Mirzə Fətəli Axundzadə - Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran/İkimci məclis

IKIMCI MƏCLIS

Ikimci məclis Şölə xanımın otağında vaqe olur. Teymur ağa və Nisə xanım
qabaq-qabağa ayaq üstə danışırlar.

Teymur ağa. De görüm, bu işin çarəsi nədir? Bu nə xəyaldır ki,
vəzir düşübdür? Məgər mən ölmüşəm ki, səni vəzir özgəsinə verə
bilə? Axır bu qərabətdən onun mənzuru nədir?
Nisə xanım. Mənzuru nədir? Məgər özün bilmirsən? Əlbəttə,
mənzuru ixtiyar axtarmaq və izzətdə olmaqdır!
Teymur ağa. Məgər xan ona verdiyi ixtiyar və izzət bəs deyil?
Nisə xanım. Bəs olsa da, amma bietibardır: istir ki, qərabət
səbəbi ilə bu ixtiyar və izzət payidar olsun.
Teymur ağa. Qəribə axmaqdır. Məgər xan öz yaxın əqrəbalarına
etdiyi işləri gözü ilə görmür? Bəhər surət işə çarə tapmaq gərəkdir.
Sən əbəs yerə bu vaxtadək məni qoymadın ki, onu xəbərdar edim;
indi mən istirəm ki, sabah onun yanına adam göndərib məlum edəm ki,
bu niyyətdən düşsün, yoxsa xeyir götürməz.
Nisə xanım. Amandır, Teymur ağa! Bu fikirdən düş ki, bu işi
hərgiz vəzirə bildirmək olmaz; ondan ötrü ki, o həmişə deyir: xan səni
öldürməyə bəhanə axtarır və mən bilirəm ki, bu xüsusda vəzirlə mükərrər
məşvərət edibdir; əgər vəzir bizim məhəbbətimizi anlasa, öz xeyri
və səlahı üçün haman saat gedib xana bildirəcəkdir ki, sən, guya onun
namizədinə göz dikirsən, xüsusən ki, vəzir səndən çox incikdir!

Teymur ağa. Xan mənim atamdan qalan ölkəni və xanlığı zəbt
etdiyini yetişməz, indi məni öldürmək fikrinə də düşür? Onun xam
xəyalıdır!

N i s ə x a n ı m . Əlbəttə, çünki ehtiyat edir ki, sən atan məmləkəti
ondan iddia edəsən, səni özünə müxill görür. Mən eşitmişəm ki, ancaq
el üzünə sənə hörmət edir; əgər fürsət tapsa, bir gün səni sağ qoymayacaqdır.
Teymur ağa. Heç vaxtda onun kimi xanlar məni öldürə bilməz!
Bəylər və xalqın çoxusu mənim atamın yaxşılıqları səbəbinə mənə
ixlaskeşdir. Mən o quşlardan deyiləm ki, ətim yeyilə. Xub, mən vəzirə
nə eyləmişəm ki, məndən incik olubdur?
Nisə xanım. Sən köhnə vəzirin oğlu Mirzə Səlimi gətirib
özünə mirzə eləmisən. Vəzir belə bilir ki, əgər sənin əlinə bir ixtiyar
düşsə, Mirzə Səlim bişək qabağa çıxacaq, atasın yerin tutacaq, indi bu
fikirdədir ki, xana desin, onu bu vilayətdən qovdursun.
Teymur ağa. Onun ağzı deyil, mənim mirzəmi qovdura!
Mənim atamın mərhəmətləri ona haram olsun ki, mənim haqqımda bir
tövr bədniyyət olubdur! Inşallah taala onun tədbirlərinin hamısını
pozub öz mətləbimə çataram. Amma doğru deyirsən; hələ gərək vəzir
bizim məhəbbətimizi anlamaya. Şölə xanım hardadır? Mənim ona bir
para deyəsi sözüm var.
Nisə xanım. Anamın otağındadır.
Teymur ağa. Olmazmı gedib onu buraya çağırasan?
Nisə xanım. Anam evdə yoxdur, ikimiz də gedək ora.
Teymur ağa. Yaxşı.


