Koroğlu - Koroğlu dastanı/Həmzənin Qıratı aparması (II hissə)

Keçəl Həmzə dedi:
– Koroğlu, nə zaman Qıratın dalınca Toqata gəlsəm özüm üzəngini
basıb səni mindirəcəyəm. Amma indi heç üz vurma, atı verməyəcəyəm.
Gərək aparıb Mahmud paşaya verib, Dona xatunu alam.
Keçəl Həmzə bunu deyib, Qıratı səyirtdi, gözdən itdi. Koroğlu
Düratı qaytarmağa gəlmişdi, Qıratı da əlindən verdi. Ona bu hamısından
ağır gəldi, dəyirmanın qapısında yerə oturdu, aldı görək nə dedi:
Çünki oldun dəyirmançı
Çağır gəlsin dən Koroğlu!
Verdin Qırı, aldın Dürü,
Döy başına, yan Koroğlu!
Qırat əldən getdi, barı,
Canda qaldı intizarı.
Üyüd arpa, buğda, darı,
Al şahadın sən, Koroğlu!
Uca dağlarda döşlətdin,
Ağır alaylar boşlatdın,
Yüz il lotuluq işlətdin,
Axır oldun xam, Koroğlu!
Özün allatdırdın büyün,
Sinəmə çəkildi düyün,
Gedin dəlilərə deyin,
İşə düşdüm mən Koroğlu!
Koroğlunun özü ac idi, atı da arpasız. Axşam düşdüyündən dəyirmana
gələn də olmadı. Koroğlu ac-susuz yatdı. Elə ki, sabah açıldı bir də
baxdı ki, budu bir kişi qabağında iki yüklü öküz gəlir. Kişi gəlib yetişdi.
Bir Koroğluya baxdı, bir paltar-maltarına, şəst-bəstinə baxıb dedi:
– A qardaş, hanı dəyirmançı?
Koroğlu dedi:
– Dəyirmançı yoxdu, indi dəyirmanda mən dururam.
Koroğlu özü öküzlərin üstündən çuvalları düşürdü, dəyirmana
apardı, sonra kişidən soruşdu:
– Qardaş, bunların içində heç arpa varmı? Mənim atım arpasızdı,
qorxuram damağ ola, bir az ona arpa verim yesin.
Kişi dedi:
– Çuvalların ikisi arpadı, ikisi buğda.
Arpa çuvalları yarımçıq idilər. Koroğlu bağlamaları bir-birinə boşaltdı,
bir çuval elədi, Düratın qabağına qoydu. Kişi istədi Koroğluya
mane olsun, Koroğlu gözünü elə bərəltdi ki, kişi qorxudan çıqqırını da
çəkə bilmədi, çəkilib bir tərəfdə durdu. Gördü yox, bu o dəyirmançılardan
deyil, bir az da o yan, bu yan eləsə çəkib cərcənəyini ayıracaq.
Koroğlu özü də yaman ac idi. Dürat arpasını yeyənə qədər buğda
çuvallarını töküb üyütdü. Unluğa da su buraxıb xamır qayırdı. Çəkib
dəyirmanın bir tərəfini sökdü, pərdilərdən ocaq çatdı, xamırı çörək
bişirdi. Öküzün də birini kəsdi, soydu, cəmdəyinin yarısını kabab
çəkdi, yarı çiy, yarı bişmiş yeyib toqqanın altını bərkitdi, sonra durub
Düratı minib, üzünü Çənlibelə çevirdi.
Bir də baxdılar ki, budu Koroğlu gəlir. Gəlir amma necə gəlir...
Hamı başını aşağı saldı. Nə bir salam, nə bir sabah. Heç keyfin, halın
da soruşmadılar.
Koroğlu atdan düşdü. Eyvaz onun qabağına çıxdı, aldı görək nə dedi:
Təzə sövdəyər olubsan,
Sövdan da mübarək olsun!
Alış-veriş öyrənibsən,
Sövdan da mübarək olsun!
Niyə girdin dəyirmana,
Bizi qoydun yana-yana,
Atı verdin Kaloğlana,
Sövdan da mübarək olsun!
Sən Eyvazı qoydun xəstə,
Get comərddən mətləb istə,
De bir neçə verdin üstə?
Sövdan da mübarək olsun!
