Firidun bəy Köçərli - Molla Pənah "Vaqif" təxəllüsləri (III hissə)

Vaqifin müxәmmәsi-müstәzadından әn mәrğubu budur:
 
Ey zülfü siyәh, sinәbi әbyәz, gözü alә,
Nә türfә cavansan!
Ağzın kimi yox qönçә, yanağın kimi lalә,
Gülzari-cinansan!
Görsә yüzünü mәh yetәr, әlbәttә, zәvalә,
Xurşidi-cahansan!
Heç bәndә sәnә olmaya, ya rәb ki, hәvalә,
Sәn afәti-cansan!
Söz yox bu zәnәxdanü rüxә, bu xәtü xalә,
Xubluqda әyansan!
 
Dibaçeyi-lövhә qәlәmi-katibi-qüdrәt
Yazmış sәni әvvәl,
Heç adәmә üz vermәmiş әsla belә surәt,
Pürzinәtü seyqәl,
Zülfün sözü hәr nüsxәdәdir, ey pәritәlәt,
Bir şәrhi-mütәvvәl.
Göydә yetirәr müttәsil ayә, günә xiclәt,
Hüsnündәki mәşәl.
Müjganın urar tәnә oxun göydә hilalә,
Xub qaşı kamansan!
 
Rәftari-qәdin eylәdi sayә kimi pamal
Şümşadı çәmәndә.
Qan ağladar ol qönçeyi-xәndanı mәhü sal,
Lütfündәki xәndә.
Sultani-cahan sәrvәrisәn, sahibi-iqbal,
Alәm sәnә bәndә.
Göftarın edәr tutiyi-şәkkәrşikәni lal,
Hәr nitqә gәlәndә.
Sәn Xosrov olubsan, bәli, hәr şәhri-mәqalә
Şirini-zamansan!
 
Sәnsәn, sәnәma, cümleyi-xubanә şahәnşәh,
Yox sәn kimi dilbәr.
Bürqә üfüqündәn ki, üzün bir çıxa nagәh,
Xurşidә bәrabәr,
Salır özünü ziri-niqabә şәfәqi-mәh,
Manәndeyi-әxtәr.
İnsan ola bilmәz bu sifәt pakü münәzzәh,
Cәm olsa sәrasәr.
Sәn cinsi-mәlәksәn yetişibsәn bu kәmalә,
Ya ruhi-rәvansan?
 
İsna әşәrә çakәri-kәmtәr ola Vaqif,
Sәrdaridir әla,
Xaki-dәri-övladi-peyğәmbәr ola Vaqif,
Neylәr dәxi dünya?
Ol gündә ki, hәngameyi-mәhşәr ola, Vaqif,
Tut damәni-mövla!
Fәryadrәsin heydәri-sәfdәr ola, Vaqif,
Xövf eylәmә әsla!
Sәn qәrqsәn hәrçәnd ki, dәryayi-vәbalә,
Tövfiq bulansan!
 
Molla Pәnahın gözәllik babında vә dilbәr vәsfindә yazdığı qafiyәlәr bir o qәdәr lәtif, açıq vә aydın sözlәr ilә nәzmә çәkilmiş kәlamlardır ki, nә qәdәr cövhәrsiz vә mәrifәtsiz adam onları eşitsә, mütәәssir vә mәsrur olar. Nümunә üçün bir neçәsini zikr edәk;
 
Ay qabaqlı, bulut zülflü gözәlin
Duruban başına dolanmaq gәrәk.
Bir evdә ki, böylә gözәl olmaya,
O ev bәrbad olub talanmaq gәrәk.
 
Sәrxoş durub sarayından baxanda,
Ağ gәrdәnә hәmayillәr taxanda,
Qaşa vәsmә, gözә sürmә yaxanda,
Canım eşq oduna qalanmaq gәrәk.
 
Çıxa sarayından canlar alan tәk,
Xişmә gәlә gәh-gәh qәhri olan tәk,
Dal gәrdәndә qıvrım saçı ilan tәk,
Tәrpәnәndә hәr yan bulanmaq gәrәk.
 
