Əliqulu Qəmküsar - Qara bayram

Dünyada hər bir şeyin ağı da olur, qarası da. Heç bir zad deyil ki, ağ ola bilsin, qara ola bilməsin. Bu iki rəng bir-birinə lazım-məizumdur. Qarasız ağ, ağsız qara heç bir vaxt insana xoş gəlməz. Məsələn, qara bayram olmasa, ağ bayramın ləzzəti məlum olmaz. İranda, Qafqazda olan müsəlmanlar İndİyacən Türkiyədə tökiilen qanlara, yanan xanmanlara, şəhid olan növcəvanlara qara bayram saxlayıblar ki, indi bu ağ bayram da oniar üçün bu derecede guvara gəlir və qüwəsi olan öz pulu ilə, olmayan özgədən pul borc alıb, yainki paİtar-palasın, misin-tasm girov qoyub todarük görüb cəlal ilə bayram saxhyır. 
Bu bayram, həqiqətde, çox böyük hayramdır və iranhların milli bayramıdır və çünki biz qafqazlılar da onlar ile qonşu və həmdərdik, bizım de bayramımızdır, yəni təqribən dord min İ1 bundan qabaq homin bu bayram giinündə İran padşahı Cemşidi-Cəm təxtde eyleşib camaata izniamm veribdİr ki, hər kəs istese onun görüşüne qorxusuzhürküsüz gedib cəlahna, cəbərutuna tamaşa etsin vo həmin gündə xəzinəsinin qapısını açıb gəlib-gedənə ənam, ehsan, bəzl, bəxşiş eləyibdir. Odur ki, bu günün şərəfmə və ehtiramma bu it tran dövləti böyük manifest verəcəkdir və bu manifestin fərmanı neçə vaxtdır yazılıb, ancaq İranda məclisi-məbusan olmadığmdan ve Nasiril- Mülkün Avropaya qaçdığından imzalanmamışdır. 
Amma bu günlerdə şah növcah sultan Əhməd Mİrzə öz dostxəttilə möhkomlodib hökm eləyibdir ki, tezliklə müvqeyi-icraya qoyulsun. 
Manifestin surəti bu qərar iledir: 
Əvvəla, Təbrizdə Hacı Mirzə Həsen ağa müctohidə və Hacı Mirzo Sadıq ağaya və Hacı Mirzə Əbdülkərim ağa imam Cüməyə ixtiyar verİlir iri, bundan sonra buğdanı nə qədər istəsələr anbarda saxlasmlar və clə ki çürüdü, kifsidi, bitləndi, eşiyə çıxardıb hər nə qiymətə istəsəler, fuqərayə sata bilərlər. 
İkiminci, Təbrizin əyanlanna, tacirlərine, mülkədarlanna izin verilir ki, hər hansı Səməd xanın qorxusundan uras rəiyyəti olmaq istəsə, daha heç ülkmek, utanmaq lazım deyil, dinmoz-söyləməz çekmelərini doldursun toıpaq ilə, salsın boynuna, sürünə-sürünə gedib girsin qonsulxanaya, əlli dəfə Mirzə Ələkbər xana baş endirsin və yetmiş dəfə qonsulun çəkmesindon öpsün, olsun urus rəiyyəti, qurtarsın getsin işinə. 
Üçümcü, həzrət Əşrəf Səməd xana tamam ixtiyar verilir ki, bundan sonra sual-cavab lazımdcyil. Hər kəs asqırdı, öskürdü, gərnoşdi, osnədi, ya bumunu sildi, hökm eləsİn onun qulağından divara mıxlasttılar. Yainki bumunu dəlib ip keçirtsinler, ya da ki, yetmiş beş taziyana vursuntar. 
Bəli, mətləbdən kənar düşmüyek, dünyada cəmi nəbatat, camadat və heyvanatm hamısının neco ki, fərdəıı-fərd, şiəsi, sünnisi var, habclə de ağı da var, qarası da. Hətta insaniarin iki cür ağları, qaraları vardır ki, birisi sifetdir, birisi cinsi. Məsəlon, necə ki, Afrikanın vəhşiləri cinsi - qara və Avropanın mədəniləri cinsi - ağdırlar, habelə də, Naxçıvanm xan, bəy, ağaları, istər övrət, istər kişi olsun, hamısı sinfi - ağappaq qatıq kimidirlər. Əsnaf, kəsəbə, peşəkaıları qapqara kömür kimi. 
Habelo camadatın ağt da var, qarası da. Amma hər sinfin ağı qarasından şərafətlİ ola-ola, daşınkı əksinədir. Daşın qarası əziz və hörmətlidir. Ağ daşlar yerlərinden bir qədəm tərpəşə bilmoyəbilməyo, qara daşlar ildə neço kərə sürü-sürü Xorasana zİyarətə gedirlər (xoşa səadətlərinə) və hər yerdə pir, ocaq, keşfi-kəramet sahİbi olurlar. Bunlar deyİl məgər xudavəndİ-aləmin qüdrəti, vay olsun o adama kı, qəlbini qəsavət basıb bu möcüzələrə şəkk gətirir... və özüııii xəsrəddünya vəlaxirə eleyir. 
Ya müqəllİbəl-qülub vel-əbsar, ya müdəbbirəl-leyli vənnahar, ya mühawilol-hovl vel-əhval həwel halina, ələl-əhsenül haL Təhvil oldu. Ağh-qaralı hammızm bayramı mübarək olsun.

• "Molla Nəsrəddin". 8 mart 1913. N 8