Firidun bəy Köçərli - Qasım bəy "Zakir" təxəllüs (I hissə)

Qasım bәy Zakir Qarabağın mümtaz nücәbalarındandır. Onun atası Әli bәy, Әli bәyin atası Şahverәn bәy vә onun atası Kazım ağadır ki, Şuşa şәhәrinin banisi mәşhur Pәnah xanın doğma qardaşı Hüseynәli ağanın oğludur.
 
Qasım bәy tәvәllüd edibdir hicrәtin 1199-cu tarixindә--ki, tarixi-mәsahiyyәnin 1784-cü sәnәsinә mütabiqdir, -- Şuşa şәhәrindә. Tәlim vә tәrbiyәsi haman şәhәrdә olubdur. Өz әsrü zamanının övsafü әhvalına görә çәndan elmü kәmal әxz etmәyә müvәffәq olmayıbsa da, türk vә fars dillәrini layiqincә tәhsil edibdir.
 
Mәhәlli-süknası yay fәslindә Tanyaq vә ya Şuşa qalası olarmış. İlin sair fәsillәrini özünә mütәәlliq Xızırıstan qәryәsindә keçirәrmiş. Qasım bәyi görәnlәrin, o cümlәdәn mәn fәqirin atası mәrhum Әhmәd bәy Köçәrlinin rәvayәtinә görә, o zati-şәrif xoşsurәt vә xoşsima, ağ bәdәnli, uca qamәtli, zәifülbünyә bir vücud imiş. Göyçәk, ağıllı vә göy rәngә mail gözlәri var imiş. Simasından, hәrәkәt vә süknasından asari-nәcabәt vә rәşadәt görünәrmiş. Danışığı fәsih vә sövtü dilkәş olmağa görә, çoxları özünә mail edәrmiş vә o danışanda ona qulaq asmamaq olmazmış. Bir az tündmәzac olduğu üçün tәrpәnişindә dәxi çapüklük görünәrmiş. İnsaf vә mürüvvәtdәn xaric sözlәr vә işlәr şairi tәbii halından çıxarıb, onun qeyzü hiddәtinә sәbәb olarmış. Amma acığı tez sönüb tövbә vә istiğfar edәrmiş. Adәti halında ziyadә xoşxülq, hәlim, rәhimli vә mürüvvәtli bir adam imiş, sahibi-әqlü tәdbir. Buna şahid şairin öz kәlamı da ola bilәr:
 
Tanır mәni mәcmuyi-otuz iki Cavanşir,
Bir mәrdi-xoşәxlaqәmü hәm sahibi-tәdbir.
 
Rövşәndi qamu alәmә zatımda xudavәnd
Xәlq eylәmәyib mu qәdәri hiylәvü tәzvir.
 
Eymәndilәr әzbәs ki, olub ram, rәm etmәz
Gördükdә mәni badiyәdә ahuyü nәxcir
 
Әl vurmazam әsla sipәri-dәfn-bәlayә,
Yağdırsa kamandar fәlәk qәsdimә sәd tir,
 
Vә lakin şairin belә gözәl xülqü vә xoş rәftarı vә tәbiәtindә olan mülayimәt vә tәvazö vә hәmçinin onun әqli-sәlimi vә hüsni-tәdbiri onu xәtavü bәladan eymәn saxlaya bilmәdi.
 
Şair bir işdә müttәhәm olub -- ki, tәfsili aşağıda zikr olunacaqdır,--çox böyük bәlalara vә cәfalara giriftar oldu vә әgәr bәzi alinәsәb vә alihimmәt vә qәdirşünas möhtәrәm şәxslәr Zakirә lazımi kömәk göstәrmәsә idilәr, yәqin ki, şair dәxi dә ziyadә fәna hala düçar olub, Qazax şairi Mustafa ağa Arif kimi cani-әzizini Rusiyanın soyuq vә qarlı çöllәrindә puç vә zay edәcәk idi.
 
Әhvalat bu üzrәdir ki, Qasım bәyin qardaşı oğlanlarından bir nәfәri -- Behbud bәy ismindә qaçaqlığa vә quldurluğa qurşanıb, Qarabağ vilayәtindә bir çox şuluqluq vә binizamlıq vә fәsad törәdir. Bir neçә hәsud vә bәdxahların tәhrik vә iğvası ilә ol vaxtın divanbәyisi Qasım bәydәn müştәbeh olub, ondan şaki vә mütalibәçi olur vә Behbud bәyin qәtlü qarәtindә Zakirin uşaqları da müttәhәm olunur.
 
