Onu Hitler əldə etməyə çalışıb
Ens.az-ın bu yazısında Bosniya və Herseqovinaya səyahət edirik. Bugünkü hekayə, tarixin qırışlarında möcüzəvi şəkildə qorunub saxlanan, dünyada "Sarayevo Haqada" adı ilə məşhur olan kitab haqqında olacaq.
İlk baxışda adi kitab kimi görünə bilər və düşünülər ki, onu unikal edən nədir? Onun bənzərsizliyinin səbəbi barədə bir qədər sonra. Ondan başlayaq ki, bu kitab Barselonada təxminən 14-cü əsrin ortalarında ortaya çıxdı, yəni təxminən 670 yaşındadır!
Dana dərisinə yazılmış bu əlyazma kitab mis və qızılı rəngi çərçivəyə qoyulub və bir çox rəngli illustrasiyalardan ibarətdir.
Adətən, yəhudi dini mətnlərində hər hansı şəkil, xüsusən də insanların şəkillərini çəkmək adət deyil. Burada isə Musanın Pentaqosunun Adəmin anadan olmasından Moşenin ölümünə qədər olan bütün əsas səhnələri çəkilmişdir.
Əvvəllər kitab tarixi ilə tanış olanlar qədim kitabları boyayarkən qiymətli daşlardan tozlar əsasında hazırlanmış mineral boyalardan istifadə edildiyini bilirlər. Bu boyalar üçün bir çox resept indiyə qədər itirilib, qədim dövrlərdə isə onların qiyməti qızılın qiyməti ilə müqayisə olunurdu.
Bu kitabın fiziki dəyərini təsəvvür etmək olar. Amma bu, əlbəttə, onun qeyri-maddi qiymətiylə müqayisə edilə bilən deyil. İrəliyə qaçaraq deyək ki, sərgiyə aparıldıqda sığorta məbləği 700 milyon dollar təşkil edir!
Haqada, 1492-ci ildə yəhudilərin İspaniyadan sürgünündən sonra İspaniyadan Şərqə qaçan Levi Kohen ailəsi ilə Sarayevoya gəlib çıxdı. 400 il sonra, onun nəslindən Yusif, nədənsə kitabı Yəhudi icmasına satmağı qərara aldı, lakin tələb olunan məbləğ onlarda olmadı. Ancaq pullar Haqadanı alaraq iki əsr diqqətlə qoruyan milli muzeydə tapıldı.
Kitab 19 və 20-ci əsrin çətin anlarında yüz dəfə məhv ola, itə və oğurlana bilərdi. Onu əldə etməyi çox istəyən sonuncu adam Hitler idi, ancaq kitabı gizlicə şəhərdən çıxarıb kənd məscidində gizlədən muzeyin direktoru və baş kitabxanaçısının (yeri gəlmişkən, müsəlman) fədakar hərəkətləri ən qiymətli bu nadir kitabın itirilməsinin qarşısını aldı.
Bosniya müharibəsi zamanı da kitab yox ola bilərdi. Həmin vaxt muzey qarət edildi, amma başqa bir Bosniya müsəlmanı – cinayət axtarışının inspektoru Faxrudin Çebo onu tapa bildi, bunun üçün "Hagada" ləqəbini aldı.
Bosniyada 20 əsr heyrətamiz və gözlənilməz idi.
Çox müsəlmanlar İkinci dünya müharibələri dövründə yəhudilərə kömək edirdilər, onları hitlerçilərdən və ağlını itirmiş xorvat Ustaşasından gizlədərək, qohumları kimi öz ailə üzvləri kimi qeydiyyata aldırırdılar. Yuxarıda sözegedən, hal-hazırda Kanadada yaşayan Boşnak-müsəlman kitabxanaçı Korkut və onun ailəsi dünyanın Əxlaqlı adamları rütbəsinə layiq görülmüşdür. Bosniya müharibəsi zamanı 1992-1996 Sarayevodan yaşıl dəhliz boyunca ayrılan yəhudilər bir çox müsəlman uşağını özlərininki kimi götürərək həyatlarını xilas etdilər ....
İndi Saraybosna Haqadası hələ də milli muzeydə sərgilənir və tətillərdə dini məqsədlər üçün Yəhudi icmasına aparılmasına icazə verilir.
Təəssüf ki, cəmiyyət indi çox kiçikdir. 1941-ci ilə qədər Bosniyada yaşamış 14,000 Yəhudidən 12,000-i Alman-Xorvat nasistlər tərəfindən məhv edildi, 1500-ü Bosniya müharibəsi zamanı tərk etdi və təxminən 450-si qaldı. Cəmiyyətin öz ravvini belə yoxdur. İldə iki dəfə İsraildən bir ravvin dünyaya Yəhudi xalqının ən əhəmiyyətli milli sərvətlərindən birini göstərmək üçün əlində tutmaq məqsədilə Sarayevoya gəlir.
Sonda qeyd edək ki, "Sarayevo Haqadası"nın əlyazmaları son dərəcə nadirdir. Bütün vaxtlar yalnız bir dəfə - 1985-ci ildə çəkilib və 5.000 nüsxə tirajla nəşr olunub.
Mənbə: zen.yandex.az
Şərhlər
Şərhləri göstər Şərhləri gizlət