Vaqif, sәnin işin müdam ah olsun,
Sәg rәqibin ömrü qoy kütah olsun,
Hәmdәmsiz kimsәnә istәr şah olsun,
Gәdadır ol kimsә, dilәnmәk gәrәk.
 
       * * * * *
 
Qaynar gözlәrindәn, şux baxışından
Әcayib fitnәlәr, fellәr görünür.
Sәf-sәf duran siyah kirpiklәrindir,
Yoxsa ki, gözümә millәr görünür?
 
Gedәn, getmә, bir bәri bax, ay gedәn,
Gözüm doymaz sәn tәk gözәl kimsәdәn,
Gah yaxadan şölә verir ağ bәdәn,
Gah olur ki, nazik әllәr görünür.
 
Qәddin tәnә vurar o sәrvi-naza,
Can qurban eylәrәm sәn tәk şahbaza,
Üzün kimi, zülfün kimi tәr-taza
Nә lalәlәr, nә sünbüllәr görünür.
 
Vaqif, yad et sәni yad eylәyәni,
Mәn sevirәm mәnә yarım deyәni.
Qoymaz göz önündәn sevәn sevәni,
Könüldәn könülә yollar görünür.
 
       * * * * *
 
Al geyinib çıxsan gülşәn seyrinә,
Yığılır başına güllәr, dolanır.
Mәhtabi-hüsnünә bәndә fәrmandır,
Qulluğunda aylar, illәr dolanır.
 
Görmәmişәm sәn tәk bir mәlәkzadә,
Dәrdini çәkәrәm hәddәn ziyadә,
Kirpiklәrin ucu düşәndә yadә,
Bağrımın başında millәr dolanır.
 
Mәn bir Fәrhad, sәn bir Şirindәhansan,
Dәrdin zahir, amma özün nihansan,
Gözәllik babında şahi-cahansan,
Qulluğunda daim ellәr dolanır.
 
Lәblәrin bağrımı pürxun eylәmiş,
Açılmış göz yaşım Ceyhun eylәmiş,
Hәsrәtin Vaqifi Mәcnun eylәmiş,
Onun üçün gәzәr çöllәr, dolanır.
 
       * * * * *
 
Doldu dimağıma zülfün әnbәri,
Valeh oldu könül hәvadәn sәnә.
Әlim yetmәz, namә yazıb dәrdimi
Göndәrәydim badi-sәbadәn sәnә.
 
Oturuşun gözәl, duruşun gözәl,
Sallanışın gözәl, yerişin gözәl,
Xuyun, xülqün gözәl, hәr işin gözәl,
Bәxş olub bu xubluq xudadәn sәnә.
 
Qәm evindәn saldın küncә Vaqifi,
Eylәdin muyindәn incә Vaqifi,
Neçün incidirsәn bunca Vaqifi,
Nә hasil bu cövrü cәfadәn sәnә?
 
Sevgili yarın fәraqında badi-sәbadan әhval dilәyir:
 
Badi-sәba, bir müjdә ver könlümә,
Ol güli-xәndanım neçün gәlmәdi?
Xәyalım şәhrini qoydu viranә,
Sәrvәrim, sultanım neçün gәlmәdi?
 
Ağzı xeyir sözlüm, dili dilәklim,
Bir türfә ağ әllim, gümüş bilәklim,
Qarıçqay cilvәlim, tavus bәzәklim,
Libası әlvanım neçün gәlmәdi?
 
Qaşı kәman, kirpiklәri qәmәlim,
Ağzı şәkәr, dodaqları yemәlim,
Әlvan kәlәğaylı, bәyaz mәmәlim,
Sinәsi meydanım neçün gәlmәdi?
 
Vaqif, ilә döndü bir saәtimiz,
Nә sәbrimiz qaldı, nә taqәtimiz,
Olur indәn belә qiyamәtimiz,
Gәlmәdi cananım, neçün gәlmәdi?
 