Hər ikisi çıxıb gedirlər, sonra Ziba xanım otağa daxil olur.


Z i b a x a n ı m . Ay ləçər, axır işi o yerə yetiribsən ki, mənim qaravaşımı
söyüb mənim üstümə göndəribsən? Vəzir səni belə qudurdubdur?
(Görür ki, otaqda heç kim yoxdur. O yana-bu yana baxıb söyləyir).
Ax, hardadır bu dilaram çəngi? Evi yıxılsın Mirzə Həbib vəzirin
ki, bizim axırımızı bu günə çıxartdı. (Istir geri dönsün, kişi sədası
eşidir, səksənir, əylənir). Vay, yad kişinin səsi gəlir! Vay, indicə qapıdan
girəcəkdir, qapıdan çıxa bilmənəm, necə edim? (O yana-bu yana
vurxunub girir pərdə dalısında gizlənir, sonra Teymur ağa ilə Şölə
xanım içəri girir).
Teymur ağa. Anan nə tez hamamdan qayıtdı, qoymadı ki, otaqda
danışaq, burda münasib deyil idi, çünki mənim danışası sözüm
çoxdur, olur ki, vəzir bura gəlsin.
Ş ö l ə x a n ı m . Xatircəm ol, bu gün vəzir bura gələ bilməz.
Teymur ağa. Necə gələ bilməz?
Ş ö l ə x a n ı m . Ondan ötrü ki, bu gün növbəti Ziba xanımın otağındadır.
Onun qalmaqalının qorxusundan hərgiz cürət edib bura ayaq
basa bilməz.
Teymur ağa. Bu hesabi sözdür, amma yalqız bu ehtimal ilə
xatircəm olmaq olamaz; genə gərək ehtiyatı əldən qoymamaq, bəlkə
bir ittifaq ilə bura gəlmək istədi.
Ş ö l ə xanım. Fikir eləmə, Nisə xanıma tapşırmışam ki, dəhlizdən
dişqarı bir yerdə oturub gözətləsin; Əgər vəzir görünsə, tez bizi
xəbərdar etsin. Yoxsa qorxursan?
Teymur ağa. Mən qorxan adam deyiləm, bir para səbəblərə
görə mən istəmirəm ki, vəzir məni burda görə, gedib xana xəbər verə.
Bir neçə fikrim var; gərəkdir əvvəl onları itmamə yetirəm.
Ş ö l ə xanım. Əlbəttə, gərəkdir vəzir bu işləri bilməyə, yoxsa
xana bildirər, iş bilkülliyyə pozular.


Bu halda Nisə xanım başın içəri uzadıb.


N i s ə xanım. Ay Aman, vəzir gəlir!
Şölə xanım iztirab halətində qapıdan dışqarı baxır.
Ş ö l ə x a n ı m . Ay aman, vəzir düzbədüz qapıya sarı gəlir. Teymur
ağa, sən qapıdan çıxa bilməzsən!
Teymur ağa. Bəs mən necə gərək edim! Olur ki, mənim burda
olmağımı bir adam ona xəbər veribdir. Vallah, hər kəs mənim bura
gəlməyimi açmış ola, bu xəncəri dəstəsinədək ürəyindən çıxacağam
(Əlini xəncərinə uzadır).
Ş ö l ə x a n ı m . A kişi, söyləmək vaxtı deyil, hələ gir bu pərdənin
dalısına, görüm bir tövr ilə vəziri geri qaytara billəmmi?


Teymur ağa girir pərdənin dalısına, sonra vəzir əlində ağac axsaya-axsaya otağa
daxil olur.


