Əlişir Nəvai - Fərhad və Şirin/Fərhadın güzgüdə Şirinin xəyalını görməsi

Səhərin çeşməsi olanda rövşən,
Fələk çəmənini eylədi külşən.
Yunan torpağının yandı göyləri
Günəş-Çin xaqani çəkdi əskəri.
Yenə qayıdırdı şah Çinə sarı,
Demə ki, şah, Fərhad və qoşunları
Qoyub xəznəyə çox mö'təbər adam,
Verdi hər birinə min qızıl tamam.
Kedirdi, tutaraq Çinin yolunu,
Bir iş yoxdu artıq lənkitsin onu.
hərəkət eylədi Çinə tərəf düz,
Yol getdi durmadan o gecə-kündüz.
Öz taxtına çıxdı yenə də xaqan;
Ay şərəf bürcünə çıxdı sanasan.
Fərhad Çin elinə qoyarkən qədəm,
Qəlbi həyəcanla vururdu hərdəm.
Xəyalı aynada körmək eşqilə.
Tezliklə kilidi kötürüb ələ,
Qapını sçanda getdi qərarı:
Təlaşla yüyürdü aynaya sarı.
O büllurdan cismi gördüyü zaman,
Kədərli ürəyi sevindi bir an.
013Ərif mücrünü xatırlayaraq,
Zərif demə, bəla mücrüsü ancaq.
Xəzinədarından açarı aldı,
Özünü bir sonsuz bəlayə saldı.
Kilid dil açmışdı bir insan təki.
Özünü açmağa qoymurdu, lakin
Qıfılın ağzı da dartıb saçındai,
Elə bil, - kəl açma - deyirdi - ipsan!
Qıfıla yüz dsfə saçı keçərək,
- Bu qorxunc fikirdən - deyirdi - əl çək!
Lakin öz bəxtindon qurtarıaz insan.
Çıxardı küzkünü Fərhad sandıqdap,
Dünyanı, günəştəx gördü, lakəsiz.
Çəmşid camı kimi göstərir təmiz.
Fərhad bu küzküyə bir nəzər saldı;
heyrət qığılcımı qəlbini çaldı.
No kərdü: səfalı, gözəl çəmənzar.
Үzəri al küllər pə yaşıl otlar...
Otları bir neştər, pas tutmuş apca:
Külü el qanına boyanmışdır, bax.
Süibül saçlarının zənciri bəpd-bənd,
huşu ovlamağa olub bir kəmənd.
Çarxın göyortdiyi, bənövşzpn, san,
Qapmaqçin yapışmış ağlın boynundan.
O hak adamları etməkçin bihuş,
Nərkizlər şərabı etdirirlər nuş.
Səfalət dağını pozmaqçıp qəlbdən,
Lalələr odundai alışıb bədən.
Saçılıb torpağa müşk-tatarı;
Qara kolsin deyə elin ruzkarı.
O yerdə süsənin dili olmuş lal.
Kzlmişdir hor kəsin başına bu hal.
hhtiras küllori açmış bu yerdz.
Lçılmış baş oyməz ğızıl küllər də.
Dil çıxarıb durmuş hər yanda otlar,
Burda qarqaşalıq əlaməti var,
Körsopir bu düzüi dörd bir qıraqı,
hiçraı daqı kimi qayalı dağı.
Ayağilo durub torpaqda möhkom,
Baş çəkib, foləklə söhbət ödir həm.
Çox uzun elomiş vosfşş afaq,
Bu çahan bəhrinin, levbər salaraq,
Onun otəyində saysız izdiham.
hazır dayanmışdır döyüşçün tamam.
Bpri arx qazırdı bu dağda belo,
Arx da uzanırdı da! ın döşüylə.
Bu öz şəkli idi, bir növcavandı,
Demə nvvçavan,yox, bir natəvandı,
Adamlar içində məşğuldu işə,
Külünkçülük olmuş o şəxsə peşə.
Bu zaman adamla dolmuşdu hər yan,
Elə bil coşqun sel axır dağlardan. 
Gözəllər k.i, ata mivməkdə mahir,
hər birinin üstə qaş-daş, cavahir.
Tikandı kirpiklər, küldü yanaqlar,
Ədalər işvəli, baxışlar xumar,
Köz qapağı geniş, ağızlar darı.
Çıxdı günəş kimi gözəl süvari,
Köhlənip yanında, çərx atı axsaq.
O kül yanağından gün utanar bax.
Oynayan zamanda altında boz at,
Yüz dəfə günəşi eyləyirdi mat.
Camalı od salıb aləmə başdan,
Bütün başdan-başa adlanmış çahai.
Onun hər əskəri aya bərabər,
Özü də parlayır bir küiəş qədər.
At üstə hamıdan seçilir ancaq,
Yel kimi atını sürür çaparaq.
Tamaşa eyləyir hər ya«a baxır.
Közüylə hər kəsi yandırıb yaxır.
Fərhadın xəyalı durduğu yerə
Sürürkən atını o birdən-birə,
Onun gözlərinə baxdı o xəyal,
Bürüdü timsalı qəribə bir hal.
Yaralı maral tək ünü ucaldı,
Bir nalə çƏgərək yıxılıb qaldı.
Fərhad onu belə kerduyü zaman
Baxm^q həvəsilə dayandı bir an.
Yaxın gətirərkən küzkü timsalı,
Göründü dilbərin ay tək camalı,
Öz timsalı kimi nalə çƏgərək,
Fərhad yerə düşdü cansız cəsəd tək.
Öz timsalı kimi ağzı yumuldu.
Timsalı tək həm də o bihuş oldu.