       * * * * *
 
Ey Kәbәm, Kәrbәlam, Mәkkәm, Mәdinәm,
Hәr zaman kuyindә ziyarәtimdir.
Qiblә deyib, qaşlarına baş әymәk
Gecә-gündüz mәnim ibadәtimdir.
 
Hәr nә desәm, sәn incimә sözümdәn, 
Sәrxoşunam, yox xәbәrim özümdәn,
Şol qamәtin yayılanda gözümdәn,
Sanasan ki, hәşrü qiyamәtimdir.
 
Bağlamışam din-imanı zülfünә,
Mәnim kimi heyran hanı zülfünә?
Tapşırıb gedirәm canı zülfünә,
Yaxşı saxla, sәndә әmanәtimdir.
 
Sәnsәn mәnim ayım, günüm, hilalım,
Dövlәtim, iqbalım, cahım, cәlalım,
Gözәl üzün daim fikrü xәyalım,
Sözün dildә şirin hekayәtimdir.
 
Sonalar xәcildir siyah telindәn,
Tutilәr lal olur şirin dilindәn,
Şikәstә Vaqifәm, sәnin әlindәn
Hәr kimә ki, yetsәm, şikayәtimdir.
 
Gözlәrin vәsfindә yazıbdır:
 
Kaman qaş altında, al yanaq üstә
Nә xoş xumarlanır mәstanә gözlәr,
Sürmәli kirpikdәn oxlar çәkilib,
Eylәyir bağrımı nişanә gözlәr.
 
Qәmzә peykanilә tökdü qanımı,
Xәtalara saldı din-imanımı,
Әyri durdu, süzgün baxdı, canımı
Aldı o şux gözlәr, amma nә gözlәr.
 
Siması şәhlayi, tәrhi badami,
Baxışı mehriban, özü hәrami,
Quldur ona siyah zülfün tәmami,
Ola bilmәz belә şahanә gözlәr.
 
Sәmәn iyli, sәhabi zülf, ay qabaq,
Qönçә dәhәn, dür diş, әrğәvan dodaq,
Münәvvәr üz, lalә zәnәx, tәr buxaq,
Tamam bir yanәdir, bir yanә gözlәr.
 
Vaqif ki, düşübdür әqlü kamaldan,
Әksik olmaz başı qovğadan, qaldan,
Nә zülflәrdәn bilin, nә xәttü xaldan,
Eylәyibdir onu divanә gözlәr.
 
Zülfün vәsfindә:
 
Ay kәnarı qabağında qıy kimi
Bürünür, çulğanır yanağa zülfün,
Sanasan bulutdur, әnvәr üzünü
Bәdr ayı tәk almış qucağa zülfün.
 
Şahmar tәki gәrdәnindә bulanır,
Güllәr bilә sığallanır, sulanır,
Hәlqә düşüb, buxaq altda dolanır,
Baş qoyur, sarınır qulağa zülfün.
 
Xәstә Vaqif onnun sәrgәştәsidir,
Bağrı qızıl qanın ağüştәsidir,
Hәr tari-tәrrarın can riştәsidir,
Qoyma ki, tökülsün ayağa zülfün.
 
Ayrılıqdan şikayәt:
 
Yenә mәni yaxar-yanar odlara-- 
Dağılmış ayrılıq saldı, sevdiyim!
Mәn ha öldüm möhnәt ilә, dәrd ilә,
Can sәnin yanında qaldı, sevdiyim!
 
Siyah zülfün buxaq altda qıvrılır,
Ala gözlәr can almağa sayrılır,
Canandan ayrılan candan ayrılır,
Xalq içindә bir mәsәldi, sevdiyim!
 
Sәrv qәddin sәnubәrә tәn deyil,
Tamam sәnin tәki gülbәdәn deyil,
Dәxi әzәlki tәk sәn görәn deyil,
İndi halım yaman haldı, sevdiyim!
 
Ol Xәdicә haqqı, Sәkinә haqqı,
Xeyrәnnisa haqqı, Әminә haqqı,
Kәbә, Mәkkә haqqı, Mәdinә haqqı,
Dәrdin bu Vaqifi aldı, sevdiyim!
 
