Koroğlu - Koroğlu dastanı/Mərcan xanımın Çənlibelə gəlməyi (V hissə)

Zərqələmin gözünə işıq, dizinə taqət gəldi. Elə bil oldu təzə gəlin.
Bu xəbər yayıldı Təkə-Türkmana. Çənlibelə gəlin görümünə
getmək ola, Təkə-Türkman eli ola! De Koroğlunu istəyən hazırraşdı!..
Üçcə gündən sonra Qəssab Alı neçə-neçə qırmızı kəcavəsi olan
çox böyük bir karvannan yol başladı Çənlibelə.
Karvanı görən belə hesab edərdi ki, Çin padşahı Hind padşahının
qızını oğluna gəlin aparır!..
İş belə gətirdi ki, cənazəni gətirən dəstə Çənlibel ətəyinə çatanda
Alının karvanı da çatdı...
Dəlilər dayanıb gözləyirdilər ki, Koroğlu gəlib yetişsin, bundan
belə özü qabağa düşsün...
Qəssab Alı yaxınnaşanda, baxdı ki, budu, bir dəstə düşərgə salıb,
özlərinin də qara kəcavələri var. Tez hay vurdu, karvan dayandı:
– Bunların yanından belə keçmək yaxşı deyil. Dərdlərini bilək, izn
alaq, ondan keçək. Bəlkə kömək lazımdı!
Qəssab Alı irəli yeriyib xəbər aldı:
Xəbər alım, ər qardaşdar,
Kəcavəniz qara niyə?!
Qəlbi qəmli, gözü yaşdar,
Düşmüsünüz dara niyə?!
Kim görsə bu dərdə yanı,
Mərdə qurban namərd canı.
Uca dağların tərlanı
Dustaq olub sara niyə?!
Mənə deyin, qoç iyidlər,
Kimnən sizə dəyib xətər?
Həvəsnən bəsdənən güllər
Qismət olub xara niyə?!
Dərdinizi deyin bizə,
Kömək əli verək sizə.
Axı sizin dərdinizə
Tapılmayır çara niyə?!
Qəssab Alı baxdı heç kim dinmir, yerinnən tərpənib cavab vermir.
Bildi dərdləri ağırdı. İzn almaq istədi, amma sözü belə çıxdı:
Alı burdan aralıdı,
O xəstəniz haralıdı?
Ölüb, yoxsa yaralıdı,
Ona dəyib yara niyə?!
Dəlilər bayaqdan tanımışdılar onu. Amma kimin nitqi gətirirdi ki,
dinə, kimin qədəmi tuturdu ki, irəli yeriyə, cavab verə?!
Elə bu dəmdə Koroğlu yetişdi. Gördü nə! Qəssab Alı! Onun qırmızı
kəcavəli karvanı!.. Atdan aşırılıb, Qəssab Alını aldı qollarının
arasına... Hər gözünnən bir damcı yaş süzülüb yendi bircə günün
içində gözlərinin altında dağ kimi baş qaldırmış alma sümüklərinin
üstünə... Deyillər ki, anadan olannan bu günə kimi Koroğlunun gözündə
görünən yaş buydu!..
O saat Qəssab Alının ürəyinə damdı ki, iş Eyvazın başındadı.
Amma bilmədi ölüb, yoxsa yaralıdı. Baxdı ki, Koroğlu yaman bəd haldadı.
Özünü toxdadıb o da qollarını doladı Koroğlunun boynuna. Sonra
bir az geri çəkilib xəbər aldı:
Aç söylə sirrini, bilim dərdini,
Cümlə iyidlərin başı, Koroğlu.
Deyillər, gedəndə düşman üstünə,
Qoymaz daş üstündə daşı Koroğlu!
Koroğlu ürəkdən gələn yanıqlı bir ah çəkib Qəssab Alının cavabında
dedi:
Xəbər alma, Qəssab Alı, dərdini,
Zəhərnən yeyibdi aşı Koroğlu:
Yüz il paşalara al eyləyibdi,
Axırda olubdu naşı Koroğlu!
Qəssab Alı dedi:
Qoyar dost yolunda başı, canını,
İçər ovçu ilə düşman qanını.
Yıxar paşaların xanimanını,
Bir dəfə oynatsa qaşı Koroğlu!
Koroğlu dedi:
Daha bunnan belə açarmı qalı
Sınıq qanad laçın olmaz havalı.
Baxdı yatıb, üz döndərib yığvalı,
Tökübdü qabağı-qaşı Koroğlu!
Qəssab Alı anladı ki, Koroğlunun dərdi çox böyükdü, amma
nədənsə, açıq demir. Odu ki, onun gözdərindəki yaşa işarə elədi, bildi
ki, düyün bunnan açılacaq:
Qəssab Alı üz tutubdu dağlara,
Qəsdi var, iyidlər yurduna vara!