Və z i r . Şölə xanım, nə işdəsən, kefin yaxşıdırmı?
Şölə xanım. Allaha şükür, sənin dövlətindən kefim həmişə yaxşıdır,
sənin kefin yaxşı olsun. Niyə qaşını əyibsən, nə əcəb axsıyırsan?
Və z i r . A kişi, bu gün başıma bir qəziyyə gəlibdir ki, heç fikrimdən
keçməzdi. Ovqatım lap təlx olubdur. Xacə Məsud, get mənə bir
qəhvə bişir gətir.


Xacə Məsud baş vurub gedir.


Ş ö l ə xanım. De görüm, başına nə qəziyyə gəlibdir? Amma olur
ki, söyləməyi uzun çəkə, nə lazım zəhmət vermək!
Və z i r . Xeyr, uzun çəkməz. Iş budur ki, mən bir neçə bəylər ilə
xanın hüzurunda oturmuşduq. Teymur ağanın güclülüyündən söz
düşdü. Hamı bəylər dedi ki, tamam Lənkəranda Teymur ağadan güclü
bir kimsənə tapılmaz; xan da təsdiq elədi. Mən inkar etdim ki, Teymur
ağada heç güc yoxdur; əgərçi oruc bayramında bir neçə uşaq basdı;
amma olar tamam çolma-çocuq idilər. Teymur ağa da hüzurda durmuşdu.
Xan mənim sözümü qəbul etməyib dedi: “Sən nə dəlillə bunu
isbat edirsən?”. Mən cavab verdim ki, əgər mənə yaraşaydı, bu əlli
yaşımda Teymur ağa ilə güləşib onun arxasın yerə qoyardım. Xan ki,
həmişə belə işlərə həvəsi var, hökmən buyurdu, gərək Teymur ağa ilə
güləşəsən. Çarəm kəsilib, ayağa durub tutuşduq, qeyrət mənə əl verib,
bir dəqiqə çəkməyib Teymur ağanı çəkdim pişləngə, dəxi bilmirəm
necə yerə vurmuşam ki, biçarə uşaq bihiss yerdə nəqş bağladı, ancaq
yarım saatdan sonra özünə gəldi; zordan mənim də onbam bərk ağrıyıb,
indi axsayıram.


Şölə xanım (təbəssüm ilə). A kişi, bu nə işdir sən edibsən?
Bəlkə kişinin oğlu öləydi, anasının günü qara olaydı?
Və z i r . Bəs özüm də çox peşman oldum, amma çifayda, belə ittifaq
düşdü.
Ş ö l ə x a n ı m . A kişi, bəs biçarə elə yerdə qaldı? Sən çıxdın gəldin
mənə hünərini söyləməyə?
Və z i r . Xeyr, fərraşlar onu dala götürüb apardılar anasının yanına.


Bu halda Teymur ağa pərdənin dalısında gülməyin saxzlaya bilməiyb pıqqıldayır.
Vəzir tez yeriyib pərdəni qaldırır. Teymur ağanı və Ziba xanımı pərdənin dalısında
görüb mat qalır və habelə Şölə xanım.


Və z i r . Sübhanallah, bu nə işdir? (Sonra üzün Teymur ağaya tutub
acıqlı, qaim sövt ilə). Ağa, sən burda nə qayrırsan? (Teymur ağa başın
aşağı salır). De görüm, axır sən burda nə qayrırsan? (Teymur ağa cavab
vermir, pərdədən çıxıb başı aşağı istir getsin. Vəzir onun qolundan
tutub). Qoymanam gedəsən, ağa, de görüm, sən burda nə qayrırsan?
Teymur ağa (qolun çəkir). Əldən qoy!
Vəzir (ona bərk-bərk suvanıb). Qoymanam gedəsən, mənə
cavab ver!


Teymur ağa təncə gəlib, bir əlilə yapışır onun boynunun ardından, bir əlilə paçasından
qaldırıb tullayır. Vəzir otağın ortasında palaz kimi sərilir. Teymur ağa tez qapıdan
çıxıb gedir.


