Cəfər Cabbarlı - Əsrimizin qəhrəmanları

(Dörd pərdədə roman)

"Qospadin" Nəsir intelligent, müsəlman “kavaleri" həmişə qızlarla tanış olanda, bəzi məlum səbəblərə görə öz müsəlmanlığını gizlədirdi (Bir o deyil, müsəlmanlar hamısı belə edir). Nəsir nə qədər rusca danışmaq bilirdisə də, yenə hərdən çaşıb öz müsəlmanlığını bildirirdi. Odur ki, tanış olanda özünü erməni adı ilə qələmə verirdi. Bir dəfə Nəsir “Liza" adlı bir qız ilə tanış oldu. Liza nə qədər “Sən müsəlmansan!...” - deyə Nəsirə təkid etdisə, Nəsir: "Mən erməniyəm!” - deyə təkrar edib, Lizanı inandırırdı. Bir dəfə Nəsir Liza ilə bulvarda gəzişirdi, birdən nəhs kimi, bir erməni bunlara rast gəlib, erməni dilində nə isə danışmağa başladı. Liza erməninin nə dediyini soruşanda, təbii olduğu kimi, Nəsir bilmədi. Liza dübarə şübhəyə düşüb qara, yox-yox, göy gözlərini Nəsirin üstünə süzdü; Nəsir Lizaya danışmağa macal verməyib tez başladı:

Hə, indi keçək söhbətə. Paho... Bu yandan da müdir gözlərini ağardır ki, çərənçilik lazım deyil, “əlfəcin palaji!” Yaxşı, qoy qalsın, sonra danışaram.

Hə, sözümüz harada qalmışdı? Nəsir birdən gördü ki, Liza bir qədər ondan kənar dolanır. Bir dişlərini ağartdı, gördü xeyr, Liza heç məhəl qoymayır. Nəsirin bir nəfər Həsən adlı dəxi yoldaşı var idi. Lizanın üstündə Nəsir ilə dalaşmışdı və babasının goruna and içmişdi ki, Lizanı Nəsirin əlindən alsın. Erməniyə də, demə o pul verib göndərmiş imiş. Nəsir gördü ki, indi Həsən Lizaya tərəf gedir. Əndamına lərzə düşdü. Başı gicəlib gözü qaranlıq gətirdi. Amma məqsədi Həsənin peysərinə bir şapalaq salmaq idi. Mütəəssüf, cadulanmiş kimi tərpənə bilmədi. Deyəsən, yerə mıxlanmışdılar. Bütün aləm gözündən düşmüş, guya qara buludlar onu əhatə etmişdir. Guya ürəyində röya kimi keçirdi, pullarını tamamilə konfetlərə sərf etdim. Gecələr gözlərimə yuxu getmədi, bel bağı, saat, üzük aldım. Onlar cəhənnəm, yüz o qədərini də alım. Təki Liza dübarədən mənə yar olsun. Bu halda Nəsirin qulağına süruşi-ğeybi kimi xəfif bir arvad səsi gəldi. Nəsir, Liza zənn edib dərhal qollarını açdı və: “Can, Liza, gəl!” - dedikdə, gördü qabağında bir sailə müsəlman arvadı dayanmışdır. Bunu görüncə: "İtil burdan, kafirin qızı!” - deyib üzünə bir şillə vurdu ki, səsindən az qalmışdı gavi-mahi kürreyi-ərzi buraxıb daban alsın. Bu dəmdə Nəsir gördü ki, haman erməni bir yanda gəzir. Dərhal üzünü çevirib dedi:

Bu halda Nəsir başını qaldırıb gördü ki, aləm başqa aləmdir. Müdir əfəndi müqabilində dayanıb deyir ki, müxtəsər elə, bir para mühərrir taslaqları kimi özünü piyanisgəliyə vurma. Mabədi qoy gələn səfərə qalsın.

Nəsir dərhal Həsənə yetişib:
- Filan, filan şüdə! Nə haqla mənim barişnama yavuq gedirsən?..
Həsən də:
- Əcəb eyləyirəm! - dedikdə, Nəsir şapalağı rədi-səmavi kimi Həsənin "pudra"lı üzünə endirdi. O da Nəsirin təzəcə daranmış saçlarından tutub:
- Ya vali, vali, vəxti mədəd əst!.. - davaya şüru etdilər. Sən məni vur, səni...
Cəmaət yığışdı. Hər kəs gəlib baxır: “Tfu, diki tatarin!...” - deyə yoluna düzəlir.
Yasavul gəldi; hər ikisini polisəyə sürüdülər. O dedi: təqsir Həsəndədir; bu dedi: Nəsirdədir. Xülasə, hərəsini 20 manat cərimə edib buraxdılar. Nəsir dərhal yoldaşı Mirzəbalanı çağırıb:
- Al, bu da 20 manat; gedək Həsəni xəlvətdə doyunca döyək...
Həsən də qorxudan bıçaq gətirdi. Nəsir ilə Mirzəbala, Həsənə çatıb hülqumladılar. O da tez bıçağını çıxartdı, Mirzəbala onun alnından dəmir ilə elə vurdu ki, Həsənin bıçağı əlindən düşdü; əyilib bıçağı götürdükdə, Nəsir tez yerdən qapıb, Həsənin sinəsinə sancdı. Allah rəhmət eləsin! O saat Nəsiri polisəyə, oradan da qazamata göndərdilər. Dustaqlar başına yığıldılar; səbəbini soruşdular, o da olan əhvalatı danışdı. Dustaqların xoşlarına gəlib, bir ağızdan söyləməyə başladılar:

Hərçənd bu sözlərdən Nəsirin qoltuqları qarpız tutmayırdı; amma yenə Lizanın fikrində idi. Arvadı, uşaqlarını çoxdan unutmuşdu. Xülasə, xeyli zaman keçdi, vaxt oldu... Hə, inciməyin, başım hələ tez ayılıbdır, nə xeyr! Borclu-borclunun sağlığını istər. Mabədini sonra yazaram.