İyid qovğa günü alsa, min yara,
Axmaz gözdərinin yaşı, Koroğlu!
Koroğlu yenə bir ah çəkdi. Elə ah çəkdi ki, əgər bu ahın alovu, odu
olsaydı, dağlar bir göz qırpımında əriyib suya dönər, dəryayi-ümmanlar
da buxara çevrilib göyə çəkilərdi. Yox, əgər bu ah tüstülü olsaydı,
dünyanın üzündə bir il göz-gözü görməzdi. O, əllərini sinəsində çarpazdadı,
yazıq görkəm aldı, istər-istəməz, yavaş-yavaş dedi:
Sinəmin başınnan kaman qurulsa,
Göz qırpmaram, min bir yara vurulsa.
Hanı amanatım? – deyə sorulsa,
Qan tökər gözünnən yaşı Koroğlu!
Bu yerdə Qəssab Alı nə qədər elədisə, özünü saxlaya bilmədi.
Cumdu qara kəcavənin üstünə. Kəcavəni qucaqlayıf dedi:
Ay ağalar, ay qazılar,
Yatan Eyvaz xan olmasın!
Sinəsində dərin yara,
Ürəyində qan olmasın!
Maralsız olmasın çölüm,
Sonasız qalmasın gölüm,
Mana gəlsin gələn ölüm,
Eyvaz yuxudan olmasın!
Yazıq canım düşdü dərdə,
Ahım qalxır pərdə-pərdə,
Qılınc vursun mərd namərdə,
Arada şeytan olmasın!
Xudam buyurmasın fərman,
Dostuma gülməsin düşman.
Xeyir işə gedən karvan
Mənzildə peşman olmasın!
Alı olmaz ahı-zarsız,
Dağ başı qalmasın qarsız!
İyid qalda havadarsız,
İyidsiz meydan olmasın!
Bu yannan da Təkə-Türkmanın iyidləri Qəssab Alının belə
ləngidiyini görəndə, yeridilər irəli görsünlər bu nə işdi...
Qəssab Alı hayqırdı ki, qayıdın kəcavələri qara bəzəyin!
Onnar qayıdıb kəcavələri qara bəzəyəndə, yazıq Zərqələm elə
bircə dəfə “uuyy” elədi, huşunu itirdi.
Qəssab Alı yazıq ananın bu halına tab gətirməyib qara kəcavəni
səslədi, əlini göylərə qaldırdı:
Xudaya, əcəlin mana yetişsin,
Eyvaz təzə bitib, boya gəlibdi!
Bir möcüzə görsət, balam oyansın!
Deyim ki, ərənnər hoya gəlibdi!
Anan həsrət qaldı gül camalına,
Baxa bilməz sənin belə halına!
Əlacı kəsilib, düşüb dalına,
Qalx, Eyvazım! Anan toya gəlibdi!
Qəssab Alı ahu-zarda qalıbdı,
Bala dərdi onu oda salıbdı.
Görəydim, namərdmi tora salıbdı,
Yoxsa mərd qılıncı soya gəlibdi?!
Qəssab Alı sözünü tamam elədi. Özünü toxtatdı. Baxdı ki, Koroğlunun
halı hal döyül, başınnan duman qalxır. Onun qolunnan tutdu:
– Koroğlu! Sən dünya görmüş adamsan. Özün bilirsən ki, təqdirə
tədbir yoxdu. İşdi, olub keçib. Atalar deyib ki, su sənəyi suda sınar. İyid
yaranıb ki, qalda yaralana, davada ölə. Hələ Allahın yazısını pozan olmuyub.
Bizimki də belə yazılıbmış. İnsan gərəkdi ki, naşükür olmuya!
Şükür xudanın dərgahına! Budu, Kürdoğlu qabağdadı. Qoy indi o olsun
ikimizin də oğlumuz. Xiffətnən heç nə hasil eləmək olmaz. Tapşırıq
ver! Sür atını qabağa! Aparaq meyidimizi qoyaq haqq öyünə!..
Koroğlu dinməz-söyləməz, sürdü atını qabağa. Qəssab Alı da göstərişdər
verib, atını sürdü onun atının yanına...
De çatdı xəbər Çənlibelə!.. Hamı dəydi bir-birinə. Bircə anda qızıl
qan ağ buxaqlarda çiçək açdı. Fəryad Çənlibeli yırğalamağa başladı!..
Cənazə yaxınlaşanda, Aşıq Cünun qabağa yeridi, əlini qulağına
verdi:
Mən aşığam, ala bax,
Yaşıla bax, ala bax.
Yüz il al işdədən ər
Bu gün düşüb ala, bax!
