Hüseyn Cavid - Şeyx Sənan /Üçüncü pərdə (II səhnə)

Mədinədə həsir ilə döşənmiş bir oda... Ətrafda oturub dayanmaq için mindərlər və döşəklər... İki qapı... Bağçaya açılır iki-üç pəncərə... Günəş yeni doğmağa başlayır. Pərdə açıldıqda xidmətçi qara ərəb döşəkləri düzəltərək çıqar. Bu sırada Şeyx Hadi ilə Əbülüla daxil olur. 

Şeyx Hadi 
Çoq şükür Rəbbi-zülcəlalimizə, 
Oldu qİsmət yenə Mədinə bizə. 
(Pəncərələrdən birini açaraq) 
Nə müqəddəs havası var... hər an 
Nəfəs aldıqca qəşş olur insan. 
Adəta ruhə bir səfa gəliyor, 
Adəta qəlbə bir şəfa gəliyor. 

Əbülüla 
Şeyx Hadi! Nə dersiniz gerçək, 
İstərim bir çıqıb xəbər bilmək. 

Şeyx Hadi 
Soruşub bir nə var, nə yoq bilsən, 
Bixəbər qalmayız həvadisdən. 
(pəncərəyi qapayaraq) 
Yorğunum, bən də bir yarım saət 
Uzanıb olmaq istərim rahət. 
(Əbülüla çıqdığı sırada) 
Fəqət ilk öncə Şeyx Sən’andan 
Bir xəbər bil!.. 

Əbülüla 
Pəki! 

Şeyx Hadi 
Unutma, aman, 
Həm də Zəhrayı sor da, gör o nasıl? 
Xastadır bəlkə, get iyadət qıl. 

Əbülüla gedər. Şeyx Hadi əbasını yüzünə çəkərək uzanır. Bu sırada səhnənin ışığı çəkilib ucdakı ikinci pərdə qalqar. 

Şeyx Sən’an 
(atəşlər, alovlar içində görünərək yarı məhzun, yarı məmnun bir fəryad ilə) 
Yandım, Allah!.. Nədir bu işgəncə? 
Həm nə dəhşətli, datlı əyləncə!.. 
Atəşi-eşq bir səadət imiş, 
Bu da bir başqa dürlü cənnət imiş. 
Bəndə yoq iştika, fəqət, yarəbb! 
Yoqmudur səndə mərhəmət?! Ya Rəbb!.. 
Gəliyor həp bu hiylələr səndən, 
Bəni bilməm niçin yaratdın sən?! 

Bə’zi mevhum əllərdə xəncərlər, qılıclar parlayaraq Şeyx Sən’ana hücum edildiyi görülür. 

Bir mələk 
(göydən enər kibi gələrək) 
Hiç məraq etmə, möhtərəm Sən’an! 
Səni əsla unutmamış Yaratan. 
Sana xaliq olub yeganə pənah, 
Həm şəfaətçidir Rəsulüllah. 
Səni təqdis edər mələklər, inan, 
Hiç təlaş etmə, gəl, böyük Sən’an! 

Şeyx Sən’anın əlindən tutub kənara çəkmək üzrə ikən ikinci pərdə enər. Səhnə aydınlaşır. 

Şeyx Hadi 
(sərsəm kibi qalqaraq) 
Əcəba!? Lailahə illəllah! 
Bu nə dəhşətli hal!? 

Şeyx Əbuzər 
Ya Allah! 

Şeyx Əbülləhyə və Şeyx Cəfərlə bərabər daxil olur. Qucaqlaşıb öpüşürlər. 

Şeyx Hadi 
Buyurun! 

Şeyx Əbuzər 
Keyfiniz nasıl? 

Şeyx Hadi 
Eyiyim. 

Şeyx Əbuzər 
Parlasın ictihadınız daim, 
Sizə əcr eyləsin əta qadir. 

Şeyx Hadi 
Gördünüzmü Əbülülayı?.. 

Şeyx Əbuzər 
Xayır. 

