeybət,
O sağıncdan sana heyhat e, heyhat.

Gözün görməz derisem qaqıyasın,
O tamardan bəni xud doqıyasın.

Neçə göz ağnsı sənün içündə,
Yer, içər, oturur sənimlə gündə.

Baqar ölü kibi gözün min yoq, 
özini görməyən nə görə ayruq.

Sana aqil demə, səni unutdun,
Nə desə kinü ğeybət anı dutdun.

Nə İşün var sənün sendən fərizə,
Əməl eylə, əməl sönünlə gedə.

Neçə bir görməmək, açğıl gözüni,
Od içində qodın sen kəndözüni.

Kişi kim ola ol kendüye düşmən, 
Gənəz degül kim, am qoya düşmən.

Gözi görməz kişi sevgüdən ıraq,
Qanı dost, qandasın, sən gözün aç baq.

Görəmədin gözün n’anlaya könül, 
Qəbul etməzsə göz, neyləyə könül.

Qamu sevgü dadın əwel göz alur, 
Pəs andan sevgüyi könüldə qalur.

Gözi görməz kişimin sevgüsi yoq, 
GÖzİ olandurur sevgüyilə toq.

Qoyan qiymət göz olur hər nəşəyə, 
Ki qiymətsüz kim ola baha sayə.

Gözi yoq kişi nəyə qiymət edə, 
Soğulmış quyudan kim su ilədə?

Könül qabil gözə fayiz de mütləq, 
lıər peşkəş cana eylə olıcaq.

Gözi yoq kişinün sevmək nəsidür, 
Könül qul olsa gözün fitnəsidür.

Surət gözi degil bu göz dedigüm, 
Bilüıəm bən nədən nə istədügüm.

Göz oldur kim, müdam ol cam görə, 
Ferizedür qula sultanı görə.

Bu - baş gözi dəgül, ol can gözidür, 
Kimim cam vansa anı görür.

Olar kim olalar can yumışində, 
Qaçan hərgiz ola dünya işində.

Ulı dirlİk gərək ol əmri-cana,
Nə dünya, axiret anı tuyana.

Canı yoq kişinün uyqusı qanmaz,
Ki canlu barmağın uyquya banmaz.

Ömür keçdi, dəxi oyanmağım yoq, 
Kinü ğeybət suyına qanmağım yoq.

Üç yüz altmış tamarun uyquladı, 
Gedüb kərvan, yükün yabanda qaldı.

Dəxi yuyulmadı ol kin taman, 
Yolmda eybinün xərc oldı van.

Dilərsən ğeybəti bən bildürəyin, 
Şəqavət pərdəsini qaldurayra.

Demək gördügini ğeybət bu, mütləq, 
Ki, pərdəlülərə degül sabit Heqq.

Desə görməsə, böhtani-əzimdür, 
Buyuran böyle Qur’am-qədimdür.

Forize hər kişiyə kəndü sözi,
Baqar kəndü yolına kəndü gözi.

Qaçan kim göz könüldən toğn baqa, 
Eşitməz qulağuna Həqqi çaqa.

Çü Həqden ğeyri sözi yoqdur ayruq, 
Heqq tuyan kişilər Heqq ilə toq.

Qoğıl ayruq sözi, sən səni gözlə, 
Sənün suçun ilə sən səni yüzlə.

Kimsənə suç ilə kimsə qınanmaz, 
Kişi ayruq suçmı suç sanmaz.

Sana biganə suçından xəta yoq,
Meyl yoq kimsəyə, ana-ata yoq.

Ayruğı söyləyən kəndin umdur,
Ki zira suçludur, asi xuludur.

Sözə yol yoqdurur kim söylənə boş, 
Məgər söz həqq ola, həm Həqq ola guş.

Necə söy ler isən sən Həqqi söylə, 
İcazet yoqdurur ayruqsı meylə.

Necə sözün var isə sana söylə,
Sanasın həqlusın sengle ğəmünlə.

Nə hacətdür sana kimsə xəbəri,
Ferizə cümləyə kəndü bazan.

Özini gözləyən kimsəyə baqmaz,
Dəxi n’ İş der isən ol yanə aqmaz.