Mən aşığam, yanana,
Ya nəməkə, ya nana,
Eyvaza ox dəyibdi,
Ağla, qardaş, yan, ana!
Nigar xanım əlləri qoynunda, batmış səsnən deyirdi:
Əzizim Eyvaz hanı?
Xan balam Eyvaz hanı?
Başım yaman ağrıyır,
Çağırın Eyvaz xanı!..
Biçarə Zərqələm huşa gələn kimi olmuşdu. Oturduğu qara kəcavənin
içində əllərini qabağa uzadıb yalvarırdı:
Əzizim, amanata,
At verməz aman ata,
Koroğlu, xayın olma,
Verdiyim amanata!
Eləmi, yarı gəlsin,
Sürülər yarı gəlsin,
Qoxusun onnan allam
Balamın yarı gəlsin!
Qəssab Alı baxdı belə getsə, meyidin götürülməsi ləngiyəsidi, yenə
Koroğluya üz tutdu:
– Koroğlu! Sana dedim ahu-zar eləməyin faydası yoxdu. Meyidin
ləngiməsi yaxşı deyil. Axı ölüm çoxdandı. Tapşırıq ver, qoy meyid
götürülsün.
Koroğlu tapşırıqlar verdi. Meyidi götürdülər.
Tabut qəbristannığa yetdi. Elə ki, onu məzara sallamalı oldular, Qəssab
Alının ürəyi tab gətirmədi. Özünü saxlaya bilməyib şikayətləndi:
Zalım fələk mənnən düşdü bərəstə,
Meydanda üz-üzə durdu, ay haray!
Namərdlik elədi, alnan apardı,
Qolumda torunu qurdu, ay haray!
Bədbəxtlikdə canım dünyada təkdi,
Gündə mana yedirdiyi kötəkdi.
Oxunu düzəltdi, yayını çəkdi,
Sinəmin başınnan vurdu, ay haray!
Eyvaz, məni yalqız qoyma, amandı,
Axı bala dərdi çəkmək yamandı?
Qəssab Alı köçür, axır zamandı,
Bala dərdi onu yordu, ay haray!
Bu zaman Hürü xanım qəflətən atdı özünü tabutun üstünə, yanayana
dedi:
Heç kim belə insafsızlıq eləməz,
Bəs sən eyləyirsən nədən, ay Eyvaz?
Bu fələk zülmünə, haqq sitəminə
Tab etməz, əriyər bədən, ay Eyvaz!
Fələk şuxluğumu əlimnən aldı,
Ahıma baxmadı, göyə ucaldı.
Pərvaz eyləməmiş torpağa saldı,
Eylədi bağrımı zədən, ay Eyvaz!
Hürünün əlinnən getdi ixtiyar,
Nə vaxtacan ah eyliyər, ağlıyar?
Amandı! Məni də özünnən apar,
Üz döndərib yalqız gedən, ay Eyvaz!
Yazıq qız balaca xəncərini sinəsinə çaxanda tutdular. İncavara
yara az oldu.
Koroğlu bu yerdə lap qeyzə gəlib dedi:
Koroğlu bu günnən keçir başınnan,
Bu xəbər hər yerə yazılsın gərək.
Talan düşsün paşaların varına,
Əlləri əllərdən üzülsün gərək!
Yeriyin, iyidlər, meydan başına,
Zəhər qatın siz xotkarın aşına.
Əl uzadın torpağına, daşına,
Onun cahcalalı pozulsun gərək!
Koroğlu ölməyib, yaşayır hələ,
Hoydu, dəlilərim verin əl-ələ,
Eyvazın qatili tez keçsin ələ,
Gözdərinə millər düzülsün gərək!
Koroğlunun səsi dağları, daşları lərzəyə salsa da, olan olmuşdu.
Noolasıydı, meyiti tapşırdılar məzara.
İzdiham yavaş-yavaş qəbirstanlıqdan çəkilirdi. Yolda Bəlli Əhməd
yanaşdı Dəmirçioğluna:
– Ayə, Dəmirçioğlu, bir sirr mənim qarnımı yırtır axı!..
Dəmirçioğlu qəmli-qəmli baxdı onun üzünə:
– O nə sirrdi elə, Bəlli Əhməd?
Bəlli Əhməd duruxdu. Dəmirçioğlu onun gözdərinin içinə baxanda
dedi:
– Acığın tutmaz ki?
– Niyə tutur, de.
Bəlli Əhməd udqundu. Dəmirçioğlu qaşdarını çatdı:
– Oxunu atıb yayını niyə gizdədirsən?
– Vallah, ay qardaş, məni qınama...
Dəmirçioğlunun səbri tükəndi:
– Di, din görüm!