Vəzir (bir dəqiqədən sonra hala gəlib, üzün tuturu Ziba xanıma).
Ay ləçər, bu necə məkrdir mənim başıma gətirirsən?
Ziba xanım. Mən sənin başına məkr gətirirəm? Vay sənin
halına! Vay sənin halına ki, qəflət gözünü ortübdür!
Və z i r . Kəs səsini, ay ləçər! Məni dilə basdırma, dəxi səni tanıdım;
bu qədər fitnə və fel tamam sənin işin imiş, Allah qoysa sənin
axırına çıxaram!
Z i b a x a n ı m . Ay biçarə, bir de görüm nə səbəbə mənim axırıma
çıxacaqsan?
Və z i r . Səlitə, dəxi bundan artıq səbəb olar ki, yad adam ilə pərdə
dalısına girib gizlənibsən?!
Z i b a xanım. Ay biçarə, bir arvadın Şölə xanımdan soruşsana ki,
yad adam onun otağında nə qayırır?
Və z i r . Ay ləçər, hələ sən bir özün mənə cavab ver ki, sən
naməhrəm ilə bir pərdənin dalısında nə qayırırsan?
Ziba xanım. Yaxşı, mən deyim. Arvadın Şölə xanım mənim
qaravaşıma söymüşdü, mən gəlmişdim onun ilə dalaşam ki, niyə həddindən
çıxır; ittifaqən onu otaqda görmədim. Istəyirdim geri qayıdam,
gördüm ki, qapı tərəfdən bir yad adam Şölə xanım ilə danışa-danışa
gəlir. Girdim bu pərdənin dalısına, gizləndim; görüm olar nə qayracaqlar
ki, sonra səni xəbərdar edim. Xüsusən ki, üzüaçıq yad adama
görükə bilməzdim. Ittifaqən sən bura gələndə o adam da girdi pərdənin
dalısına gizləndi.
Və z i r . Niyə çıxıb o saat məni xəbərdar etmədin, əgər doğru
deyirsən?
Z i b a x a n ı m . Necə çıxıb xəbərdar edəydim ki, xəncəri dəstəsinədək
ürəyimə çaxacaq idi?!