Ol vaxtın divanbәyisi knyaz Tәrxanov xeyli kuşiş vә tәdbirdәn sonra Behbudu hәlak etdirir; evini vә malını dağıdıb tar-mar elәdir vә Mustafa bәyi --ki, Behbud bәyin qardaşı idi, -- bir neçә adamlar ilә әsir edib Şuşa qalasına göndәrir (sonradan haman Mustafa bәyi Tәrxanov işqola qoyub, ona tәlim vә tәrbiyә verdiribdir).
 
O neçә adamlar ki, müttәhәm olunmuşdular, onların içindә mәrhum Qasım bәy dәxi var imiş. O pişnәhad etdiyi sübut vә dәlayilә ümәnayi-dövlәt mültәfit olmayıb vә onun haqqında bәdgüman olub, özünü vә oğlu Nәcәfqulu bәyi vә qardaşı oğlu İskәndәr bәyi Sibiryaya göndәrmәyә qәti surәtdә hökm verir, әyalü әtfalını Şuşa mәhbәsxanasında dustaq, malü әmvalını tarac etdirir, Xızırıstan kәndini dağıdıb zir-zәbәr qılırlar.
 
Bu zülmü şәrarәt vә xilafi-qanun işlәr Zakirә hәddәn ziyadә tәsir edib, onu pәrişan vә digәrgun elәyir. Bir tәrәfdәn illәr ilә cәm qıldığı malü dövlәtinin tarümar olmağı, digәr tәrәfdәn әbәs yerә hörmәt vә abrunun getmәsi, düşmәnin tәnü şәmatәti yazıq kişinin yüz illiyini geri salır.
 
Bu böyük müsibәt Zakirә üz veribdir mәhәrrәm ayında hicrәtin 1272-ci tarixindә. Ol vaxt şair müsinn halında imiş, ömründәn altmış yeddi il keçir imiş. Cәnab Nәvvab öz «Tәzkirә»sindә vә cәnab Mәhәmmәd ağa Müctәhidzadә «Riyazül-aşiqin»dә sinnü salı tәyinindә bir növ sәhv etmişlәr. Hәr halda Zakir altmış beş sinnindә vәfat etmәyibdir vә tarixi-vәfatı 1271-ci sәnәdә olmayıbdır, ondan çox sonra vaqe olubdur. Buna şahid Zakirin öz kәlamıdır. Başına gәlәn müsibәti gözәl bir tәrkibbәnddә bu minval nәzmә çәkib zalimlәrdәn şikayәt elәyir:
 
Bu mahi-mәhәrrәmdә dü si hәft mana sal,
Müddәtdi ki, pәrqu kimi әbyәzdi pәru bal.
 
Şahiddi xudavәndi-tәalavü tәbarәk,
Tәrpәtmәmişәm mәn süxәni-nahәqә saqqal.
 
Haşa yetirәm bir kәsә asibü mәzәrrәt,
Gәr eylәmzsәn bu sözümә bavәr, o jurnal!
 
Ta gördüm o bәdbәxt[1] olub hәmrәhi-gümrah,
Halatı müfәssәl yazıban eylәdim irsal.
 
[1] Bәdbәxt -- Behbud bәyә işarәdir.
 
Labüd qalıb oidan sora dönә-dönә etdim
Tәrğib onun dәfinә bu zalımı filhal.
 
Guş eylәmәyib pәndi-xirәdmәndi o nakәs,
Axır qoşulub bir-birinә bir neçә cühhal.
 
Hәr kimә düçar oldu, tutub basdıvü kәsdi,
Verdi özünü küncә tamam murovi-mahal.
 
Beş-altı kәm-alat cavan ilә olurmu
Hifz edә vilayatı mәni- piri-bәdiqbal?!
 
Düşmәn sipәhi tәk bir obanın yoxü varın,
Bir hәftә qalıb eylәdi mәcmuunu pamal.
 
Әrradәyә yığdırdı qamu әhlü әyalı,
Sәqfi-fәlәyә çıxdı o gün naleyi-әtfal.
 
Hәccacü Өmәr-Sәd deyildi belә birәhm,
Ol .... bicliyinә hiç yox işkal.
 