Şeyx Hadi 
Söyləyin bir, nə var, nə yoq, Zəhra 
Eyiləşmişmi? 

Şeyx Əbuzər 
Halı xeyli fəna, 
Yaşıyor canlı bir cənazə kibi. 

Şeyx Hadi 
Sən böyüksün, Ilahi, yarəbbi! 

Şeyx Əbuzər 
Yeməz-içməz, zavallı pək düşgün... 
Ağlamaz, ağlatır cihanı bütün. 
Həm seçilməz o bir müqəvvadən, 
Ölüdür, köçməmiş bu dünyadən, 
Daima türbeyi-Rəsulə gedər, 
Yalvarıb Haqqa ərzi-hacət edər. 

Şeyx Hadi 
Daha kafi şu qəmli qissə, aman! 
Azacıq söylə Şeyx Sən’andan. 
Yoqmu hiç bir xəbər, gələn, ya gedən? 

Şeyx Əbuzər 
Yolçu var Məkkeyi-mükərrəmədən, 
Söylənən sözlər olsa həp gerçək, 
Şeyx Sən’an, demək yarın gələcək. 

Şeyx Hadi 
Çoq şükür, çoq şükür, böyük Tanrı! 

Şeyx Əbuzər 
Anlatıb sən də söylə bir barı, 
Pək uzun sürdü adəta bu səfər. 
Qardaşım, söylə bir nə var, nə xəbər? 

Şeyx Hadi 
Sormayın, sormayın nə halətdir, 
Bu səfər bir yığın fəlakətdir. 
Ah, əvət şimdi yalnız on kişidən 
Sağ qalan bir Əbülüla, bir bən... 

Hər üçü 
(böyük bir yə’s və heyrət içində ahəngi-məxsus ilə) 
“Inna-lillahi və inna-ileyhi raciun”. 

Şeyx Əbülləhyə
(dərin bir sükutdan sonra) 
Nə fəlakətli hal, aman, ya Rəb! 

Şeyx Cəfər 
Nə imiş, kim bilir, bu halə səbəb? 

Şeyx Əbuzər 
Nə təəssüflü bir xəbər... Eyvah!.. 
(Şeyx Hadiyə) 
Hər nə keçmişsə eylə həp izah! 

Şeyx Hadi 
Kə’bədən biz o gün ki, ayrıldıq, 
Və’zü təbliğə başladıq artıq. 
Gəzdik az-çoq Yəmən diyarində, 
Azacıq sonra atladıq Hində. 
Edərək hər tərəfdə nitq irad, 
Xəlqi də’vətlə eylədik irşad. 
Eyləyib ərzi-ehtiramü səlam, 
Bizi alqışlıyordu həp islam, 
Başqa dinlərdə bir çoq insanlar 
Həp sorar, həp arardı bürhanlar. 
Çünki pək güc deyildi ilzamı, 
Həp qəbul etdi dini-islamı. 

Şeyx Əbülləhyə
Əvət, islam yüksəlir, enməz. 

Şeyx Cəfər 
Nuri-həq daima yanar, sönməz. 

Şeyx Hadi 
O civarlarda İştə bir müddət 
Göstərib himmət, eylədik də’vət 
Nagəhan başlayıb vəba, taun 
Sardı ətrafı, xəlqi etdi zəbun. 
Çarəsiz, biz də Hindi tərk edərək, 
Geri döndük təəssüf eyləyərək. 
Bəhri-Ümmanda sonra bir tufan, 
Bir bəla qopdu, sarsılırdı cihan. 
Gecədən keçməmişdi bir o qadar, 
Oldu dəhşətlə runüma məhşər. 
Pək yaqındıq o dəmdə sahilə biz, 
Sarsılıb durdu nagəhan gəmimiz. 
Qocaman dalğalar hücum edərək, 
Çıldırıb ıçqırırdı kükrəyərək. 
Dəli yellər alay-alay qoşaraq, 
Gəminin yelkənilə çarpışaraq, 
Qıldı həp parça-parça bir anda, 
Hökm edib durdu yə’s hər yanda. 
Hər tərəfdən ucaldı ahü fəğan; 
Ağlayan, inləyən, düşən, bağıran, 
Bir yığın binəva, səfil insan 
Yalvarıb Haqqa istiyordu aman. 
Çırpınırkən xilas için həpimiz 
Daha dəhşətlənib qudurdu dəniz. 
Topa tutmaqla yıldırım hər an, 
Gurlayıb yolçularda qoymadı can, 
Bir tərəfdən də parlayıb şimşək, 
Xəlqi titrətdi həp qılınc çəkərək. 
Gök dənizdən seçilmiyor əsla; 
Yer bəla, gök bəla, mühit bəla... 
Çarpışır yolçularla fırtınalar, 
Hər kəsin gözlərində dəhşət var. 
Son nəfəs İştə, yoq ümidi-nicat, 
Gəmimiz batmaq üzrədir, heyhat! 