Vəzir (bir az təəmmül edib, üzün Şölə xanıma tutub). Şölə, doğrusunu
de: bu adam sənin yanına gəlmişdi?
Şölə xanım. Sənin arvadın tutuquşu cinsidir; dil-dil ötmək,
yalan danışmaq peşəsidir. O adamı mən ömrümdə görməmişəm və heç
tanımanam.
Və z i r . Necə tanımazsan? Teymur ağanı sən tanımırsan?
Ş ö l ə x a n ı m . Teymur ağa burda nə qayrır? Məgər sən Teymur
ağanı yıxıb anasının üstünə göndərməmisən?
Və z i r . Ay ləçər, sən mənim sözümə cavab ver, Teymur ağa
səninmi yanına gəlmişdi?
Şölə xanım. Temur ağa mənim yanıma gəlsəydi, onu mənim
ilə bir yerdə görərdin, Ziba xanım bilirdi ki, mən bu gün hamama
getdim; belə xəyal edib ki, mənim otağım xalidir, öz sevgilisini bura
çağırıb istirmiş eyş-işrətə məşğul olsun; çünki bu gün sənin növbətin
onun yanında olmaq səbəbilə sevgilisini öz otağına gətirə bilməzdi.
Ittifaqən hamam suyu kəsilmək səbəbilə biz qəflətən geri qayıtdıq.
Ona binaən qaça bilməyib, hər ikisi giriblər bu pərdənin dalısına ki,
bəlkə mən çölə-bayıra çıxan zamanda fürsət tapıb qaçsınlar. Doğru
söz budur, əqlini başına yığ, bu bihəyanın məkrinə uyub, mənim haqqımda
nahaq bədgüman olma!
Ziba xanım (Şölə xanıma çığıra-çığıra). Ay ləktə, bu necə sözdür
ki, özündən qayrırsan? Öz işini mənim üstümə qoyursan? Vay,
vay, mən özümü öldürrəm!..
Şölə xanım. Ləktəsən də, ləçərsən də, kovulsan da! Istər
özünü öldür, istər qoy, sənin məkrü felin tamam Lənkəran xalqına
məlumdur. Çığırmaq ilə özünü təmizə çıxara bilməzsən! Ərin gözü
var, görür ki, bu iş sənin işindir, ya mənim işimdir?
Z i b a x a n ı m . Ay Aman, mən özümü öldürrəm! A kişi, bu ləçərin
ağzına niyə vurmursan ki, mənə belə böhtan deyir?..
Ş ö l ə x a n ı m . A ləktə, o mənim ağzıma niyə vurur? Əgər o kişidir,
gərək səni tikə-tikə doğraya ki, yad oğlan ilə bir yerdə tutubdur.
Vəzir (Ziba xanıma). Əlbəttə, səni gərək tikə-tikə doğramaq!
Hələ mənə bir möhlət ver ki, özümü xanın yanına yetirib sənin ciyərguşən
axırına çıxım, sonra sənin haqqında fikir çəkərəm. Sən ömrünü
yalançılığa sərf edibsən!
Ziba xanım (acıqlı). Mən yalançıyam? Doğru danışan sənsən?
Necə ki, söylədiyin nağıldan məlum oldu...

Və z i r . Itil gözümün önündən, ləçər! (Ziba xanım otaqdan çıxır).
Şölə doğru de, bu işdən xəbərin varmı?
Ş ö l ə x a n ı m . Mən hərgiz bu xüsusda təqsirli deyiləm!


Bu halda xacə Məsud əlində qəhvə fincanı daxil olub vəzirin dal tərəfindən ərz edir.


Xacə. Ağa, qəhvə buyurursunuzmu?
Vəzir (geri dönüb, əlilə qəhvə fincanına vurub xacə Məsudun
üstünə dağıdır). Itil cəhənnəmə, məlun! Bu hövsələmin dar vaxtında
nə qəhvə içmək yeridir! Mən bu saat xan qulluğuna gedirəm.


Xacə Məsud geri dönüb dağılan qəhvəni üstündən silə-silə.


Vəzir (kəsrəti-pərişanlıqdan). Buyur, tez mənim qırmızı cübbəmi
versinlər, kəhər atımı yəhərləsinlər, eşitdinmi?
Xacə Məsud. Eşitdim, ağa, necə ki, buyurursan əmələ gələr.
Ondan sonra vəzir də çölə çıxır.
Ş ö l ə x a n ı m . Allahu əkbər, əcəb işə rast gəldim! Canım qurtuldu,
Allah, sənə şükür! (Nisə xanım içəri girir) Nisə, qəribə iş ittifaq
düşdü; vəzir Ziba xanımı Teymur ağa ilə pərdə dalısında gördü.
N i s ə xanım. Nə danışırsan? Ziba xanım pərdənin dalısında nə
qayırırdı?
Ş ö l ə x a n ı m . Bilmirəm, evi yıxılmışın qızı haçan gəlib ora girmişdi
ki, mənim canım qurtuldu. Amma xan bişək və şübhə Teymur
ağanı öldürəcək! Onu qurtarmağa bilmirəm nə çarə edək?
Nisə xanım. Qorxma, xan Teymuru öldürə bilməz! Amma gərək
idi bu iş olmayaydı; indi mətləb uzanacaqdır. Anam çağırır, gedək
onun otağına və xacə Məsudu da göndərək xanlığa, bir xəbər bilsin.
Hər ikisi gedirlər.
Pərdə salınır