Bәd kar hәramtuşәdәn әsla iraq olmaz,
Bic olmayanın zülmü olur, bu sayaq olmaz!
 
Şairin sözlәrindәn belә anlaşılır ki, biçarә öz bәdbәxt bәradәrzadәsini -- yәni Behbud bәyi düzlüyә irşad edib, nә qәdәr ona öyüd vә nәsihәt veribsә dә ki, pis yoldan daşınsın, mәrdümazarlıq etmәsin vә xalqa zülmü vә sitәmi rәva görmәsin, amma mәrhumun nәsihәti xudsәr vә bişәrm Behbuda әsәr etmәyibdir vә axırda Zakir naәlac qalıb, әhvalatı müfәssәlәn yazıb lazım olan yerә göndәribdir.
 
Vә lakin divan әmәlәsi Behbudun qorxusundan murovi-mahal ilә qaçıb özlәrini küncә verirlәrmiş. Bu tamahı çox, hünәr vә cürәti yox olan divan qulluqçularının barәsindә haman tәrkibbәndindә belә yazıbdır:
 
Gün kimi tutub alәmi bu şöhrәti-bica,
Divan әmәlәcatına yox әdldә hәmta.
 
Vallah, yalandır, dәxi billah, yalandır,
Şol söylәnәn әhval quru ismdir әmma.
 
Keyfiyyәti-mәlumdәn ötrü mәn özüm dә
Bir neçә biladi elәdim seyrü tәmaşa.
 
Yüz tәşnәlәbi-qәhr olasan, xadimi-dövlәt
Vermәz bir içim su sәnә ta almaya dәrya.
 
Simü zәr ilә doldurasan ta gәrәk ovcun,
Ondan sora zahir qıla şayәd yәdi-beyza.
 
Suzü tәbişi-nari-sәqәr gәrçi yamandır,
Әhli-qәlәmin gәl-gedinә bәnzәyә haşa!
 
Yeksәr hәmә tәmmavü bәdәtvarü dilazar,
Bunlar kimi mәxluq cahan içrә yox әsla,
 
Hәr kimsә ki, düşdü tora, müşküldü xilası,
Çәkmәzlәr әl ondan, şirәsin sormayalar ta.
 
Hәr nәfsә nüzuli-mәlәkül-mövt nә hacәt,
Bәs ariz üçün vәdeyi-fәrda, pәsi-fәrda.
 
Düşmәz buların sәmtinә ta ruzi-qiyamәt
Tәklә Hacı Qurbani görәn kәs dәxi qәta.
 
Tutmuşdu Qarabağı zәrü simü dәvabı,
Tapmaz minә bir yabı gedә qonşuya hala.
 
Divan demә, hәrgiz buna kim, afәti-candır,
Mәn söylәmәdim, nola ki, mәşhuri-cahandır.
 
Tәrkibbәndin bu bәndindә Zakir divan әmәlәcatının qüsurunu şairanә zikr edib, onların әvamün-nasә etdiyi zülmü sitәmi göstәrir. Burada cayi-tәәssüf vә heyrәt budur ki, altmış-yetmiş sәnә bundan irәli divan xidmәtçilәri xәlayiq ilә nә növ rәftar edirmişlәrsә, indi dә o gunә rәftar etmәkdәdirlәr. Bu müddәti-mütәmadiyәdә -- ki, az qalıbdır tamam bir әsr etsin, -- onların әxlaqü adabında bir tәbәddülat, bir tәrәqqi әsәri müayinә olunmur.
 
Zahirdә әdalәt vә sәdaqәt mәmurları vә zakon tәrәfdarları adlanırlarsa da, әsl hәqiqәtdә әhli-zәlәmәdirlәr. Şüğlü sәnәtlәri şәrarәt vә fәsad törәtmәkdir, xilafi-qanun vә әdalәt işlәr etmәkdir. Hәr qism fәnnü fürcәlәri xalqın malını yemәk vә özünü avamlıqda saxlamaq dairәsindә işlәnir. Dәryalarca vermәsәn, bir içim su almaq sәnә müyәssәr olmaz; qızıl vә gümüş ilә ciblәrini doldurmasan, işin yerimәz vә muradına çatmazsan. Onların tamahı hәzrәt Әli Zülfüqarından kәskinraqdır. Bәdbәxt o kimsәnәdir ki, onların toruna düşә. Onun tamam şirәsini çәkmәmiş, onu xilas etmәzlәr. Tәklәli Hacı Qurbanın gününә salmayınca yaxasından әl çәkmәzlәr. Necә ki, bir vaxt onun malü dövlәti bütün Qarabağı tutmuşdu, amma indi divan toruna düşәndәn bәri bir yabı da tapmır ki, minib qonşuya getsin.
 