Qo ayruqlar sözini sən səni güt,
Qınama İrimsəyi sən eşit ögüt.

Sana kimsə suçı bir zərrə irmez,
Sana ayruq yedügi çeşni verməz.

Sən ayruq yedügiylə toymayasm, 
Anunla cismü ömri yuymayasın.

Neçə avarəlığlə sana böylə,
Bİr-İkİ gün nola olsan sənünle.

Dəxi bir gün sana sataşmadun sən,
Dəxi bir gün tağundan aşmadun sen.

Nola bir gün əgər küfrün yenəsin,
Səni şərfi eyleyüb səni biləsin.

İkən avarəsin, dölənməgün yoq,
Ki kəndü kendüni hiç anmağım yoq.

Əgər görsəyidün kəndü zevalun, 
Kimsənə anmaya qalmazdı halun.

Əgər görsən yarağun qılayıdun, 
Hesabunı sönün sən alayıdun.

Səadət olsa Həqq versə bəsirət, 
Görəydin nə qılur sana bu ğeybət.

Neçə yıl bir kişi ğeybətə uymış, 
Sərəncam aqibət kendüyi tuymış.

Peşiman oldu vu diltəngü ğəmgin, 
Nələr etmiş ana bu ğeybətü kin.

Deyüb əhvalini dərdin yenilər,
Əql şahənşehinden çarə dilər.

İşi toğruluğa buyurdı aqil,
Yüri İmdi buna tə’cil yari qıl.

Qığırdı toğruhq yarənlərini,
Öziylə sapmasuz varenlerini.

Gör İmdi toğrulıq bir nələr eylər, 
Yaqar ğeybət evin, qara yer eylər.

Toğurlıq cümləsindən yüksək üzər, 
Toğurlıq besleyenler ərşdə gəzər.

Məhalmı ərş ya fərş toğrılara? 
Verür kəndüligini şəh bulara.

Aşiqdir toğrulığa toğn canlar, 
Toğurlığı bulur dostu sevənlər.

Sadiqdir toğrulıqda eyü kişi, 
Toğurlıq eyü edər yavuz işi.

ögüdi cümlə oğurlıqdan olur, 
Toğurlıq dirligi əbədi qalur.

Feda canum sana, ey toğru varan, 
Müşahidə bulur anı başaran.

Əzəl ebəd nə ola toğrulara,
Zahir batin hicab olmaz bulara.

İkİ aləm bir oddur bir nəzərdə,
Ki birdür toğrnya imruzü fərda.

Ki toğru halım yanna qoymaz,
Bu gün yarın demək ol halə uymaz.

Nəyisə zahirün batinün oldur, 
Nəyisə əndişən ol yanə yoldur.

Qamuya toğru dersin toğruyisən, 
Bulınmaz toğrulıq sən əgriyisən.

Yola getmə sən egri ey yeganə, 
Senün dirlügünə sənsin bəhanə.

Qamular göz kibidür, sən baqıcı, 
Sənün gözündürür səni çaqıcı.

Nəyə kim baqar İsən ol yüzündür, 
Kİme nə sanur isən kəndözündür.

Əgər bin yıl qaçasın səndən ötməz, 
Əməlündür bilə qancəsinə getməz.

Toğurlıq xəl’ətin ol vəqt geyəsin, 
Xasü am xərciyə toğru deyəsin.

Toğurlıq göstərə göz baqışma,
Ki səndən cümlə yavuz iş taşına.

Çırağı yaqıcaq qaranğu qaçar, 
özi göyner, bizə nur babın açar.

Sözə tarix yedi yüz yedi idi, 
Yunus canı bu yolda fəda idi.

Çıraq yandı dəlil toğru bulundı, 
Ev aydın oldı vü oğn yolımdı.

Çıraq dedügüm iman min mütləq, 
İmanluya didann göstərür Həqq.

Ol oğn dedügüm şeytandur azar, 
Ki dəmbədəm tçündə fitnə düzər.

Məqamım yıqarsan taət ile, 
Muraduna iresin dövlət ilə.

E ğafil, bilmedin ömrün keçesin, 
Əcəl əli qamu eybün açasın.

Azın-azm bu ömrün keçəsidür, 
Sorarsın sən bu aym neçəsidÜr.