Koroğlu neçə-neçə səfərlərə getmişdi, amma heç olmamışdı ki,
qayıdanda dəlilər belə eləsinlər. Amma bu dəfə xanımlar onun üzünə
baxmırdı, dəlilər salam vermirdi. Axırda Koroğlu aldı, görək nə dedi:
Keçər dövran belə qalmaz,
Şad ol könül, nə məlulsan?
Dəlilərim salam verməz,
Şad ol könül, nə məlulsan?
Geydiyim iyid kürküdü,
Dünya Süleyman mülküdü,
Dövlət ki var əl çirkidi,
Şad ol könül, nə məlulsan?
Koroğluyam deyim sənə,
Od tutub alışdı sinə.
Aşıqlığım bəsdi mənə,
Şad ol könül, nə məlulsan?
Bu sözdən dəlilər incidilər ki, çox yaxşı iş görübsən hələ danışırsan
da ki, “aşıqlığım bəsdi”. İndi ki belə oldu, indi ki sən bizi heçə
sayırsan, onda biz də çıxıb gedirik.
Koroğlu çox qəzəbli idi. Bir tərəfdən Qırat əldən getmişdi, bir
tərəfdən də Həmzə kimi keçəlin biri onu aldatmışdı. Öz dərdi özünə
bəs deyildi, indi də dəlilər belə deyirdilər. Elə ki, dəlilər dedilər biz də
çıxıb gedirik, Koroğlu qəzəbinin gücündən özünü saxlaya bilməyib
birdən qayıtdı ki:
– Əşi gedin də, nə eləyim gedirsiniz!
Bu söz dəliləri götürdü. Tay onların qabağını saxlamaq çətin iş idi.
Hamısı vəlvələyə düşdü. Hamı getmək üçün hazırlaşmağa başladı.
Nigar işdən xəbər tutub dəlilərin qabağını kəsdi, onları geri qaytardı.
Nigarın dəlilər arasında o qədər hörməti var idi ki, onun bir sözünü iki
eləməzdilər. Hamı qayıdıb oturdu. Nigar da onların arasında oturub
üzünü də o yana çevirdi. Koroğlu baxdı ki, Nigar da ondan üz çevirdi.
Bu, Koroğluya hamısından bərk yer elədi. Sazı döşünə basıb görək
Nigar xanıma nə dedi:
Ala gözlü Nigar xanım,
Üzün məndən niyə döndü?
Sənə qurban şirin canım,
Üzün məndən niyə döndü?
Qoyun otlar quzu ilə,
Ayağının tozu ilə.
Müxənnətin sözü ilə
Üzün məndən niyə döndü?
İyidin yatmasın baxtı,
Yana çevrilməsin taxtı,
Koroğlunun məlul vaxtı,
Üzün məndən niyə döndü?
Nigar heç bir söz deməyib sazı Koroğlunun əlindən aldı. Səmərqənd
kağızı kimi ağ sinəsi üstünə basıb dedi:
Binadan gözəl olmayan
Telin qədrini nə bilər?
Çöldə gəzən boz sərçələr,
Gülün qədrini nə bilər?
Kal qoşub kotan əkməyən,
Nanın süfrəyə tökməyən,
Arının qəhrin çəkməyən
Balın qədrini nə bilər?
Utan, qoç Koroğlu, utan!
Dağların damənin tutan!
Sənin kimi başa çatan
Elin qədrini nə bilər?
Nigar sazla dediyi kimi sözlə də dedi:
– Sən ki dəlilərə belə söz dedin, daha mənim də səninlə işim yoxdu.
Deyirlər ki, Koroğlu heç bir söz deməyib düz durub getdi. Üç gün,
üç gecə tamam ac, susuz ağzı aşağı düşüb yatdı. Bir də yuxusunda gördü
ki, Toqatdadı. Qırat da altında. Diksinib qalxdı. Baxdı ki, Eyvaz başının
üstündə oturub ağlayır. Koroğlunun ürəyi alışdı, sazın götürüb dedi:
Eyvaz, məndən nə istərsən
Candımı, başdımı, nədi?
Axıdırsan ala gözdən
Qandımı, yaşdımı, nədi?
Məclisdə dolanmır sağın,
Sinəm üstdən getməz dağın,
Tökülübdü qaş-qabağın,
Boranmı, qışdımı, nədi?
Dayan, Qoç Koroğlu, dayan!..
Sözlərini elə bəyan.
Yatıbsan qəflətdən oyan,
Gördüyün duşdumu, nədi?