Hәr şeydәn bәdtәri vә ürәk sıxıntısı verәni әhli-qәlәmin get-gәli, fәrda-pәsfәrdasıdır. Әrizәçi üçün bu get-gәl nüzuli-mәlәkül-mövtdәn bәdtәrdir. Odur ki, şair dәruni-qәlbdәn onların haqqında deyibdir:
 
Divan demә hәrgiz buna kim, afәti-candır,
Mәn söylәmәdim nola ki, mәşhuri-cahandır.
 
Divan әmәlәcatının hücumundan sonra Zakir keçir o şәxslәrin zәmminә ki, onun bu bәlalara düçar olmasına öz sәltәnәtlәri ilә filcümlә bais olublar vә onlardan, xüsusәn, birisinin ki, fәsadçılar babasıdır vә şair ilә onun şәxsi әdavәti var imiş, belә nәzmә çәkir:
 
Bir kәs yüz ola arifü danavü xirәdmәnd,
Hәr lәhzәdә tәsnif qıla qafiyeyi-çәnd.
 
Çün dövr qarışdırdı, dәxi yadına düşmәz
Әtfalü әyalinin adı, fikr edә hәrçәnd.
 
Bir neçә zamandır ki, mәni dami-bәlası
Ol zalimi-birәhmin edib Bakidә pabәnd.
 
Seyr eylәdim әlminnәtü-lillah neçә şәhri,
Qalıbdı hәmin Tabasaran, Ağqoşa[2], Dәrbәnd.
 
[2]-Tabasaran vә Ağqoşa -- Şimali Qafqazda yer adlarıdır.
 
Heyhat, әdavәtlә deyәm bir kәsә böhtan,
Yox mәndә kәlambaz süxәn, tariyә sövgәnd.
 
Bu .... xәlqi-cahan içrә tapılmaz,
Cәhlü hәsәdü büxldә nә mislü nә manәnd.
 
Bişübhәvü şәk töxmi-dәdü divdürür bu,
Haşa ki, doğa növi-bәşәrdәn belә fәrzәnd.
 
 
 
Göndәrmәk ilә iki uşağı, sәni tarı,
Qüttai-tәriqә bu nә ibrәtdi, bu nә pәnd?!
 
Xәtm oldu bizә, düzdi-vilayәt kefә baxsın,
İymirli, Dirağırdә, Sәfikürdi, Şıxavәnd.
 
Hәqqa, әvәzi-çaqqala baqqalı boğarlar,
Doyranbasanın[3] yerinә dağıldı bizim kәnd.
 
[3]-İymirli, Dirağırdı (Diylağırd), Sәfikürd, Şıxavәnd vә Doyranbasan Qarabağda Şuşa uyezdindә kәnd adlarıdır. Bunların әhalisi sabiqdә oğurluqla iştihar bulmuş nadinc bir mәxluq imişlәr. İndi bir növ halal kәsbә mәşğul olmaqla güzәran edirlәr. Amma yenә dә içlәrinin oğrusu vә әyrisi tükәnmәyibdir.
 
Mәşhur mәsәldir ki, düşәr qarә gәzәn kәs,
Ev yıxanın evin yıxar, әlbәttә, xudavәnd.
 
Çox zarü tәzәrrö elәmә, eybdi, Zakir,
Tәqdiri-qәzayә gәrәk adәm ola şakir!
 
Hәr şeydәn artıq şairin halını mütәğәyyir edәn, onu qeyzü cuşa gәtirәn, onun nazik tәbinә tәhrik verәn düşmәnlәrin bәşaşәti vә әğniyanın şәmatәti olur. Cümlәnin günahı, qüttai-tәriqin törәtdiyi fәsad vә şәrarәt şairin övladına isnad, әqrәbasına xәtm olunur. Bundan sonra daha әhli-zәlәmә keyfә baxsın, yolkәsәnlәr şad olsunlar:
 
Hәqqa, әvәzi-çaqqala baqqalı boğarlar,
Doyranbasanın yerinә dağıldı bizim kәnd.
 
