Koroğlu - Koroğlu dastanı/Mərcan xanımın Çənlibelə gəlməyi (II hissə)

– Elə ki, bütün yaraq-yasaqdan çıxıb əlbəyaxa olduq, mənim işarəmi
gözlərsiniz. Elə mən işarə eliyən kimi tökülərsiniz üstünə!..
Eyvaz şəhər meydanına çatanda, baxdı ki, budu Mahmud paşa
başının adamlarıynan gəlir. Qürur, qəzəb şiddət elədi, atı səyirdib meydanda
bir dəfə cövlana gətirdi, sonra paşanın qarşısında şəstinən durub
onu meydana çağırdı:
Mahmud paşa, namə yazdın, çağırdın,
Sür atını di meydana, gəlmişəm!
İki cannan biri bu gün leş olsun,
Üstündə ağlasın ana, gəlmişəm!
Paşanı şübhə götürsə də, diqqətinən qulaq asdı:
Biz comərd oğluyuq, çətin uduzaq,
Qılıncım namərddən keçməz yan, uzaq.
Bir ac qurd balası, bu gün yalquzaq,
Burda dişim batıb qana, gəlmişəm.
El qılıncı qurşamışam belimnən,
El oğluyam, ayrılmaram elimnən,
Neçə paşa qan ağlayıb əlimnən,
Mən nə sayım, özün sana, gəlmişəm!
Koroğlunun quyulardan salamat keçməyi paşanı bərk qorxutsa da,
meydana gələnnən baxdı ki, heç Koroğluya deyilən nişanlar bu
adamda yoxdu. Odu bir qədər arxayınlaşıb nəfəsini dərdi. Gərnəşib
əlini belinə qoydu, məğrur-məğrur Eyvaza tamaşa eləməyə başladı.
Bunun kim olduğunu kəsdirməkdən ötəri sözünə diqqət kəsildi. Bu
duruş Eyvazın qüruruna toxundu, qeyzini daha da artırdı:
Elə durma, pozacağam halını,
Zəhər edəcəyəm şirin balını.
Elə dağıdacam cah-cəlalını,
Heç qalmasın bir nişana, gəlmişəm!
Dünyanı tutubdu Koroğlu, adı,
Düşmənə zəhərdi əlinin dadı.
Gərək hasil ola mətləb-muradı.
Bac verəsən Eyvaz xana, gəlmişəm!
Söz tamam oldu. Eyvaz Ərəbatı bir də cövlana gətirdi. Sözün son
bəndində həm Koroğlunun, həm də Eyvazın adının çəkilməsi paşanın
şübhəsini daha da artırdı. Paşa əmr elədi ki, qasidi gətirsinlər. O saat
qasidi gətirdilər. Paşa xəbər aldı:
– Kişi, de görüm, bu Koroğludurmu?
– Paşa sağ olsun, Koroğlu olmuyanda, bə kimdi?
– Düz Çənlibelə qədər getdinmi?
– Paşa sağ olsun, bə haraya qədər getdim?
– Onu Çənlibeldəmi tapdın?
– Paşa sağ olsun, bə harda tapdım?
– Naməni Koroğluyamı verdin?
– Paşa sağ olsun, bə kimə verdim?
– Həmən yolnanmı gətirdin onu?
– Paşa sağ olsun, bə haraynan gətirdim?
– Kişi, yaxşı fikirləş!
Qasid başladı hay-həşirə:
– Paşa sağ olsun, bəlkə bəxşiş vermək istəmirsən?! Neynək! Mən
bəxşiş almaqdan ha ötəri getməmişəm! Mən paşama borcumu yerinə
yetirmişəm, sədaqətimi göstərmişəm! Mən xotkara qulluq eləmişəm.
Elə döyül ha, sənin döylətinnən, Çənlibeli tanımayam! Getdim, gördüm
çənni, dumannı bir dağdı. Atı sürdüm düz Koroğlunun alaçığının
qabağına. Gördüm, Koroğlu yığıb dəliləri, xanımları başına, dəlilər,
xanımlar da deyirəm, bir-iki çulu cırıx, qotur gədə, bir-iki də baldırı
açıq, ayaxyalın zənən, heç qapında qul-qaravaş da saxlamazsan. Hə,
yığışıb başına, dərdikir...