Şeyx Əbülləhyə
Bir təsadüf ki, həp fəlakət imiş. 

Şeyx Cəfər 
Bir umulmaz qəza ki, dəhşət imiş!.. 

Şeyx Hadi 
(dəvam ilə) 
Yolçular çarəsiz qalıb nagah, 
İki-bir, üç-bir oldular həmrah. 
Gəmidən fırlayıb da çırpınaraq, 
İstiyorlardı həp xilas olmaq. 
Suda bir xeyli qol-qanat çaldıq, 
Həp yorulduq da duyğusuz qaldıq. 
Böylə müztər görüncə halətimi, 
Söylədim kəlmeyi-şəhadətimi, 
Çarpışırkən ümidü yə’slə bən, 
Gəldi bir səs bu anda sahildən, 
Səs gələn səmti izləyib buldum, 
Allahın yardımilə qurtuldum. 
Gecə bilməm nasıl keçib getdi. 
Ən nihayət günəş tülu’ etdi. 
Baqdım, əfsus, qurtulan bizdən 
Yalınız bir Əbülüla, bir bən... 

Şeyx Əbuzər 
Tanrı qərq eyləsin də rəhmətinə, 
Əfv qılsın rəsulu hörmətinə. 
Sizə səbri-cəmil edib ehsan, 
Ömrülər eyləsin əta Sübhan. 

Əbülüla 
(daxil olaraq) 
Şeyx Sədra yanında həp ixvan 

Gəliyor... 

Şeyx Hadi 
Pək gözəl, fəqət Sən’an?! 

Əbülüla 
Onu bən görmədim, xayır... 

Şeyx Hadi 
(təlaş və heyrətlə) 
Əcəba! 
Bir həqiqətmi gördüyüm rö’ya?! 
(pəncərəyi açıb göyə doğru baqaraq) 
Ah, tar oldu gözlərimdə fəza, 
Var imiş şeyximin başında qəza. 

Mə’yus bir halda dalıb gedər. Şeyx Sədra öndə olaraq bütün şeyxlər və müridlər yorğun adımlarla daxil olurlar. Şeyx Hadi başını qaldırır. Gələnləri ağır və kəskin baqışlarla süzdükdən sonra Şeyx Sədrayə.

Söylə, Sədra, nə oldu şeyxinizə? 
Əbədi bir vidamı etdi sizə? 
Şeyx Sədra mütərəddid bir halda düşünür. 
Düşünüb durma böylə heyrətlə, 
Söylə, aç!.. Hər nə varsa aç, söylə!.. 

Şeyx Sədra 
Şeyxi bizdən ayırdı Gürcüstan, 
Şimdi artıq o, başqa bir insan... 

Şeyx Hadi 
Sağ ya? 

Şeyx Sədra 
Əlbəttə! 

Şeyx Hadi 
(göyə doğru) 
Çoq şükür, ya Rəb! 
(Şeyx Sədrayə) 
Niçin ayrıldınız, nə oldu səbəb? 

Şeyx Sədra sükut edər. 

Söylə, gizlətmə! 

Şeyx Mərvan 
(Şeyx Sədrayə) 
Söylə, həp söylə! 