Oğrular safa çıxdı, doğrular fәlakәtә düçar oldu. Atalar sözünün misdaqınca: «Oğru elә bağırdı, doğru bucağa girdi».
 
Bu hüzngәtirici hal vә keyfiyyәt indi dә bizim bu nizamsız vә әsassız zәmanәmizdә kәsrәt ilә ittifaq düşmәkdәdir.
 
Zakir müttәqi vә mütәdәyyin bir şәxs olduğu üçün özünә xitabәn deyir:
 
Çox zarü tәzәrrö elәmә, eybdi, Zakir,
Tәqdiri-qәzayә gәrәk adәm ola şakir.
 
Ol vaxtın hakimi Tarxan-Mouravov haqqında -- ki, onun hökmü binagüzarlığı ilә şairin kәnd-kәsәyi vә mal-dövlәti tarac vә özü vә әhlü әyalı ilә әsirü mәhbus olunmuşdu, -- Zakir fars dilindә suzişli vә xeyli mövzun bir tәrkibbәnd inşad qılmışdı. Bu tәrkibbәndin bir yerindә şair Qarabağ әhlinә dәxi filcümlә bir niş vurubdur vә әhli-vәtәnin bivәfa vә bietibar olmaqlarını göstәribdir. Өz әhli-vilayәtindәn şair hәmişә şaki olub, dostu Mirzә Mehdiyә göndәrdiyi bir namәdә bu sayaq yazır:
 
Bizim kimi bir-birinin bәdxahi
Tapılmaz, gәzәsәn alәmi dahi.
Onun üçün qәzәb edib ilahi,
Xainik aşnaya, yada, әzizim!
 
Tarxanovun şәnindә yazdığı kәlamın bir bәndindә Zakir әvvәlcә ona vә zatına lәn oxuyub, sonra qarabağlılara keçir:
 
Bedin zeşt әxlaqo әtvar tof!
Bedin rәsme-aino rәftar tof!
Bozorgi ke, başәd setәmpişe lәn,
Әmiri ke, başәd cәfagәr tof!
Әgәr hәmçenanәst Tәrxaniyan,
Bәr an qoume-nacenso mordar tof!
Zәhi pure-әrşәd ke, bәr valideyn
Konәd kәsb xәrvar-xәrvar tof.
Bezat, beoulade-an naxәlәf
Konәnd aqelan lәno hoşyar tof.
Әgәr rast quyәm, bәr u eyb nist,
Beәhle-Qәrabağe-biar tof!
Bezaher әniso bebaten xәbis,
Hәme bәd del aşena yar, tof!
Ze ğәmmaz in raz bayәd nәhoft,
Betәrsәm resanәnd әxbar, tof!
Kәsi ke, nәhәd dәste-xod bәr zәmin
Ze vey sәr zәnәd fetnehaye-çenin.
 
Әgәrçi Mouravov-Tarxanovun hökmü vә qәtnamәsi mucibincә Qasım bәy Zakir vә onun oğlu Nәcәfqulu bәy vә qardaşı oğlu İskәndәr bәy gәrәk Sibiryaya gedә idilәr, vәli bәzi sahibmәnsәblәrin vә Gürcüstan nücәbalarının vasitәsi ilә, xüsusәn sәrdarın mütәrcimi mәrhum Mirzә Fәtәli Axundovun kömәkliyi ilә Zakir Sibiryaya göndәrilmәdi. Ancaq o, Bakıda üç-dörd ay gözdustağı halında qalıb sonradan vәtәninә müraciәt elәdi.
 
Nәcәfqulu bәy vә İskәndәr bәy dәxi Sibiryada çox müddәt qalmadılar. Onlar da bir az vaxtdan sonra vәtәnlәrinә qayıtdılar. Әxşasi ki, Qasım bәyin vәtәndәn sürgün olunmağına sәbәb olmuşdular, onun hәcvinә layiq olub, qiyamәtә kimi töhmәt altında qaldılar:
 
Ço şaer berәncәd bequyәd heca,
Bemanәd heca ta qiyamәt beca.
 
O hәcvlәrin bәzilәri haqq isә dә, burada zikr oluna bilmәz, әzbәs ki, onlarda namәrğub sözlәr dәxi istemal olunubdur. Amma bir neçәsi keyfiyyәti-halı bәyan etmәk üçün öz mәqamında zikr olunacaqdır. Zakirin hәr qisim әşarü kәlamı mövcuddur -- qәzәliyyat, mürәbbeat, müxәmmәsat, şeri-müstәzad, tәrkibbәnd, tәrcibәnd vә sairә. Fars dilini dәxi mükәmmәl surәtdә bilirmiş vә bu dildә bir çox abdar şer vә qәzәllәri vardır.
 