       * * * * *
 
Yenә sәni gördüm, bağrım oxlandı,
Ey әfi baxışlı, havalı sәrxoş!
Üzün göyçәk, qaşın cәllad, gözün şux,
Görmәdim sәn tәki maralı sәrxoş!
 
Didarına müştaq olub qalmalı,
Başına dönmәli, dәrdin almalı,
Bir ayna qabaqlı, әyri calmalı,
Әlvan kәlәğaylı, sәfalı sәrxoş!
 
Gözlәri sürmәli, yanağı xallı,
Bir laçın sövdalı, tәrlan xәyallı,
Qolları bazbәndli, boynu heykәlli,
Ağ әllәri әlvan hәnalı sәrxoş!
 
Oturuşu Şirin, duruşu Leyli,
Qәmzәsi sitәmkar, yarı gileyli,
Gecә-gündüz zövqü sәfadә meyli,
Hәm özü, hәm fikrü xәyalı sәrxoş!
 
Әqlin aldın, yarә deyin, Vaqifin,
Yanaltdın әlifin, beyin Vaqifin,
Üz göstәrdin, yıxdın evin Vaqifin,
Hәm özü, hәm fikrü xәyalı sәrxoş!
 
       * * * * *
 
Sevdiyim, lәblәrin yaquta bәnzәr,
Sәrasәr dişlәrin dürdanәdәndir.
Sәdәf dәhanından çıxan sözlәrin
Hәr biri bir qeyri xәzanәdәndir.
 
Nәdәndir sözümә cavab vermәmәk,
Hәm camal gizlәdib, üz göstәrmәmәk,
Gecәlәr gözlәrim xabı görmәmәk
Ol siyәh nәrgisi-mәstanәdәndir.
 
Mәn ha sәni nuri-ilahi sannam,
Camalının şölәsinә dolannam,
Atәşinә mәrdü mәrdanә yannam,
Bu xasiyyәt mәnә pәrvanәdәndir.
 
Bir namә yazmışam can üzә-üzә,
Badi-sәba, aparasan gülüzә,
Soruşar yar ki, bu kimdәndir bizә?
Söylәgilәn: Sizin divanәdәndir.
 
Xumar-xumar baxmaq göz qaydasıdır,
Lalә tәk qızarmaq üz qaydasıdır,
Pәrişanlıq zülfün öz qaydasıdır,
Nә badi-sәbadәn, nә şanәdәndir.
 
Müştaqdır üzünә gözü Vaqifin,
Yolunda payәndaz özü Vaqifin,
Sәnsәn fikrü zikri, sözü Vaqifin,
Qeyri söz yanında әfsanәdәndir.
 
       * * * * *
 
Ey camalı günәş, zülflәri dilkәş,
Cana saldın atәş çıxanda sәrxoş.
Qaldım yana-yana misli-pәrvanә,
Olmuşam divanә, getdi әqlü huş.
 
Çeşmin aldı cani, zülfün imani,
Kirpiklәrin qani tökәr nihani.
Ey Yusifi-sani, mәlahәt kani,
Sәnә bәnzәr hanı dilbәri-lәbnuş.
 
Zәhi pәripeykәr, qәddi sәnubәr,
Alәm sәnә yeksәr qulami-kәmtәr,
Sәnsәn әcәb sәrvәr, sәrdari-lәşkәr,
Sultani-ziәfsәr, şahi-dibapuş.
 
Hicrindә bizarәm, zәlilü xarәm,
Müştaqi-didarәm, ixlaskarәm,
Bәsa ahü zarәm, dәrintizarәm,
Qövlünә әğyarın gәl eylәmә guş.
 
Boyun sәrvi-cәnnәt, gülşәnә zinәt,
Qaşın mәddi ayәt, qibleyi-taәt,
Vaqifi-pürmöhnәt çox çәkib hәsrәt-- 
Ta sәninlә xәlvәt ola hәmağuş.
 
       * * * * *

(IV hissə)