Hüseyn Cavid - Bakıda

Şəfiqə

Uzaq, uzaq, çox uzaq yerdə iştə bir orman!
Nasıl da xoş, nə qədər şairanə sərvistan!
Bax, iştə bax, nədir onlar? Nə söylədinsə yalan...
Gəzib dolaşsa — deyirdin — bu şəhri bir insan,
Çiçəkli bir kiçicik bağçadan əsər bulmaz.
O sərvlər səni təsdiq içinmi? Ay qurnaz!
Nədir o mənzərə? Bir bax, nasıl da cazibədar
Ki, hər baxışda doğar qəlbə bir süruri-bahar.
O sərvlikdə gəzənlər deyilmi həp məsud?
Deyilmi — allah için söylə — həpsi vəcdalud?

(birdən-birə heyrətlə)

Dəyişdi bət-bənizin, böylə zəhrxəndinlə
Nə söyləmək diləyirsən? Aman, çapuq söylə!..

Məsud

Nə söyləyim, nə düşündünsə həpsi nəşəpəzir,
Gözəl, sevimli, fəqət şairanə bir təsvir...
Bu bir həqiqətə bənzər xəyali-müzlimdir
Ki, pişgahi-nigahında şöylə dalğalanır.
“Xəyal içində bəşər daima səadət arar.
Həqiqətin üzü lakin, gülümsəməz, ağlar”.
O sərvlər ki, uzaqdan sana təbəssüm edər, 
Bir az da yaxlaşalım: bax həmən təcəssüm edər:
Önündə bir sürü dəhşətli, sisli abidələr
Ki, daima saçar ətrafa kirli rayihələr,
O sərvlikdə çayırdan, çiçəkdən iz yoxdur,
Görürkən anlayacaqsan ki, həp bataqlıqdır.
Gözəl, təmiz su bulunmaz, cəhənnəmi bir çöl...
Ki zift axar, birikir, hər tərəf olur göl-göl...
Bu “sərvlik” dediyin həp müləvvəs ehramlar,
Çamurlu, hisli buruqlardır, öylə mənzərədar.
Yığın-yığın bəşəriyyət o müzlim ormanda
Yaşar, qoşar, çalışır zift içində hər yanda,
Həyatı güldürəcək bir ümidə bağlanaraq,
İş arxasınca qoşuşmaqda həpsi çırpınaraq.
Bir az da yaxlaşalım, gör zavallı insanlar,
Nələr çəkir yaşamaqçin! Nasıl yaşar onlar!
Görüncə tab edəməzsən, acırsan, ağlarsan,
Nədir bəlayi-məişət, duyarsan, anlarsan.
Şəfiqə

Xayır, o lövhəyi mən görmək istəməm, dönəlim...

Məsud

Fəqət neçin əcəba! Söyləməzmisən, gözəlim?

Şəfiqə

Neçinmi? Köksümü gəl dinlə, sonra halımı bil,
Bax iştə, eylə tamaşayə varmı taqəti-dil?
Birər-birər mənə anlatdığın o mənzərədən 
Könüldə hasil olur sadə, gizli bir şivən.
Həmən dönüb gedəlim, məncə fəzlə seyr etmək.
Yazıq!.. Bəlayi-məişət həyatı məhv edəcək.
Ağır dəmirlərin altında həp əzilmək için
Uzaq, fəqət çox uzaq, çox yabançı ölkələrin
Fəqir, zavallı, səfalətkəşidə övladı,
Qoşub gəlir iş için, həpsinin bu mötadı...
Çoluq-çocuq, ana, həmşirə, qız, nişanlı, gəlin;
Vətəndə həp gözü yollarda müztərib, qəmgin...
Məlali-həsrətə düşgün kədərli ailələr,
Bu gün, yarın deyə həp intizar içində mələr,
Yarınkı gün, kimi məyus olub təvərrüm edər;
Sönüb gedər, yaşamaz, cümlə kainatə küsər.
Fəqət yaşar kimi, yəsü ümid içində yaşar,
Soluq həyat ilə axşam, səhər yanar, sızlar.
O binəvaları yad eylədikcə həp bunlar,
Cəfayə, zəhmətə qarşı köküs gərib çapalar.
Bu rəzmgahi-məişətdə yıpranır həpsi.
O zift axan quyular onların əcəl qapısı...
Səqətlənir çoxu qoldan, qabırğadan, beldən,
Yarımcəsəd, yarıminsan qalıb düşər dildən.
İkinci bir yeni zillət təməsxür eyləyərək
Gülər zavallıya, bədbəxt adam nə yapsa gərək...
Xayır, bu halı düşündükcə artıyor kədərim;
O qanlı məzbəhə getməkdən ehtiraz edərim.
O sərvlər nə imiş imdi anladım, bildim;
Birər məzar daşıdır həp kədərnüma, müzlim.
Uzaqdan öylə gözəlkən, təqərrüb etdikcə
Xəyali, hissi üzər cangüza bir işgəncə.
Xayır, bu kirli, müləvvəs mühitə mən varamam!
Həmən çapuq dönəlim, hər şey anlaşıldı tamam.

Məsud

Fəqət çox aldanıyorsun, mənim gözəl mələyim,
Düşündüyün gözəl, amma yanılma, sevdiciyim,
Bu nəşəsiz, bu kədərza, bu müzlim aləmdən
Ziyalanır bütün evlər, cahan olur rövşən.
O zift axan quyular mənbəyi-səadətdir;
Axıb gedən sular altundur, eyni sərvətdir.
Bax, iştə həp o buruqlar birər böyük bütdür
Ki, pişgahinə çox kimsə varmadan bükülür.
Bu şəhr içində görüb duyduğun o hissi-nəşat,
Bütün o dəbdəbələr, həp o anlı, şanlı həyat,
Bütün o təntənələr, həp o süslü heykəllər 
Bu sisli, hisli buruqlarla iftixar eylər.

Şəfiqə

Əvət!.. O sərvətü saman içində zənginlər
Kədər nə... bilməyərək istirahət etsinlər!
Fəqət zavallı fəqir orta yerdə qəhr olsun,
Zəhərli qazları udsun da yıpranıb solsun.
Səbəb nə? — səhhətə düşmən — o nəmli yerlərdə
Fəqir olan çürüsün!.. Haqqü mədələt nerdə?

Məsud

Bu anlaşılmayacaq bir suali-müşkildir
Ki, həll edilməsi zənnimcə qeyri-qabildir.
Bu fikrə qarşı nə mazi cavab verdi, nə hal;
Sənin bu fikrini kəşf eylər ancaq istiqbal...