Türk qәzәllәri var ki, Füzulinin qәzәllәrinә bәrabәrdir. Müxәmmәs vә qafiyәlәri Vaqifinkindәn әskik deyil. Amma asarü әşarının cümlәsindәn artıq әhәmiyyәtlisi vә mәişәtimizә münasibәtlisi Mirzә Fәtәli Axundova, Qutqaşınlı general İsmayıl bәyә, qubernator Mixail Petroviç Kolyubakina, Rәhim bәy Uğurlubәyova, Cәfәrqulu xana, Baharlı Mirzә İsmayıla, Zәngilanlı Mәhәmmәd bәy Aşiqә, Mirzә Mehdiyә vә qeyri müasiri olan dost-aşnalarına yazdığı mәktublardır ki, cümlәsi nәzm ilә açıq vә sadә dildә yazılmışdır. Bu mәktubatda dürlü mәsәllәr, zәrif kinәyәlәr vә müәmmalı kәlmәlәr vardır ki, azdan çox vә nazikdәn yoğun mәnalar anlamaq gәrәkdir.
 
Şair Bakıda әsirvar zindәganlıq edәn vaxtı öz hali-dilini vә başına gәlәn qәzavü qәdәri Kolyubakinә yazıb, bicürmü günah iki nәfәr zalım, bimürüvvәtin hiylә vә şәrarәti ilә vәtәndәn dәrbәdәr düşmәsini bәyan edir.
 
Bilmәk gәrәkdir ki, ol vaxtları Kolyubakinin Bakıya qubernator olmaq sәdası dәxi söylәnirdi. Vә bu xәbәr şairi bir növ xatircәm vә tәskinül-qәlb etmişdi. Budur Kolyubakina yazdığı namә:
 
Sәndәn sora, ey taci-sәr, başıma
Gәrdişi-zәmanә nәlәr gәtirdi!
İki bimürüvvәt ittifaq edib,
Vilayәtә yüz şurü şәr gәtirdi.
 
Qaçaqlıq binası edәn tәk Behbud,
Pişnәhad eylәdim öz әrzәmi zud,
Tәrәfgirlik oldu axırda, nә sud,
Mәnim doğruluğum zәrәr gәtirdi.
 
Yüz ilin ocağın bicürmü günah
Eylәdilәr viran, vallahü billah!
Bu taleyi-zәbun, bu bәxti-siyah
Daim mәnә xövfü xәtәr gәtirdi.
 
Hәştadә yetişdi sinnü salımız,
Bu dövlәtdә ağarmışdı yalımız;
Getdi dövlәtimiz, mülkü malımız,
Nәxli-tәmәnnamız kәdәr gәtirdi.
 
Nücәba hörmәtin gözlәr nücәba,
Nasәza yaraşmaz böyüyә әsla;
Pәdәrindәn deyil yәqin bil, amma
Hәr kimsә ki, nami-pәdәr gәtirdi.
 
Әdalәt var idi bundan әzәlә,
Yaman yerә yetib iş gәlә-gәlә;
Dirәxti-bәxtimiz, әfsus ki, belә
Varә-varә acı sәmәr gәtirdi.
 
O kәslәr ki, eylәmişdi xәyanәt,
Әylәşib evindә rahәt, fәraqәt;
Mәnim uşaqlarım bivәchü cәhәt
Gözlәrindәn xuni-cigәr gәtirdi.
 
Bundan әqdәm kimin olsa üsyanı,
Derlәrdi vayenni sud kәssin anı;
Bilmirәm necoldu, o zakon hanı?
Naçalnik zakuni-digәr gәtirdi.
 
Mәzәrrәti әfzun әdalәti yox,
Görünmәyib әsla belә....
Өz gәlmәyinә mәmnun idik çox,
Dalısınca keçәl Nәzәr gәtirdi.
 
Tutubdu alәmi zülmi-bihesab,
Müşküldür gәtirmәk bu möhnәtә tab;
Köynük, Bilәcәyi[4] etmişdi xәrab,
Bizim kәndә ondan betәr gәtirdi.

(II hissə)