Şeyx Hadi 
(Şeyx Mərvanə) 
Haydı, sən söylə, sən dəvam eylə! 

Şeyx Mərvan 
Şeyximiz satdı dini, imanı, 
Şeyximiz atdı hökmi-Qur’anı, 
Hökmi-Qur’anı atdı bir qız için, 
Həm şərab içdi, həm xaç asdı, bilin! 
O qadından qaçan böyük Sən’an, 
Domuz otlatmaq üzrə oldu çoban. 

Şeyx Hadi 
(mə’nalı bir ahənglə) 
Böylə gördükdə, şübhəsiz, həpiniz, 
Ona nifrətlə duyğu bəslədiniz! 
(Istehzalı qəhqəhə ilə) 
Gəldiniz?.. Həm də Şeyx Sən’ansız!.. 
Cümləniz bir cəsəd ki, həp cansız. 
Qaliba sizcə öylə bir ustad, 
Olunur şimdi lə’nü tə’nlə yad!? 

Şeyx Mərvan 
Onu təkfirə qalqışan vicdan 
Bir qəbahətmi işliyor? 

Şeyx Hadi 
(qayət hiddətli) 
Mərvan! 
Görmədim bən sənin qadar nankor, 
Bir gözün kor deyil ki, vicdan kor. 
Hər kəsdə dərin bir sükut. 
(ümuma) 
Sizdə insaf yoq, həmiyyət yoq! 
Mürşidi-binəzirə hörmət yoq. 
Çünki yoq ruhunuzda ülviyyət, 
Qəlbiniz həp zəbuni-süfliyyət... 
Tutsa afaqı şö’leyi-hikmət, 
Onu duymaz dumanlı gözlər, əvət. 
Şeyx Sən’an, o şəmsi-aləmtab 
Oldu kafir, xaç asdı, içdi şərab; 
Hər nə yapdisə, şübhəsiz, siz də – 
Siz də həp yapmalıydınız, siz də, 
Siz də həp olmalıydınız tərsa, 
Mə’siyətdənmi qorqdunuz yoqsa!.. 
Halbuki küfrü Şeyx Sən’anın. 
O fəzilətli piri-irfanın 
Sizin imanınızdan uladır, 
Haq bilir, həm də bin qat ə’ladır. 

Ümum 
Xeyli yalvardıq, iştə rədd etdi. 

Şeyx Mərvan 
Bizi nifrətlə tərk edib getdi. 

Şeyx Hadi 
Həpiniz çünki kəcnəzər, xain, 
Həm də zahirpərəst, bədbatin... 
Sizdə olsaydı şübhəsiz vicdan, 
Bilərək Şeyxi Kə’beyi-iman, 
Ona hiç söyləməzdiniz azğın, 
Onu zənn eyləməzdiniz sapqın. 
(Şeyx Sədrayə) 
Söylə, Sədra, yalanmı söylədiyim? 

Şeyx Sədra 
Doğru, pək doğru, möhtərəm şeyxim! 
(təbdili tevr ilə) 
Şübhə yoq, gərçi sizcə mənfuruz 
Lakin az-çoq bu işdə mə’zuruz. 

Şeyx Hadi 
Məsəla?.. Şərh edib də söylə nasıl? 

Şeyx Sədra 
Şeyxi tərk eyləyib tamam bir yıl 
Gəzib ətrafı olmadıq mə’yus, 
Dini təbliğə başladıq... Əfsus!.. 
Bir də döndük, bulunca Sən’anı, 
Gördük olmuş o bir domuz çobanı. 
İki gün yalvarıb rica etdik, 
Gecə-gündüz həp iltica etdik. 
Yenə rədd etdi... Baqdım olmuş əsir, 
Nə qadar yalvarılsa yoq tə’sir. 

Şeyx Hadi 
Pək gözəl, siz qalaydınız orada. 