Bu yaman əhvalı körüb nökərlər.
Verdilər tezliklə xaqana xəbər.
Eşidib oğlunun macərasını,
Yırtdı göynəyinin, şah yaxasını.
Anası saçını yolub bu zaman,
Elə bildi oğlu ölmüşdür bu an.
Mülk-ara həm fəğan edir ata tək,
O idi Fərhada çünki atabək.
Bir do Mülk-arapın oğlu o Bəhram,-
Fzrhadın qolb dostu tapmadı aram.
Bohram onup üçüp bir sirdaş idi.
Fərhada arxaydı, bir qardaş idi.
Görüncə Fərhadın yaman gününü,
Köynək ovəzinə yırtdı keksünü.
Pərvanə tək onun başına dendü:
Fərhad elə bil ki, şam idi söndü.
Bihuş oldu qaldı taqətsiz, gücsüz,
Özünə kəlmədi bir gecə-gündüz.
Nəsimlər əsərkən sabah bağından,
Azacıq özünə gəldi o bir an.
Kez açınca gördü durmuş adamlar,
Olmuş köz yaşları selə bərabər.
Ağlayır Mülk-ara, susmayır Bəhram.
Eylədi şahzadə onları aram.
Ata və anası tutmuşdu matəm,
Görüncə onları utandı, bu dəm
Yenidən az qaldı qəlbi sıxılsın,
Az qaldı ki, Fərhad yero yıxılsın.
Xeyli üzr istədi, qalxaraq Fərhad,
Diz çöküb, yer öpdü, dedi: -; «həzərat!»
Mənə nə olmuşdur özüm bilmirəm,
Neçin tutmusunuz siz mənə matəm?
Bilmirəm yaxşıdır, yamandır bu iş,
Billah ixtiyarım əlimdən ketmiş...
Məçi mə'zur tutun mən rüsvay oldum,
Rüsvay oldum demə, mən artıq öldüm.
Monimçün sizlərə qəm toxunmasın.
Sizin kenlünüzə qoy toz qonmasın».
Bu sayaq göstərib təəssüf, məlal,
Onların könlünü edirdi xoşhal,
Gözlərilə dili burdaydı, fəqət
Küzküdəydi canı, ürəyi, əlbət.
Ollar bu sözlərdən sevincli; xürrəm,
Evlərinə tərof getdilər o dəm.
Onlar sakit olub çıxıb getdilər
Şahzadə küzküyə saldı bir nəzər.
Kuzkünün aynası qaraydı bu an.
Boylə yaratmışdı onu yaradan.
Tilsimi bu sayaq qurmuşdu həkim.
Ondakı şəkli Görərsə hər kim,
Görünür közünə tamaşa bir an.
Bir daha görünməz ona heç zaman.
Gördü ümüdsüzdür, Fərhad, arzular,
Oldu bir əbədi möhnətə düçar.
Dedi: «Ölüm gəlir mənə bu dərddən,
Qəm içində ölüb ketməliyəm mən.
Etsəm də özümü mən parə-parə
Çatmaram arzuma yenə, nə çarə?
Solub qurtarınca bu can baharım,
Kedincə əlimdən səbrim, qərarım,
Bir çarə axtarmaq lazım bu işə:
Ağlın tə'limini eyləyim peşə,
Çalışmaq, küc almaq lazım ağıldan,
Şah baxıb sevinər buna o zaman.
Buna hazırlıqçin keçər çox aylar,
Eşq bəlasına ollam kiriftar.
Yox, Əgər ki, indi acizlik etsəm,
Başımı kötürüb bir yana ketsəm
Şübhəsiz ki, yurdun zinəti xaqan
Gözləməz bu hala dözüb də bir an.
haman hazırlayıb yüz min əskəri.
Məni axtaracaq kəzib hər yeri.
Onlar Çin mül<kümdə hər yana çapar,
İki-üç gün keçməz tez məni tapar.
Kirişsəm vuruşa qoşunla gerçək,
Künahsız qan tökmək lazım kələcək.
Xalqa polad qılınç çƏgərəmsə bil
Özümə zülm olar, xalqıma deyil.
El boynuna necə qılınc vurular,
Künahsızı necə öldürmək olar?
Son zərbədə qolum kücdən düşəndə,
Təslim olaçağam axırda mən də.
Nə pislik körmüşəm Çin xalqından mən.
Onların qanını axıdım nədən?
Bu zülm üçün coza verməsə də şah,
Bir gün cavab istər bu işə Allah.
Közüm neçə baxar şahın közünə.
Mən neçə baxaram xalqın üzünə.
Bir tərəfdə hər şey, bir yanda tək mən
Şah xəbərdar olar qəribə işdən.
Közətçilər qoyar dörd bir yanıma
Qanun hasar çƏgər hər səhmanıma.
Xaqan bu müşkülü hzll etsə Əgər,
Mənim bu tədbirim müşkülə düşər.
Dəlitək zənçirlə bağlasa ancaq
Qurtuluş ümidi sönmuş olacaq.
Əgər dəliliyim keçsə də yenə,
yKim inanar bunun səhihliyinə
Bunun qayğısını çəkməyim gərək.
Lazımdır bu işi hər an közləmək...
Tapınca bir çıxış bu çətin işdən.
Ağıl qanuniylə davrandı həmən.
Eşq zalım olur bilmirdi bunu,
O yelə sovurur yüz min qanunu.
Eşq meyini ver saqi, edim nuş!
Bu ömür ağılla əfsanə olmuş.
Kəl eşqin bəzmində kenlümü xas et!
Dğıl bəlasından məni xilas et...