Əliqulu Qəmküsar

Əliqulu Qəmküsar (doğum adı: Əliqulu Məşədi Ələkbər oğlu Nəcəfov; 24 may 1880 – 4 mart 1919) — Azərbaycan şairi, publisisti. Yazıları ilə "Molla Nəsrəddin", "Yeni füyuzat", "Həyat", "İrşad", "Sədayi-həqq", "Al bayraq", "Gələcək" və s. qəzet və jurnallarda iştirak etmişdir. Əsərləri "Otaylı", "Cüvəllağı", "Cüvəllağı bəy", "Sarsaqqulu bəy", "Qəmküsar" və başqa imzalarla nəşr edilmişdir. Ziyalı maarifçi nəsil olan Nəcəfovların nümayəndəsidir.

Əliqulu Nəcəfov Qəmküsar 1880-cı ildə Naxçıvanda doğulmuşdur. Atası Məşədi Ələkbər Hacı Nəcəf oğlu əvvəllər papaqçılıq, sonralar isə Culfa kömrükxanasında komissionçuluq etmişdir. Ana babası Məşədi Əsəd "Məddah" təxəllüsü ilə şeir yazmışdır. Əmisi "Fani" təxəllüslü Məhəmməd Hüseyn Nəcəfov Naxçıvanın qüvvətli şairlərindən sayılmışdır.

Qəmküsar səkkiz yaşından molla məktəbində ərəbcə və farscanı öyrənmişdir. Hələ məktəbdə ikən şeir yazmağa başlamış, 1892-ci ildə üç sinifli şəhər rus məktəbinə daxil olmuş, il yarım orada oxumuşdur. 1896-cı ilin əvvəlində, xəstə atası müalicə üçün Təbrizə gedir və Qəmküsarı da təhsildən ayırıb özü ilə aparır. Dörd ay Təbrizdə qaldıqdan sonra atası vəfat edir. Ağır külfətin qayğısı üzərinə düşdüyündən Qəmküsar dərsə davam edə bilmir. Təbriz mühiti şairin xoşuna gəlmir, təəssüratını belə ifadə edir:

Qurtarmadımı ağlamağın mövsimi, yarəb?
Hər gündə münacat olunur məscidimizdə.
Ağlar günə qaldıq, yenə əl çəkməyəcəklər,
Bu mərsiyəxanlar nə görüblər biləmizdə.

1897-ci ildə anası və dayısı ilə Xorasan ziyarətinə getməsi və orada gördükləri Qəmküsarda mövhumata olan nifrəti daha da artırır.

1912-ci ilin axırına qədər Culfada və bəzən Naxçıvanda yaşayır. "Molla Nəsrəddin" və başqa Bakı qəzet və jurnallarına şeir və məqalələr yazır. 1907-1909-cu illərdə İran inqilabı ilə yaxından maraqlanır, bu mövzuda şeirlər çap etdirir. 1912-ci ilin oktyabr ayında Qəmküsar Tiflisə köçür və Mirzə Cəlil ilə birlikdə "Molla Nəsrəddin" jurnalında yaxından iştirak etməyə başlayır. 1916-cı ilin may ayında juraal müvəqqəti olaraq dayandırılır. Qəmküsar Mirzə Cəlil ilə birlikdə səyahətə çıxır. "Ölülər" komediyasını səyahətdən əvvəl Bakıda, sonra Dağıstanda, Səmərqənddə, Daşkənddə və Volqaboyu şəhərlərində oynayırlar. Qəmküsarın "Ölülər"də Şeyx Nəsrullah rolunu böyük bir məharətlə oynaması məşhurdur. 1917-ci ilin axırında Tifiisdə çıxan "Al bayraq", sonra "Gələcək" qəzetlərində şeir və felyetonlar çap etdirir.

Ə.Qəmküsar 1919-cu ildə, martın 4-də axşam evinə qayıdarkən menşeviklər tərəfındən öldürülmüş və Tbilisinin botanika bağının ərazisində yerləşən müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.

Ə.Qəmküsar 1916-cı ildən etibarən öz yazıları ilə "Molla Nəsrəddin", "Yeni füyuzat", "Həyat", "İrşad", "Sədayi-həqq", "Al bayraq", "Gələcək" və s. qəzet və jurnallarda iştirak etmişdir. Əsərləri "Otaylı", "Cüvəllağı", "Cüvəllağı bəy", "Sarsaqqulu bəy", "Qəmküsar" və başqa imzalarla nəşr edilmişdir.