Şeyx Sədra 
İştə həp arqadaşlarım burada! 
Qalalım söylədim də, baqmadılar, 
E’tiraz etdilər bütün... Naçar 
Bən fəqət qalmaq istədim tənha, 
Buldu Sən’an bu fikri pək bica. 
Ən nihayət şikəstəpər, mə’yus, 
Eylədik cümləmiz vida, əfsus. 

Şeyx Hadi 
Şeyx Sən’an, o bir böyük ümman, 
Onda yoq qə’rü ibtida, payan. 
Onu idrak için kəmal istər, 
Əhli-zevq istər, əhli-hal istər 
Ah, əvət, şimdi gördüyüm rö’ya 
Nə tuhaf levhə, bilsəniz... 

Şeyx Mərvan 
(Şeyx Nəimə müstəhzi) 
Əcəba?! 

Şeyx Sədra 
(Şeyx Hadiyə) 
Lütf edib söyləyin, rica edərim. 

Şeyx Hadi 
Gördüm əl’an ki, şeyxi-dərbədərim 
Yanıyor... halı pək müşəvvəşdir. 
Bütün ətraf alavdır, atəşdir. 
Parlar əllərdə həp qılıc, xəncər, 
Titrətib şeyxi zəhrəçak eylər. 
Hər kəsdə dərin bir heyrət. 
Nagəhan bir gözəl, sevimli mələk 
Endi göydən, təbəssüm eyləyərək. 
Şeyxi qaldırdı səmti-balayə, 
Ərşi-ə’layə, qürbi-mövlayə. 

Ümum 
Şeyximiz rəhnümayi-irfandır!.. 

Şeyx Əbuzər 
Şübhəsiz, lütfi-həqqə şayandır. 

B i r i n c i ş e y x 
Ya niçin öylə şeyxi tərk etdik? 

İk i n c i ş e y x 
Nə xəta eylədik, nə kəc getdik!? 

Şeyx Hadi 
Çünki siz korsunuz... O, mənbeyi-nur... 

Əbülüla 
Fəqət ən son nədamət əfv olunur. 

B i r i n c i ş e y x 
Yenə həp şeyxə doğru qoşmalıyız. 

İ k i n c i ş e y x 
Şübhəsiz, şübhəsiz, buluşmalıyız. 

Şeyx Sədra 
(qafasını oynataraq, istehzalı və mə’nalı bir ahənglə) 
Pək təbii deyilmidir, əcəba?! 
Azacıq tar olursa şimdi hava, 
Sevinir hər tərəfdə şəbpərələr 
Aldanıb qafilanə rəqs eylər. 
Zənn edərlər günəş üful etmiş, 
Büsbütün nuru məhv olub getmiş... 
Bir qadar sonra parlayıb təkrar, 
Bütün afaqı nuri-hüsnü yaqar. 
Ürkərək həpsi bunca şə’şəədən, 
Şaşırır, diksinir... Nə batil zənn!.. 

Şeyx Hadi 
Bir qəbahət bu, həm də pək müdhiş! 
Başqa bir çarə yoq, keçən keçmiş... 
Fəzlədir bəncə vəqti qeyb etmək, 
Şimdi fürsətdən istifadə gərək. 
Gedəlim türbeyi-rəsula, gəlin, 
Həm ziyarət, həm ərzi-hacət için. 
Edəlim ərzi-ehtiramü səlam, 
Edəlim həp şəfaət istirham. 
Qoşalım sonra Şeyx Sən’anə, 
Qoşalım rəhnümayi-irfanə. 

Ümum 
Gedəlim, haydı durmayın, gedəlim; 
Gedəlim, şeyxə can nisar edəlim. 

Şeyx Hadi ilə Şeyx Sədra çıqar. Bütün şeyxlər və müridlər də onları izlər. 

Şeyx Mərvan 
(çıqdığı sırada Şeyx Nəimə) 
Həpsi boş bir xəyalə aldanıyor, 
Zülməti-küfrü nuri-həq sanıyor!.. 

Əbülüla 
(ən arqada olaraq mə’nalı bir ahənglə, hər ikisinə) 
Bir həqiqətdir iştə, gözsüzlər 
Kor olur, nuri-həqqi görməzlər...