Ermənilərin Qafqaza köçürülməsi rus tarixçinin kitabında

Ens.az bildirir ki, ermənilərin Cənubi Qafqaza  köçürülməsi N.N. Şavrovun "Zaqafqaziyada Rusiya işi üçün yeni təhlükə: Muğanın xaricilərə gözlənilən  satışı" (Sankt-Peterburq, 1911) kitabında detallı şəkildə təsvir olunub. 

Müəllif,  ermənilərin Zaqafqaziyaya köçürülməsi ilə bağlı rəsmi statistik materiallara istinad edir. “Biz müstəmləkə fəaliyyətimizi Zaqafqaziyaya rus xalqının yerləşdirilməsi ilə deyil, əcnəbilərin gətirilməai ilə başlamışıq. Əvvəlcə 1819-cu ildə "Vütemberq almanları" nın 500 ailəsini Zaqafqaziyaya köçürdük və bu kolonistlərdən Tiflis və Yelizavetpol quberniyalarında koloniyalar yaratdıq. Əlbəttə ki, kolonistlərə ən yaxşı xəzinə torpaqları verildi və onlara müxtəlif güzəştlər edildi. Sonra, 1828 - 1830-cu illərdə biz 40.000-dən çox İran və 84.600 Türkiyə ermənisini Zaqafqaziyaya köçürdük və erməni əhalisinin əhəmiyyətsiz olduğu Yelizavetpol və İrəvan quberniyalarının ən yaxşı dövlət torpaqlarına və Tiflis, Borçalı, Axaltsixe və Axalkalaki rayonlarına (bundan əvvəl burada əsasən gürcülər və azərbaycanlılar yaşayırdı) gətirdik. Yaşayış üçün onlara 200.000 desyatindən  çox dövlət torpaq sahəsi ayrıldı və müsəlmanlardan (azərbaycanlılardan) 2 milyon rubldan çox şəxsi torpaq sahəsi alındı: Yelizatvetpol quberniyasının (Dağlıq Qarabağ) dağlıq hissəsi və Göyçə (Sevan) gölünün sahilləri bu ermənilər tərəfindən məskunlaşdırıldı. Nəzərə almaq lazımdır ki, rəsmi şəkildə köçürülmüş 124000 ermənidən başqa qeyri-rəsmi də buraya xeyli sayda köçmüşdür, buna görə də köçürülən ermənilərin ümumi sayı əhəmiyyətli dərəcədə  - 200.000-dən çoxdur. Krım kampaniyasından sonra dəqiq qeydiyyata alınmayan bir sıra ermənilər yenidən buralara köçdülər. 1864-cü ildən 1876-cı ilə qədər olan dövr Kiçik Asiyadan dövlət hesabına gətirilən ermənilər, daha sonra estoniyalılar, latışlar, çexlər tərəfindən Qafqazın nizamlanması üzrə fəaliyyətimizin intensivləşməsi ilə qeyd olunur. Yeni məskunlaşanlara ən yaxşı dövlət torpaqları verildi. 

Xoşbəxt sonluqla başa çatan 1877-1879 Türk müharibəsi Kiçik Asiyadan bizə yeni köçkün axını verdi: təxminən 50 min erməni və 40 minə yaxın yunan Qara Dəniz bölgəsində məskunlaşdı və boş qalmış bu bölgə kifayət qədər böyük  əcnəbi əhalini qəbul etdi. Bundan əlavə, general Ter-Qukasov bizimlə birlikdə qalan (təxminən 180 min nəfər) Surmalinski bölgəsinə 35 min vaqon Türkiyə ermənisini gətirir. Bundan sonra Kiçik Asiyadan ermənilərin fasiləsiz axını başlayır və buraya ailəlikcə və şəxsi qaydada  köçürlər ”.

Bundan əlavə, Şavrov yazır: “Hazırda Zaqafqaziya yaşayan  1 milyon 300 min ermənidən 1 milyondan çoxu bölgənin yerli sakinlərinə aid deyil və bizim tərəfimizdən məskunlaşdırılıblar. Ermənilərin Zaqafqaziyaya mütəşəkkil şəkildə köçürülmələrinə də diqqət yetirək. Yolda gözətçilərlə təmin edilirdilər, pul və qida təchizatı ilə təmin olunurdular, xüsusi təyin olunmuş nəqliyyatda hərəkət edirdilər; yeni yerlərdə daha yaxşı torpaq və vergi güzəştləri aldılar. Ermənilərin Cənubi Qafqaza, əsasən də  Azərbaycana köçürülməsi  prosesində əhəmiyyətli rolu A.S.Qriboyedov və erməni millətindən olan rus ordusunun yüksək rütbəli hərbçiləri oynamışlar.

Mənbə: zen.yandex.az