Yaradıcılığı

Müxtəlif şeirlər

• Hər kəs açırsa ağzın, qövlü qərəzdi yeksər
• Yarəb
• Yetdin yetənə, yetməyənə bir təpik atdın
• Dinəndə yandı dilim
• Əsfa, ey ədibi-pakzəmir
• Səndə, ey Qafqaz, ey gözəl gülzar
• Şəhidi-hürriyyət Səid Səlmasinin ruhuna ithaf
• Bu qədər ifadələnmə, sənə yoxdu bab, varlı
• Həsb-hal
• Ədəbiyyat 
• İngiltərə 

Satirik şeirlər

• Dolaşma
• Axund
• Nəzirə
• Eyləmə qəm
• Gəldi yenə Rəhim xan İranə, barəkallah!
• Millətinin halı pərişan ola
• Sür ömrünü, çək ləzzətini can ələ düşməz
• Dindar olanın halı pərişan gərək olsun
• İranlılar
• Ey Məmdəli, bu növi ki, İrandan əkildin
• Sinəzən
• Kamil paşa, kamilliyinə min barəkallah
• Harda düşür vur şitil iranlıya
• Millətə pəndi-pədərdir yükü məcmuəmizin
• Ey olan xas şiəyi-Heydər
• Haradan başıma düşdüsə sövdayi-Buxara
• "Kəlniyyət" məcmuəsinin ruhuna
• "Bayramlıq"
• Ləzgi
• Qələm arqadaşım Kefsizə
• İki ildir vafat edib Sabir
• Deyirlər, çıxdı bir gün Tura Musa
• Füzulini beştətmə
• Müxəmməsçilər
• Hacılar, ay hacılar, can sizə qurban hacılar
• İradəmizə yazılan əşar nümunələri
• "Şəlalə" ədəd 3
• Qorxuram bayramımız qarə gələ
• Əşar
• Əşar (13-cü nömrədə "Yetim cücə"yə cavab)
• Gülməsin
• Ədəbiyyat (20-ci nömrədə "Cinani"yə cavab)
• Üç dostluq
• Ol gün ki çıxdı Şişədə meydana dördaşıq
• Bir əsridi çıxmışdı ki, meydanə pristav
• Çox da Rusiyyədə nəşr oldu ədalət, bizə nə?
• Gücsüz edir ümumən hər güclüdən gilayə
• Min il yazasan da bu müsəlman başa gəlməz
• İndi qalmışlar təmamən intizar iranlılar

Dəyənəklər

• Vükəlayi-millətə
• Ətəbata çağırıblar ki, Süpehdar gedib
• Bildir cümələrdə dükan açmazdı cəmaət
• Bir rübaidə dörd qələt buraxır
• Musiqi nəğməsinin çöldə eşitcək səsini
• Təqrir ilə, təlaqətü nitq bəyan ilə
• Bizləri məfluk edən hər adəti-millətimizi
• Xuliqan olma, quzum, fikrini bir islah et
• Şüğl edən surətdə ruhani danos şeytanlığı
• Yaxşı əmniyyətdir İran, həq bəladən saxlasın
• Dedilər gərçi mülki-İranə
• Naxçıvan dumasına gər o kəsin düşdü işi
• Belə bir əsrdə kim elmi-maarif günəşi
• Gündəlik qəzetələrdə dərc olunan sözlər edir
• Rusların, ermənilərin, gürcülərin xəlfələri
• Naxçıvandan bir nəfər dostuma
• Əcnəbi balda, qonaqlıqda, klubda həmə vaxt
• Bilmirəm bu Kamal əfəndilər
• Oruc yeyənlərə kəc-kəc baxan, Oruc qardaş
• Misyonerlər çalışır cəbr ilə Abxaz qövmi
• Bir mühərrir ki, cybü nöqsanı
• Yaşasın həm "Nicat", həm "Sovqat"
• Şpyon axundlara
• Gərəkdir şahsevənlər daima bir şah sevsinlər

Felyetonlar

• Qatış-bulaş
• İran rəiyyətlərindən təşəkkür
• Hürriyyət
• Çirk
• Ənasiri-ərbəə
• Rədd
• Ah, keçən günlər
• Ədalət və maliyyat
• Statistika
• İrəvana səyahətim
• Dübbə
• Niyə qəzetə və məcmuə satılmır?
• Məkkə
• Babı
• Şeytan fəhləsi
• Qara bayram
• Məşədi
• İftira
• Məliki-noqqal
• Sual-cavab 
• Tiryak
• Kəblayılar
• Şəriətdə şərm yoxdur
• Əshabi-kəhf
• Ənizə ərəblər və hacılar
• Aşari-tərəqqi
• Pələng ili
• Məhkəmeyi-ürfiyyə
• Metrik şəhadətnaməsi
• Nə yoğurduq, nə yapdıq, hazırca kökə tapdıq
• İstibdadi-ruhani
• Senzur
• Qarğalar