Eyvaz baxdı ki, paşa şübhələnib, qasid də ağlına gələni çərənniyir,
atı yaxına sürdü, qasidin sözünü ağzında qoyub özünü nişan verdi:
Koroğlu deyiləm, paşa, yaxşı bax,
Onun qoç oğluyam, xan Eyvazıyam.
Bir gün qoymaz gözlərinnən irağa,
Məclisinin söhbətiyəm, sazıyam!
Paşanın ürəyinin döyüntüsü azaldı. Eyvaz dedi:
Bu dünyada mən kamımı qoymadım,
Paşaları hey qırdımsa, doymadım.
Tacir-tüccarını az ha soymadım,
Döyüşün tərlanı, bir şahbazıyam.
Düşmənin üstündə ollam qara yel,
Zərbimnən ürəyi sızıldar tel-tel.
Əslim Təkə-Türkman, yerim Çənlibel,
Çənlibelin baharıyam, yazıyam.
Paşanın ürəyi lap yerinə düşdü, qırışığı lap açıldı, gərdənini bir az
da çəkdi:
– Bilirəm, bala, bilirəm. Bir-iki dılğır gədəsiniz, dağları da viran
qoyursunuz, bağları da. Bu sözə Eyvaz atı bir qədər də yaxına sürüb
dedi:
Qartal kimi dağda yuva qurmuşuq,
Xayınların gözlərindən vurmuşuq.
Biz ellərin keşiyində durmuşuq,
O ərlərin bir təkiyəm, azıyam.
Xan Eyvazam, axıdaram qanını,
Qırram sultanını, bəyi, xanını,
Əl atıb qılınca, allam canını,
Nəslin nə var, yer üzündən qazıyam!
Paşa nəfəsini dərib baxdı ki, gözü Eyvazı yeyir, ayaqlarını bir az
da aralı qoyub dedi:
– Ayə, Eyvaz, balam, axı mən Koroğluyu meydana çağırmışam.
Bəyəm bu, iyidə yaraşan sifətdi ki, özü gəlməyib, bir südəmər uşağı
göndərib mənim yanıma? Atalar yaxşı deyib, iyidin adını eşit, üzünü
görmə. Balam, bu hansı ağılnan baş saxlayır, hansı hünərnən mənəm
deyir?! Nə qorxaxmış bu Koroğlu?
Eyvaz dedi:
– Mahmud paşa! Özün yaxşı bilirsən ki, Koroğlu sənin dədənnən
qorxmayıb. Bil ki, özünnən də qorxası deyil. O, paşaların özünə,
sözünə, əhdinə, imanına da çox yaxşı bələddi. Məni elə-belə göndərdi
ki, həm mən səni sınayım, həm də sən özünü sınaqdan keçirəsən.
İkimiz də baxaq, görək sənin Koroğlunu təkbətək meydana çağırmağa
cürətin, qeyrətin, haqqın çatırmı?
Paşa özünü sındırmadı:
– Noolu! Baxaq! Heç mən də o sən deyən naşükür bəndələrdən
deyiləm ki, əlimə çıxan tikəni ağzıma qoymuyam, yerə tullayam. Di,
buyur, en atdan, çıx yaraxdan, gir meydana!..
Eyvaz paşanın namərdliyinə bələd olsa da, atdan enib yaraqdan
çıxdı. Paşa da yaraqdan çıxıb, şərti bir də himnən yanındakılara çatdırıb
yeridi meydana...
Onlar meydanın ortasında gəldilər kəmər-kəmərə.
Bayaq dedik ki, paşanın gözü Eyvazı yeyirdi. İstəyirdi ki, təkdə,
əlbəyaxada doğrudan da, özünü sınasın. Eyvazı bir təhər eliyib Koroğluya
ciyərdağı vursun, adını dillərə salsın.
