Çin Mərkəzi Asiyanı Qərbə verməyəcək - Bölgə uğrunda qarşıdurma kəskinləşir

Bu gün Çinin Sian şəhərində Mərkəzi Asiya ölkələri və Çinin xarici işlər nazirlərinin görüşü öz işinə başlayıb. XİN rəhbərlərinin əsas vəzifəsi may ayına planlaşdırılan altı dövlət rəbərinin iştirakı ilə keçiriləcək sammitinin uğurla keçməsini təmin etməkdir. 

Qərb mediası yazır ki, Pekin Ukraynada müharibənin başlamasından sonra Rusiyanın buraxdığı boşluqları doldurmağa tələsir. Faktiki olaraq Çin ABŞ və Aİ-nin regionda diplomatiyasının fəallaşmasından, eləcə də Çinin Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində separatçılara dəstək verməsindən narahatdır. Görüşün keçirilməsi üçün Sian şəhərinin seçilməsi təsadüfi deyil. Bu şəhərdən 2200 il əvvəl Han sülaləsi dövründə Romaya gedən "İpək Yolu" başlayır. Və bu gün Pekin Qazaxıstanda 10 il əvvəl elan edilmiş "Bir Kəmər və Yol" təşəbbüsünü canlandırmaq istəyir. Layihə Çin mallarının Avropaya sürətlə çatdırılmasını təmin etməli idi, lakin əvvəlcə pandemiya, sonra isə Ukraynadakı hadisələr buna mane oldu.

"South China Morning Post" nəşrinin qeyd etdiyi kimi, Mərkəzi Asiya Çin üçün həm iqtisadi, həm də strateji baxımdan son dərəcə əhəmiyyətli bir bölgəyə çevrilib. Birincisi, bölgə təbii sərvətlərlə zəngindir, ikincisi, bir müddət əvvəl qurduğu nizamdan narazı qalan "yer övladları"nın - uyğurların etirazları nəticəsində qarışıqlıq yaşayan Sincanla qonşudur.

Çin "Bir Kəmər və Yol" təşəbbüsü əsasında regionun beş ölkəsinə, xüsusən də nəqliyyat və infrastruktur sahəsinə böyük investisiyalar yatırıb. 2022-ci ildə Çin ilə bu ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi 70,2 milyard dollara çatıb, 2023-cü ilin əvvəlinə Çinin birbaşa investisiyası isə 15 milyard dollar təşkil edib. Pekin bilir ki, kənar qüvvələr Mərkəzi Asiyanın keçmiş sovet respublikalarının sabitliyini poza bilsələr, bu investisiyalar təhlükə altına düşə bilər. Və bu təhlükə mifik deyil. Düşənbə bu günlərdə beynəlxalq terror təşkilatının iki üzvünün Əfqanıstandan sərhədi keçməyə cəhd etdiyi barədə məlumat yayıb. Onların əllərində partlayıcılar, qumbaralar, pulemyotlar var idi. Tacikistan sərhədçiləri potensial diversantları məhv ediblər.

Siandakı görüşdə Əfqanıstanın mühüm müzakirə mövzusu olacağı ehtimal edilir. Ölkədəki hakim Taliban hərəkatı  2021-ci ilin avqustunda, ABŞ kontingentinin qalıqlarını geri çəkdiyi bir vaxtda Kabil hava limanında partlayış təşkil edən silahlıların liderini məhv etməyə müvəffəq olub. Bunu indiki hakimiyyətin uğuru kimi qiymətləndirmək olar. Bununla belə, Pekin təkcə Əfqanıstan hadisələrinin qonşularına təsirindən deyil, bəlkə də daha çox ABŞ və Aİ-nin beş ölkənin hökumətlərini ələ keçirmək cəhdlərindən narahatdır. Burada həm yaxşı davranışla maddi yardım etmək vədindən istifadə olunur, həm də bu dövlətlər Rusiyaya "sanksiya edilmiş malların" tədarükünə icazə verərsə, ikinci dərəcəli sanksiyalara məruz qalırlar. Qazaxıstan isə bu sahədə liderdir. Oradan, mətbuatın yazdığına görə, Rusiyaya ixrac təkcə elektronika, smartfonlar deyil, həm də paltaryuyan maşınlar kimi məişət əşyaları kəskin artıb.

Bu yaxınlarda ABŞ Maliyyə Nazirliyinin və Avropa İttifaqının iqtisadi əlaqələrə cavabdeh olan strukturunun yüksək vəzifəli şəxsləri izahat işi məqsədilə Mərkəzi Asiyaya səfərlər ediblər. Sual olunur ki, bu addımlar beş ölkənin paytaxtlarında rezonans doğurubmu? ATƏT-in Bişkekdəki Akademiyasının elmi işçisi Donaev Muhammadsodik-in Eastasiaforumdakı təhlili xarakterikdir. O qeyd edir ki, ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılmasından sonra və Ukraynada müharibə başlaması fonunda Rusiyanın təsirinin azalmağa başlaması nəticəsində Avropa İttifaqı və Çin Mərkəzi Asiyada fəal oyunçuya çevrilib. Bu vəziyyətdə region hökumətləri nə Çini, nə də Aİ-ni məyus etmək istəmir və Şərqlə Qərb arasında balansı saxlamağa çalışırlar. Müəllif Brüsseli yerli hökumətlərlə qarşılıqlı əlaqəni aktivləşdirməyə və təkcə faydalı qazıntılara deyil, həm də digər sənaye sahələrinin inkişafına pul yatırmağa çağırır. Əks halda, Çin regionda iqtisadi tərəqqinin bir kənarında Aİ-dən çıxacaq.

Rusiyalı ekspert Aleksandr Lomanov "NG"yə müsahibəsində qeyd edib ki, "Çin Mərkəzi Asiya ilə qarşılıqlı əlaqə mexanizmi yaratmaq istəyir. O, belə bir düstur irəli sürüb ki, Çin və Mərkəzi Asiyanı ümumi taleyi olan cəmiyyət birləşdirir. Şüarlar nə olursa olsun, nəticə ondan ibarətdir ki, Çin Qərbin yüksəlişini cilovlamaq cəhdlərinə cavab verir. Əgər Qərb regionda öz forpostu və ya bazasını yarada bilsə, Çinin strateji mövqeyi daha da pisləşəcək. Pekin buna qarşıdır. Rusiyaya gəlincə, Avrasiya İqtisadi İttifaqı vasitəsilə onunla "Bir Kəmər və Yol" proqramı çərçivəsində əməkdaşlıq həyata keçirilir. Rusiya isə region ölkələrində Çindən az olmayan sabitliyin qorunmasında maraqlıdır. Amerikalıların Yaxın Şərqdə və digər sahələrdə ilhamlandırdığı rəngli inqilablara da ehtiyacı yoxdur. Ona görə də Moskva ilə Pekin arasında təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq üçün heç bir maneə yoxdur".

Azər Nuriyev
 Milli.Az