Əliqulu Qəmküsar - Ah, keçən günlər

Atalar sözüdür: “Keçən günə gün çatmaz - calasan giinü günə”. Doğrudan da, hanı qədim vaxtlarl Rəhmətlik Dəli Haşim demişkən, hanı Molla Qənı dovrü, mağıl onda xeyİr-bərəkət var idi, hər yanda şeyxi, mütəşəni dəvası olurdu; hər məclisdə bəhslər açıb çığır-bağır saİıb kitabı bir-birlərinin başlarına çırpırdılar. Yaxşı böyük-büyük mollalarımız, imanlı qazilerimiz ve dindar vaizlerimiz var idi. Və hər biri özünü bir tərofə vurub pilovu yeyib, çayı içib merac məsələsi, berül-ələm dəvası və şəqqül-qəmər möcüzosi deyirdilər. Vo birbİrlərini gözəl həcv eləyİrdİlər və deyirdilər. 

Sən baxgilyn o Rəhim xan ibliso, 
0 nociso, o murdara, o piso, 
Hirsin yemir, yoldan donür Tifliso, 
Çatİa hərif, vayındı bundan sora, 
Məmmodoli taymdı bundan sora. 

Vallahı, heç yadımdan çıxmır o günlər ki, hər il meherrəmqabağı Molla Qulatn adında bir nəfor Həmədandan dəstesi ilə golib gözəl-göyçək uşaqlan ƏIİ Əkbər, Qasim şəbehi bəzəyib buğuburma boynuyoğunları da İbn-Ziyad və Şimr şebehi qayırardı və camaatımız da ağlamaqdan qəşş edərdiler. Və heç unutmaram o vaxtları ki, Ağabaİa dərviş gürzə-gürzə ilanlan bazar dalına töküb oynadardı və sarı kağızda yazılmış ilan, əqrəb duasını paylardı camaata. Novnız bayramında təhvİl saxlayıb tohvİl suyunun üstündo dava-morəkə saiardılar və ağsaqqal, qarasaqqal o toberriik suyu qapış-qapış elordilər. 
Şəhərimizdə olan Qara daşm', Xudu divanənin2, Xədiceyikübranın3 ehtiramı var idi. Arvad, kİşi o yerlərə nəzİr deyərdİlor, ziyarətə gedərdilər. Qocalanmız, cavanlanmız uzun börk qoyardılar, toppoçuxa və cübbə geyərdiler. Amma heyf və genə heyf olsun ki, indi zəmanə dönüb, xeyir-borəkət götürülüb, imanlı və dindar kişiləriıniz ölüb, şeyxi, müteşərilik əvezine xuliqanlıq ve moşrutəçilik çıxıb möcüzat yerində politik danışılır. Təppəçuxalar pinjaq, jİIet olub, uzun börklər qazançılamb, saqqallar qırxılıb, başlar urusu qoyulub, uşaqlar urus paltarı gcyib urus şkolasına gedirlər. İlan, əqrəb duasının əvəzinə qəzet-jumal çıxıb. Cavanlanmız oxuyub yoldan-İzdən çıxırlar, gedə-gedə mollaianmızın ehtiramı xalq arasında əskilib, camaatımız şəbeh çıxartmağa, ilan oynatmağa birəğbət olublar. Qara daşa baxan olmıır, Xədtceyi-kübrada çıraq yandırmırlar, Xududivanəyə ziyarətə getmİrlər. 
GÖr işlər haraya müncər olub ki, bu yavuqlarda Ordubad, Naxçıvan, Şarur, Jydir uyezlərinin kosəbə camaatınm tərəfmdən deputatsiya İrəvana yığışib şərt qoyublar ki, hergah mollalar, rövzexanlar, xanlar, bəyler, hacılar bu ii məhərrəmlikdə şaxsey dəstəsinə yapışmasalar və başların yarmasalar, onlar da yapışmasınlar, yarmasınlar. 
Bunİar deyirlər ki, hərgah bu işlər yaxşı İşlərdirsə, qoy boyüklerimiz də eləsinlər. Deyirlər, niyə bəs vaizlərimiz, rövzəxanlanmız pulu yığırlar vo əyanlanmız və hacılarımız məclisin yuxarı başında əyləşib, çay içib qəlyan çəkirlər, birca biz vurub başımızı dağıdıb hoftətərlə naxoş olub kəsb-kardan qahnq və onlar isti məsciddə əyləşib şirin-şirin söhbet eləyirler, Amma bİz soyuqda, qarda şaxsey gedib sətəlcəm oluruq... 
Ax keçən günlər, zəmanə dolanıb, küfr aləmi tutub, məxluq dindən, məzhəbdon dönübdür. Kaş Ölüb belə rüzgarı görməyəydik.

• “Molla Nəsrəddin", 28 fevral 1910. N 9