Eyvaz da paşanı saymadığınnan özünü boş qoymuşdu ki, paşa bir
az atılıb düşsün. Odu ki, paşa Eyvazı bir neçə dəfə o tərəf-bu tərəfə
çəkdi. Bir-iki dəfə özünə güc verdi ki, onu başının üstünə qaldırsın,
bacarmasa da ruhdan düşmədi. Bir dəfə də Eyvazı özünə tərəf elə
dartdı ki, Eyvazın dizləri yerə gəldi. Elə bu dəmdə onun qulağına bir
bayatı səsi yetişdi:
Əzizinəm, qarğalar,
Dağda qara qar qalar.
Laçın sayğısız olsa,
Yeriş çəkər qarğalar!
Elə bil, bu səs Eyvazı yuxudan oyatdı, qoluna qüvvət, dizinə taqət,
özünə qüdrət verdi. Paşanın kəmərindən yapışıb bir dəli nərə çəkdi,
hop, qaldırdı başının üstünə:
İndi bil, bu gündən, paşa,
Başlanacaq qalın sənin!
Belə səni çalsam daşa
Necə olar halın sənin?
Geyinər poladdan donu,
Koroğlu Qırata qonu,
Yetişər ömrünün sonu,
Yatıbdı yığvalın sənin!
Xotkara qulluq bitirmə,
Ömrünü başa yetirmə,
Çara axtar, vaxt itirmə,
Dağdı qabaq-dalın sənin!
Qoç Koroğlu qəzəblənər,
Başın bədəninnən enər.
Səhər gələr o pir hünər,
Talan olar malın sənin!
Eyvaz səni salar dərdə,
Misri qılınc oynar sərdə.
Dəymişlərin duran yerdə,
Leysan olar kalın sənin!
Söz tamam oldu. Eyvaz istədi ki, paşanı çalsın yerə, paşa himi necə
elədisə, adamları tökülüb onun canını xilas elədilər, Eyvazın əlqolunu
sarıdılar.
Paşa özünü düzəltdi, nəfəsini dərib dedi:
– Həəə! İndi gətirin verin xan Eyvazın bac-xəracını, qoyun aparsın!
Koroğlunun gözü yoldadı!
Bir yandan paşanın namərdliyi, bir yannan da bu tənəli sözləri
Eyvaza əsər elədi, dedi:
Ay ağalar, xoş keçərmi
Ov balasız mələr olsa?
Namərd mərdə əl eləyib
Lovğalanıb gülər olsa?
Seçər yaxşı, bilər yaman,
Namərdlərə verməz aman,
Gələr, burda açar meydan,
Qoç Koroğlu bilər olsa!
Eyvaz tərlandı, sən sarsan,
Gül üstünə qonma, xarsan!
İstanbulu addıyarsan,
O pir hünər gələr olsa!
Eyvazın səsini kimiydi eşidən, kimiydi sözünə fikir verən.
Paşa əmr elədi:
– Aparın! Qaydasınca rahatlayıb salın zindana! Qoy qoç Koroğlusu
gəlib xilas eləsin!
Biçarə Eyvaz o zaman huşa gəldi ki, boynunda kündə, qolunda
qandal, ayağında qandalaq qaranlıq zindandadı. Gördü bədəninin bütün
əzələləri sızıldaşır, hərəsi bir dil oxuyur. Baxdı ki, sağ qolu özünün
deyil, ha tərpətdi, tərpədə bilmədi. Oxalanmış qol hardan tərpənsin.
De qaranlıq zindanda daldı xəyala: elə bil yatmışdı, yuxudan oyandı,
başladı fikirləşməyə ki, ey diliqafil! Bu nə işiydi mən tutdum?! Haraya
gedirdim, hayana gəlib çıxdım! İndi məni harada axtaracaqlar, harda
tapacaqlar! Koroğlu bu işə nə deyəcək?!. Fikirləşdikcə Çənlibel, qoç
Koroğlu, dəlilər, xanımlar, seyrəngahlar, cıdır yerləri, Nigar xanım,
Hürü xanım gəlib durdu gözlərinin qabağında, ürəyi bərk qübar elədi,
öz-özünə dedi:
Qürbətə atıldı daşım,
Canım, ay mədəd, ay mədəd!
Of! Yaman ağrıyır başım,
Qolum, ağ mədəd, ay mədəd!