Eyvaz qalxdı, genə bir məclis qurdu. Xanımlar, dəlilər hamısı Koroğlunun
başına yığışdılar. Yedilər, içdilər, kefləri kökəldi, damaqlar
çağaldı, inciklik yaddan çıxdı, əvvəlki kimi şirin dost, mehriban yoldaş
oldular. Bu zaman Koroğlu sazı sinəsinə basdı aldı görək nə dedi:
Allahı çağırıb düşərəm yola,
Bu dərdi sinəmdə qala qoymaram.
Qıratım həsrətlə yolum gözləyir,
Düşmənin əlində qala qoymaram.
Ah çəkərəm hərdən köysüm ötürrəm,
Yola düşüb mətləbimi bitirrəm,
Ya ölərəm, ya Qıratı gətirrəm,
Ayı dolansa da, ilə qoymaram.
Koroğluyam, qoç oğluyam, qoçam mən,
Çətindi ki, mərd meydandan qaçam mən,
Havada dövr edən tərlan quşam mən,
Sarlar şikarımı ala qoymaram.
Koroğlu altdan geyindi, başdan qıfıllandı, başdan geyindi, ayaqdan
qıfıllandı, Misri qılıncı bağladı, qalxan asdı, əmud götürdü, dava libasının
üstündən, bir kürk geyindi, çiyninə də bir saz keçirdi, tək başına payıpiyada
Toqata tərəf yola düşdü. Az getdi, çox dayandı, çox getdi az dayandı,
gecəni gündüzə qatdı, gündüzü gecəyə qatdı, özünü Toqat şəhərinə
yetirdi. Baxdı ki, hava qaranlıqlaşır. Bir qarının qapısını döyüb dedi:
– Ay qarı nənə, bu gecəliyə məni qonaq eləyərsənmi?
Qarı dedi:
– Niyə eləmirəm.
Koroğlu qarıya bir qədər pul verib dedi:
– Elə isə al, mənə yemək hazırla.
Qarı pulu çox görüb soruşdu:
– Pulun qalanını neyləyim?
Koroğlu dedi:
– Qalanı nədi, hamısına al.
Qarı soruşdu:
– Tək başına bu qədər şeyi neyniyirsən?
Koroğlu gülüb dedi:
– Qonağım var, on adamlıq xörək bişir.
Koroğlu içəri girib, oturdu. Qarı tez ayağa durub bazara üz qoydu.
Yağdan, düyüdən, ətdən alıb gətirib on adamlıq xörək hazırladı.
Elə ki, xörək hazır oldu, qarı gəldi ki:
– Yaxşı, xörək hazırdı, sənin də yoldaşların gəlmədi, nə eləyək?
Koroğlu dedi:
– Onlar tay gəlməyəcək. Çək, gətir buraya.
– Elə hamısını?
– Elə hamısını.
Qarı əvvəlcə inanmadı. Sonra gördü yox balam bu elə deyəsən
ciddi danışır. Fikirləşdi ki, yaxşı çəkib apararam. Bu tay əjdaha-zad
deyil ki, bir qarını var da, yediyini yeyər, qalanı da qalar. Bu elə mənim
on beş günümə bəsdi.
Qərəz, qarı ortalığa yekə bir mis məcməyi qoyub plovu çəkdi. Məcməyi
təpə kimi qalandı. Yazıq qarı nə qədər hıqqandı, məcməyini yerdən
götürə bilmədi. Koroğlu işi belə görüb durub gəldi, məcməyini özü
götürüb evə gətirdi. Plovu ortalığa qoydu, qollarını çırmayıb əyləşdi. Qarı
fikirləşdi ki, mənim oturub bununla bir yerdə yeməyim yaxşı deyil. O
yeyər, doyar, onsuz da qalanı mənə qalacaq. Koroğlu qarını çağırdı ki:
– Qarı nənə, gəl.
Qarı dedi:
– Sən ye, mən ac deyiləm.
Koroğlu dedi:
– Nə yemisən ki, ac deyilsən? Gəl, sonra peşiman olarsan.
Qarı naz edib dedi:
– Yox, sən ye. Mən plovun iyisi ilə doymuşam.
Koroğlu bir də dedi:
– Qarı nənə gəl, bax sonra peşiman olarsan ha...
