Dəvdək

Dəvdək (adı qədim türk sözləri "dev" (div)+"tau"(dağ); (erm. Դավթակ Քերթող) — əmələ gəldiyini ehtimal etmək olar) mənşəcə Qafqaz albanlarından olan, VII əsrdə yaşamış Alban şairi. Onun yaradıcılığından dövrümüzə yalnız Cavanşirin ölümünə həsr etdiyi elegiya çatmışdır.

Moisey Kalankatlının öz əsərini alban dilində yazdığını inkar edən erməni alimləri etirazlarını əslində yalnız bir dəlillə göstərməyə çalışırlar: o da həmin əsərdə VII əsrdə yazılan və dövrümüzə "Alban ölkəsinin tarixi" vasitəsilə qədim erməni dilində çatan şair Dəvdəkin yazdığı böyük alban hökmdarı Cavanşirin ölümünə elegiyadır. Şair Dəvdək özündən sonra, erməni alimlərinin dili ilə desək, "qanı qanından olmayan alban hökmdarının" şərəfinə "akroşlir üslubunda" yazılan ağıdan başqa heç bir əsər qoymamışdır. Tədqiqatlar nəticəsində aydınlaşdırılıb ki, mətnin alban redaktəsində olan əlyazmalarında həmin elegiya erməni əlifbasının ilk 19 hərfinə uyğun, hər biri dörd sətirlik 19 bənddən ibarətdir. Mətnin erməni redaktələrində olan başqa əlyazmalarında isə bəndlərin sayı erməni əlifbasındakı bütün hərflərlə uyğunlaşdırılaraq 36-ya çatdırılır. Əgər 1-19-cu bəndlərdə şeirin ahəngində, ölçüsündə bir tarazlıq və səlislik müşahidə edilirsə, 19-cu hərfdən sonra həm şerin ölçüsündə, həm də formasında birinci hissədən fərqli cəhətlər yaranır (dörd sətirlik bəndlər iki və ya üç sətirlik bəndlərlə əvəz edilir). Sözsüz ki, burada sünilik, zorluq hiss olunur. Məlumdur ki, belə şeirlərdə heç də həmişə əlifbanın bütün hərfləri əhatə edilmir. Dəvdək də öz şerində 52 hərflik alban əlifbasının yalnız 19 hərfini əhatə edə bilərdi.

Erməni dilinə tərcümə prosesində alban əlifbası tərcümə edilən dilin, yəni erməni dilinin əlifbası ilə əvəz edilmiş, eləcə də şairlik məharəti nümayiş etdirilmişdir. Onu da qeyd edək ki, Dəvdəkin Cavanşirin ölümünə həsr etdiyi mərsiyənin Azərbaycan variantı bu gün də yaslarda oxunur. Məzmununa, ifadə tərzinə görə Davdəkin elegiyası Ermənistandan Albaniyaya gəlmiş yadelli şair tərəfindən sifarişlə yazıla bilməzdi. Elegiya - çarəsizlik, öz yaxınını itirən şairin dərin kədəri, bütün doğma alban ölkəsinin nisgili idi:

Şair bir neçə dəfə Cavanşir şəxsiyyətinin böyüklüyünü ("Onun şöhrəti bütün torpaqlara yayılmış, adı dünyanın hər tərəfinə çatmışdı") qeyd edir, bu itkinin öz ölkəsi - Albaniya üçün əhəmiyyətini oxucularına da çatdırmağa çalışır.

Onun yaradıcılığından dövrümüzə yalnız Cavanşirin ölümünə həsr etdiyi elegiya çatmışdır.

Şeirləri

• Böyük Knyaz Cavanşirin Ölümünə Ağla — Tərcüməçi: A.Nuriyev
• Böyük hökmdar Cavanşirin ölümünə ağı — Tərcüməçi: Mikayıl Rzaquluzadə
• Böyük hökmdar Cavanşir üçün ağı — Tərcüməçi: Xəlil Rza Ulutürk