Tələ qurdu Mahmud paşa,
Yığvalımı vurdu daşa,
Ömür gəlib yetir başa,
Elim, ay mədəd, ay mədəd!
Bir görəm alagöz yarı,
Anam Nigar, yaram sarı!
Arzulayır havadarı
Dilim ay mədəd, ay mədəd!
Eyvaz olub ixtiyardan,
Müşküldü qurtara dardan,
Çıxar alagözlü yardan
Əlim, ay mədəd, ay mədəd!
Gəlin hələlik Eyvazı qoyaq zindanda öz dərdiynən, görək
Mahmud paşa neylədi. Paşa Eyvazı zindana salan kimi xotkara bir
namə yazıb göndərdi ki, bəs Koroğlunun xan Eyvazını tutmuşam, nə
lazımdı, de, eliyim! Necə lazımdı, fərman ver, yerinə yetirim.
Bu tərəfdən də Mahmud paşadan bir xeyir xəbər almıyan xotkar
yaman narahat olmağa başlamışdı. Hər gün dalbadal Koroğlunun vay
xəbəri əvəzinə, bir taciri soyduğu, bir xanı öldürdüyü, bir paşanın vardövlətini
talan elədiyi xəbəri gəlirdi. İllahım da Xoy paşasının ölüm
xəbəri xotkarı yerinnən oynatmış, varlığını dara çəkmişdi. Odu ki, yenə
bütün dil biləni, canı yananını, tədbir tökənini, vəzir-vüzərasını, özünə
yaxın olan nə varsa, yığıb başına Koroğludan dad çəkə-çəkə şikayət
eləyirdi. Onları gah qorxudurdu ki, bir az da belə getsə, gəlib hamımızı
qılıncdan keçirəcək, var-dövlətimizə sahib olacaq, gah da yüksək
ənamlar, bəxşişlər vəd eliyirdi ki, kim onu bir yannıq eləsə, ona çatacaq.
O, tez-tez sual verir, cavab alır, çarə axtarır, tədbir istəyirdi.
Məclisdə xotkarın qardaşı oğlu, vəlihədi Əmir xan varıydı. Əmir
xan qüvvətdə, şücaətdə, boy-buxunda, yap-yaraşıqda, qədd-qamətdə
İstanbulda sayılan cavannardan biriydi.
Bəli, məclisin qızğın yerində qapıçı daxil olub Mahmud paşadan
adam gəldiyini xəbər verdi. Xotkar tələsik əmr elədi ki, içəri gətirsinlər.
Qasidi içəri gətirdilər. O, Mahmud paşanın naməsini verdi xotkara.
Xotkar naməni vəzirə oxutdu, məzmunundan halı olanda, qan vurdu
beyninə. Qəzəbindən oldu gözdəri bir cüt qan çanağı, əmr elədi vəzirə:
– Götür yaz ki, ay beləş-eləş! Mən Eyvazı neynirəm! Mənə
Koroğlu lazımdı! Əyər bu tezdiynən Koroğlunu bir təhərə çəkməsən
day Bayaziddə durma!
Vəzir o saat kağızı hazır elədi. Xotkar möhürünü vurub, verdi
qasidə. Dilnən də tapşırdı paşaya deynən ki, çatan kimi onun başını
kəssin, göndərsin mana! Özü də gözdə-qulaqda olsun. Koroğlu
hayanda olsa, Eyvazın dalınca gələcək. Çalışsın onu bir təhərə çəksin!
Yoxsa, öz başınnan keçməli olacaq. De durma, tərpən!
Qasid naməni aldı, baş endirib çıxmaq istəyəndə, Əmir xan durub
əmisinə təzim elədi, əlini öpüb başladı yalvarmağa:
– İzn ver, qoy mən də gedim Bayazidə. Qoy gedim, Eyvaza sağsağ
dağ çəkim, başını özüm kəsib gətirim!
Xotkar əvvəl-əvvəl razı olmadı, sonra da fikirrəşdi ki, əli-qolu
bağlı adamdı, qoy gedib özü kəssin onun başını, alsın onnan qisasını.