Koroğlu ilişdi plova, birinci tikədə plovun ürəyi üzüldü. İkinci,
üçüncü, qarı gördü bu bir-iki tikə də vursa, məcməyidə bir şey qalmayacaq,
düşdü qarın ağrısına ki, plovdan şişəcəyəm. Ancaq tay bir dəfə
yemirəm demişdi, düşmüşdü boynuna deyin yaxınlaşa da bilmirdi. Elə
bu fikirdəydi, Koroğlu bir də dedi:
– Qarı nənə, gəl... peşman olarsan.
Qarı elə bu sözə bənd idi. Tez çökdü məcməyinin başına. Qərəz
yedilər, içdilər. Koroğlu bir düzəldi, pələ bığlarını eşdi, qarı ortalığı
yığışdırdı, əyləşib söhbətə başladılar.
Qarı soruşdu:
– Ay qonaq, de görüm sən kimsən? Haradan gəlib, haraya gedirsən?
Koroğlu dedi:
– Qarı nənə, mən aşıqam. Çənlibeldənəm, bəs sizin şəhərdə nə
var, nə yox?
Qarı soruşdu:
– Oğul, yaxşı vaxtında gəlib çıxıbsan. Keçəl Həmzə Koroğlunun
Qıratını gətirəndən sonra paşa ona bəylik verib. Bu gün paşa qızını da
ona verib toy eləyir. İndi toydu, aşıq axtarırlar. Sabah gedər oxuyar,
bolluca nəmər yığarsan.
Koroğlu dedi:
– Ay nənə, indi Həmzənin gətirdiyi Qıratı harada saxlayırlar?
Qarı nənə:
– Mahmud paşanın töyləsində. Amma ay qonaq, bir də mənə nənə
desən səndən inciyərəm. Mən qoca ha deyiləm. Dişlərimi nuzla töküb.
Koroğlu o gecə qarının evində qaldı, sabah qalxıb keçəl Həmzənin
toyuna gedəndə dedi:
– Ay qarı, mən gedirəm, bəlkə buraya qayıda bilmədim, görüşə
bilmədik, sənə bir neçə kəlmə sözüm var, onu deyim barı ürəyimdə
qalmasın.
Aldı Koroğlu dedi:
Bir qarıya qonaq oldum,
Nə yaman camxanası var.
Dövlətini xəbər aldım,
Bir inək, bir danası var.
Qarı gəlir bizə yavuq,
Əl-ayağın tutub soyuq,
Çeşdəliyə bir cüt toyuq,
Axşama qayğanağı var.
Qarı deyəndə tozlanır,
Gəlin deyəndə nazlanır,
Qabaqda qarpız gizlənir,
Dalında topxanası var.
Koroğlunun hədyan işi,
Qovğadan açılmır başı,
Düşüb otuz iki dişi,
Bir kötük nişanası var.
Koroğlu sözünü qurtarıb qarıya bir az da pul verdi, saz da çiynində
gəlib, Mahmud paşanın imarətinə çatdı. Baxdı ki, bir toydu, bir toydu
ki, gəl görəsən. Otaq paşa, bəy, xan, tacirlərlə doludu. Eşitdilər ki, aşıq
gəlib, hamı sevindi... Koroğlunu çəkib məclisə apardılar. Baxdılar ki,
bu aşıq heç onlar görən aşıqlardan deyil. Boyu uca, kürəkləri enli,
süksünü kal süksünü kimi, boynunun əti kirdin-kirdin, bığları burulub
keçirilib qulaqlarının dalına. Süründən-sifətindən zəhm tökülür. Qorxudan
üzünə baxmaq olmur. Məclisdəki paşalardan biri dedi:
– Aşıq, hara aşığısan?
Koroğlu dedi:
– Çənlibel aşığıyam.
Paşa dedi:
– Qoç Koroğlunu tanıyırsanmı?
Koroğlu dedi:
– Yaxşı tanıyıram. Bir neçə il onun yanında aşıq olmuşam.
Toqatın paşası Mahmud paşa dedi:
– Bu gün dəli Koroğlunun Qıratını gətirən Həmzə bəyin toyudu.
Qıratı gətirdiyinə görə bəylik alıb. Dona xatunu da ona vermişəm. İndi
sən də bu toyda bir az dəli Koroğludan oxu, qulaq asaq.
Koroğlu Qıratın adını eşitcək elə bil ki, ürəyinin başına od düşdü.
Sazı sinəsinə basıb, aldı görək nə dedi:

(III hissə)