Daxili yanma mühərriki işə salındıqdan sonra batareyanın yükünü bərpa etməsi üçün avtomobil ilə hansı məsafəni qət etmək lazımdır?

Qısa səfərlərdə batareyanı az yükləmək demək olar ki, bütün avtomobillərdə rast gəlinən bir problemdir. Gəlin təcrübə aparaq: mühərrik nə qədər işləməlidir və avtomobili nə qədər sürmək lazımdır ki, batareya, yükünün ən azı lazım olan hissəsini bərpa etsin. Bu məqalədə sizə bu təcrübə haqqında ətraflı məlumat veriləcək.

Başdan başlayaq

Təcrübəyə başlamazdan əvvəl belə bir sual yaranır, batareya bir hissəsini "starter"ə verdikdən sonra yükünü bərpa edib etmədiyini necə tez başa düşmək olar?

Yükləmə səviyyəsini təyin etmək sadədir, "klemma"lardakı gərginliyi və elektrolitin sıxlığını ölçməlisiniz. Tamamilə yüklənmiş batareyanın gərginliyi 12,7 voltdur, sıxlığı isə hər kəsə məlumdur – 1.27. Məsələn, əgər gərginlik 12,5 voltdursa, batareyanın 90% yüklənmiş olduğu düşünülür və s.

Batareyanı yükləmə cihazından yüklənməyə qoyduqda, müəyyən bir müddətdən sonra tam yükləndiyini müəyyənləşdirmək və onu yükləmə cihazından ayırmaq lazım olduğunu da bilmək sadədir. Yəqin ki, hər kəs bu barədə danışılan əlamətləri bilir, bunlar – bol qaz ayrılması, elektrolitin sıxlığı və gərginliyi eyni səviyyədə qurulmuşdur və artıq artmır. Hamısı aydındır.

Ancaq batareyanın vəziyyətini təyin edən bütün bu üsullar bizim vəziyyətimizə uyğun deyil, çox vaxt aparır və ümumiyyətlə bu şəkildə müəyyənləşdirmək mümkün olmayacaqdır. Çünki mühərriki işə saldıqdan sonra avtomobildə qısa bir məsafəni qət etməli, vaxtaşırı dayanmalı və batareyayla nələrin baş verdiyini yoxlamalı olacaqsınız. Yəni sürdük, məsələn, 500 metr yoxladıq, daha 500 sürdük, yenidən yoxladıq. Əlbətdə bu halda yuxarıda təsvir olunan metodlar uyğun deyil.

Bəs mühərriki işə saldıqdan sonra batareyanın bərpa olub – olmadığını istehlak etdiyi cərəyanla təyin etmək necə mümkündür?

Mühərriki işə saldıqdan dərhal sonra, batareya ilk saniyələr ərzində generatordan maksimum cərəyan sərf edir, 10 amperi keçə bilər, mühərrik təxminən 30 saniyə işlədikdən sonra cərəyan 5 amperə düşə bilər, 1 dəqiqədən sonra isə daha 4 – 3,5 amperə qədər azalacaq. Yəni, batareya öz yükünü bərpa etdikcə, istehlak etdiyi cərəyan azalır.

Demək, batareyanın istehlak etdiyi cərəyanı ölçərək mühərriki işə salmaq üçün sərf etdiyi yükün ən azı lazımi hissəsini götürdüyünü təyin etmək mümkündür.

Ancaq burada başqa bir asan olmayan sual yaranır.

Mühərrik işləyərkən batareyanın sərf etdiyi cərəyan zamanla azalır, ancaq sıfıra enmir. Onda, avtomobil ilə müəyyən bir məsafəni qət edərək necə başa düşə bilərsən ki, məhz bu an cərəyan, batareyanın lazım olanı götürdüyünü deyə biləcəyimiz bir səviyyəyə düşmüşdür?

Avtomobil ilə uzun bir məsafə qət etməlisiniz, məsələn 20 km, dayanaraq batareyanın generatordan istehlak etdiyi cərəyanı ölçməlisiniz.

Bu məsafədə, batareyanın mütləq cərəyanın lazımi hissəsini almağa vaxtı olacaqdır.

Təcrübə zamanı istehlak olunan cərəyan elə bir səviyyədə olacaqdır ki, hansı ki, biz onu istinad nöqtəsi götürəcəyik. Yəni müəyyən bir məsafəni qət edərək cərəyanı ölçmək üçün vaxtaşırı dayandıqda, uzun məsafəni qət etdikdən sonra düşdükdə, həmin o istinad nöqtəsi anını götürəcəyik.

Nəzəri olaraq hesablayırsınız. Məsələn, -10-dan işə saldıqda "starter" 200 amper sərf edir, dövr müddəti 5 saniyədir. 5 saniyə 0,0013 saatdır. 200-ü 0,0013-ə vururuq, bərabər say üçün 0,30 A/S (amper-saat) alınır. Yükləmə cərəyanı təxminən 5 amperdir. 0.30 A/S-ı 5 amperə bölməlisiniz, 3.5 dəqiqə alınır.

Bu, nəzəri təxmini hesablamadır, bu vəziyyətdə daxili yanma mühərriki işə salındıqdan sonra batareyanın bərpası üçün lazım olan 3,5 dəqiqədir. Ancaq çox şey temperaturdan və bir çox digər amillərdən, məsələn, batareyanın vəziyyətindən asılıdır, buna görə dəqiq hesablamaq mümkün deyil.

Sınaq

Avtomobil 60 a/s tutumlu bir batareya ilə təchiz edilmişdir. Avtomobil ilə 20 km qət etdik, dayandıq, batareyanın sərf etdiyi cərəyanı ölçdük.

_{4,1 amper, 20 km-dən artıq qət edildi}

Bu cərəyan istinad nöqtəsi olacaqdır.

Təcrübəyə başlayırıq və mühərriki işə salırıq. İşə saldıqdan dərhal sonra cərəyan yoxlanılır və 7 amper səviyyəsində göstərir.

500 metr qət etdik

_{6 amper, 500 metr qət edildi}

2 km qət etdik, cərəyanı ölçürük

_{4,6 amper, 2 km qət edildi}

3 km-dən sonra istehlak olunmuş cərəyan 4.3 amper olacaq.

4 km-dən sonra 4,1 amper

7 km-dən sonra da ölçək, eyni səviyyədə olacaq, artıq enməyəcək.

Ümumiyyətlə, 4 kilometr ərzində batareya lazımi enerjini aldı. Bu məsafəni 4 dəqiqə ərzində qət etdik. Bu zaman praktik olaraq yuxarıda nəzəri olaraq hesablanmışdır. Mühərriki işə saldıqdan 4 dəqiqə sonra, batareya az və ya çox dərəcədə öz yükünü bərpa edir. Tamamilə bərpa edib etmədiyini bu şəkildə təyin etmək mümkün deyil, amma hələ də istinad edə biləcək ən azı təxmini bir rəqəm var.