Bəlli Əhməd gözdərini onun gözünə dirədi:
– Belə, biz ki, bu qəbrə tapşırdıq, bu, Eyvaz deyildi!..
Dəmirçioğlunun gözdərinə qaranlıq çökdü. Bir xeyli dinə bilmədi.
Gecdən-gec dedi:
– Bu nə sözdü, Əhməd! Ağlın başındadı?!
Bəlli Əhməd onu belə əzaba salmağına, dərdini artırmağına peşman
olsa da dedi:
– Vallah, qardaş, nə deyirsən de, bu qəbrə qoyulan Eyvaz deyildi.
Yadındamı, durna teli gətirməyə gedəndə Bağdad bağlarında bulağın
başında oturmuşduq. Eyvaz qollarını çırmalayıb kabab çəkirdi. Sən dedin
ki, Əhməd, görürsənmi, Allah qüdrət qələmini birinci dəfə çəkəndə
Eyvaza ziynət verib! Gör o biləyindəki qoşa xal ona nə yaraşıq verir?!
Dəmirçioğlunun qaşları lap çatıldı:
– Noolsun ki?
– Dayan də! Meyit yuyulanda suyu mən tökürdüm, o xallardan bir
nişana yoxuydu.
Dəmirçioğlu köks ötürdü:
– Ağzına su al! Koroğlu bu sözü eşitsə bağrı çatdar. El səni daşqalaq
elər. Əvvəla, bu söz gecdi. İkincisi də, sənin fəhminə nə gəlib?
Bəyəm baxmadın ki, meyit qapqara yanmışdı? Belə görünür ki,
əvvəlcə asıblar, sonra başını kəsiblər. Asılan bədəndə ağ yer qalarmı
onda xal bilinə?
Bu sözdər Bəlli Əhmədi susdurdu. Deməyə sözü olmadı...
Deyillər, Çənnibeldə çöp başı qalmadı, hər yeri qara bəzədilər. O
gecə səhərəcən dəlilərin zümzüməsinnən, Cünunun bayatısınnan,
xanımların ağusunnan, atdarın kişnəməsinnən yer-göy bir-birinə
qovuşub ləbbey dedi, təkcə Koroğlunun səsi çıxmadı.
Səhər açıldı. Səhər həmişə üzünüzə xeyirriynnən açılsın. Hamı
yığılmışdı Koroğlunun başına. Qəssab Alı da, Aşıq Cünun da
tapşırmışdı ki, bəlkə onu dindirə biləsiniz...
Dəli Həsənnən Dəmirçioğlu gördü ki, ehtiyatsızlıq eliyiblər,
axşamnan bəri bərə-bəndərgahın hamısı boş qalıb. Düşmən gəlib ayaq
almazmı?..
Onlar məsləhətdəşib dəlilərdən bir neçəsini göndərdilər qaravulxanalara.
Tüpdağıdan da Ağqayaya getməli oldu. O, başı sinəsində
qəmli-qəmli gedirdi. Bir də o zaman qaldırdı ki, budu, At düzündə
yəhərri-yüyənni atdar görünür. Qədəmlərini bərkidib o zaman çatdı
ki, bəs budurana bir mələkdi, hürüdü, pəridi, qılmandı, nədi bilmirəm
oturub Eyvazın başını alıb dizinin üstünə, bir div gövdəli pəhləvan da
onun üzünə su səpir. Quruyub qaldı yerində. Baxdı ki, ürəyi az qalır
ağzınnan çıxa! Allah, bu nə sirr ola! Birdən ağlına gəldi ki, bu yuxudu,
Eyvazı yuxuda görür. Baxdı ki, Eyvaz ayrı paltardadı, qolu da sarıqlıdı,
yaraq-yasağı da yoxdu. Gözdərini gəzdirdi ki, Ərəbat da atdarın içində
yoxdu. Əlyəqin elədi ki, yuxuda görür Eyvazı. İndi qorxusunnan
gözünü qırpmırdı ki, yuxum dəyişər. Eyvaza doyuncan baxmağa
çalışırdı. Birdən baxdı ki, Eyvaz yavaş-yavaş gözdərini açdı, başını
tərpətdi, qalxmaq istədi, Tüpdağıdanın ürəyi də tərpənib telləndi, özözünə
dedi:
Ay ağalar, Eyvaz belə,
Sağ olaydı, ayılaydı.
Görünəydi günəş üzü,
Çənlibelə yayılaydı.
Gecə dönəydi gündüzə,
Gözdərim baxaydı gözə,
Başdıyaydı şirin sözə,
Yenə biznən sayılaydı!
Tüpdağıdan həsrət çəkər,
Eyvaza qurban olsun sər.
Beləcə duraydı səhər,
Mənim bağrım oyulaydı!

(VI hissə)