Qoy həm ürəyi soyusun, həm də bir bərkdən-boşdan çıxsın! Qoy
Əmirin zabitəsini Mahmud paşa da görsün! Odu ki, izn verdi, dedi:
– Get, çatan kimi işi bitir! Çox yubanma. Tez qayıt. Mahmud
paşaya da bir qulaqburması ver, bəlkə Koroğlunu tezliyinən bir təhərə
çəkə!
İzn veriləndə, Əmir xan elə bildi bütün dünyayi-aləm oldu onun. Day
vaxt itirməyib xubunca geyindi-keçindi, bəzəndi-bərtəndi, yaraqlandıyasaqlandı,
şahlığın seçmə atdarınnan da birini minib qasidi aldı yanına,
yol başladı Bayazidə.
Əmir xanın yola düşməyinnən çox keçməmişdi xotkar düşdü
partdamıya. Durub dincələ bilmədi. Fikirləşdi ki, ay mənim öyüm
yıxılsın! Mən onu niyə göndərdim! Onsuz da Eyvazın başı kəsiləcək.
Nə təfavütü varıymış ya Əmir xan kəsə, ya Mahmud paşa?! Bəs uşaq
gedər Koroğluyamı rast gələr, Eyvaznan təkbətək meydanamı çıxar!
Axı cavannıq eliyib nələr eləməz ki! De xotkar durub dincələ bilmədi,
düşündükcə qara fikirlər yığıldı beyninə, od doldu canına, dərd yer aldı
ürəyinə. Səbri-qərarı kəsildi, taqəti üzüldü. Yox-yox vəziri çağırdı
hüzuruna:
– Vəzir! Mənim ağlım itmişdi, sənə nə olmuşdu?!
– Qibleyi aləm! Allah eləməsin! Nə baş verib?
– Vəzir! Qaytar Əmir xanı! Qoyma gedə Bayazidə.
Vəzirin əl-ayağı yerdən-göydən üzüldü, düşdü xotkarın ayağına
ki:
– Qibleyi aləm. Əmir xan atın seçməsini minib, özü də xeyli vaxtdı
düşüb yola. Bunnan belə ona kim çata bilər ki!..
– Vəzir! Uşağın başına bir iş gəlsə, yurdunu viran qoyaram.
Vəzirin canın qorxu aldı. Bir təhərnən xotkarı sakitləşdirib
məsləhət gördü ki, bir zirək adam göndərsinlər dalınca, çatar, yoldan
qaytarar, çatmaz Bayaziddə ləngiməyə qoymaz. Xotkar razılaşdı.
Vəzir bir qısa namə də yazdı: “Mahmud paşa! Eyvazın başını kəsdir,
tez yola sal! Uşağı ləngitmə!” Xotkar kağızı möhürlədi. Bir zirək
adama verib saldılar yola.
Qoy bu qasid də yolunda olsun, biz görək axı Əmir xan niyə belə
sevinmiş gedirdi Bayazidə? Görək Eyvaz ona neyləmişdi ki, gedirdi
onun başını kəsib qisasını alsın?
Bir dəfə Əmir xanın yolu Qarsa düşmüşdü. Qars paşası Heydər
paşanın qızı Hürü xanımı görüb bənd olmuşdu. Xəbər xotkara çatanda,
pis yerin qızı deyil, özümüzünküdü, deyib elçi göndərmişdi, qızın
“hə”sini alıb nişan qoymuşdu. Toya hazırraşanda, xəbər çatmışdı ki,
bəs Koroğlu Hürü xanımı aparıb Eyvaza toy eləyib.
Bu tərəfdən də axı indi də Mahmud paşanın bacısı, dünya gözəli
olan Mərcan xanımı nişanlamışdılar ona. Amma Mərcan xanım Əmir
xan deyəni demirdi, ipə-sapa yatmırdı. İndi gedirdi ki, həm Eyvazdan
qisasını alsın, həm də gücünü, qüvvətini, hökmünü, ixtiyarını Mərcan
xanıma göstərsin ki, bəlkə ürəyinə bir balaca yol eliyə, onu bir balaca
meylə gətirə, heç olmasa, bəlkə, bir dəfə də üzünü görə.

(III hissə)