Böyük Vətən Müharibəsi illərində Bakı nefti

1941-ci ildə Azərbaycan əhalisi 3,4 milyon nəfər təşkil edirdi. Onlardan çoxu, təxminən 2.3 milyon nəfəri kənd təsərrüfatında, 1.1 milyonu isə şəhərlərdə çalışırdı. Sonuncular, əksər hallarda, neft və ağır sənaye sahələrində çalışırdılar.

Bu vaxta qədər SSRİ-də istehsal olunan bütün neftin 75% -i Bakı neft mədənlərinin payına düşürdü. Buna görə də Böyük Vətən Müharibəsi başlayanda və Azərbaycan sakinləri, digər sovet xalqları kimi, könüllü qeydiyyatdan keçməyə başladıqda qeyd olunan sahədə çalışanlardan imtina edilirdi.

Fasiləsiz neft istehsalının əhəmiyyəti əsgərlərdən daha vacib idi, buna görə çoxları bron aldı.

Buna baxmayaraq, respublikanın 680 mindən çox sakini Qırmızı Ordu sıralarına çağırılmışdı, onlardan 50 mini könüllülər idi. 128 nəfər azərbaycanlı  Sovet İttifaqı Qəhrəmanı oldu. (300.000-dən azı evə sağ qayıtdı.)

Bununla belə, çox sayda əmək qabiliyyətli insanını itirməsinə və gənc və güclü kişiləri əvəz etmək demək olar ki, mümkün olmayan bir ərazidə neft hasilatı nəinki düşmədi, əksinə artdı.

1941-ci ildə rekord miqdarda 23,5 milyon ton neft hasil edilmişdi.

Bütün hərbi texnikanın 4/5 hissəsi - tanklar, təyyarələr, gəmilər Bakı neftindən alınan məhsullarla doldurulurdu.

Ancaq bu hamısı deyil. 1942-ci ildən ikinci Bakının inşasına başlanır.

İkinci Bakı

1942-ci ildə faşistlər ikinci ən vacib neft hasilat mərkəzinin yerləşdiyi Şimali Qafqazı tutduqda Bakı üzərində real təhlükə yarandı. Bundan əlavə, "Böyük Torpaq" a neft məhsullarının çatdırılmasında da problemlər var idi.

Barjlar çatmadıqda, Xəzər dənizçiləri nefti sisternlərdə birbaşa anbarlara daşıyırdılar. 

Buna görə də neft yataqlarının aşkar edildiyi Uralda Bakı-2-nin inşasına qərar verilmişdi.

Bu məqsədlə, Bakıdan Kuybışev (Samara) rayonuna neft avadanlığı və 5000 Bakı neftçisi göndərildi (daha 5000 nəfər Volqa bölgəsinə, Türkmənistan, Qazaxıstan və digər perspektivli yerlərə göndərilmişdi)

Bakı “desantları”na rəhbərliyi isə, Qırmızı Qəsəbədən  (Azərbaycan) olan - Yakov Aqarunov - Bakı Şəhər Neft Sənayesi Komitəsinin katibi edirdi. 

1943-cü ildə Kuybışev neftçiləri hasilatı 42% artırdılar, yeni neft və qaz yataqları kəşf edərək  istismara verdilər və SSRİ-də ilk uzun məsafəli qaz kəmərini tikdilər. Müharibə vaxtı partiya və hökumətin tapşırığını nümunəvi şəkildə yerinə yetirdiyinə görə Y. M. Aqarunov Lenin ordeni ilə təltif edildi. SSRİ Neft Sənayesi Naziri N.K. Baybakov Y. Aqarunovu "yerli neft sənayesinin banilərindən biri" adlandırdı.

Sonralar, 1947-ci ildə Azərbaycana qayıtdı (1992-ci ildə Bakıda vəfat etdi).

Bakının əmək və sənaye resurslarından başqa yerlərdə istifadəsi Bakının özündə neft hasilatını xeyli azaltdısa da, yenə də lider olaraq qalırdı.

Amma bu, bizə yeni neft yataqlarının işlənməsinə başlamağımıza imkan verdi. (Bakıdan ikinci belə gediş 50-ci illərdə, Sibir neft resurslarının mənimsənməsi başlanan zaman olmuşdu).

Müharibənin sonunda, 1945-ci ildə, neft istehsalının bölgüsü  (min ton) belə oldu:

1. Bakı - 11.000

2. Bakı-2 - 2.833

3. Saxalin - 1.200

4.Qroznı - 890

5.Maykop - 700

6.Uxta - 700

7.Türkmənistan - 629

8.Dağıstan - 550

9.Qazaxıstan - 517

Ümumi məbləğ 1941-ci ildə bir Bakıdan daha az idi.

Təəssüf ki, bu gün Azərbaycandan kənarda Bakı neftçilərinin göstərdiyi şücaəti az adam xatırlayır. Həm də müstəqil ölkələrdə neft sənayesinin təməlini kimin qoymuş olduğu tamamilə unudulmuşdur.

Bununla belə, Azərbaycan Rusiya və Belarusiya ilə birlikdə, demək olar ki, keçmiş Sovet respublikalarından Qələbə gününü geniş qeyd edən yeganə ölkələrdir.

PS. 1941-1945-ci illərdə Bakı neftinin hasilatı haqqında fraqment. (Azərbaycanda neft istehsalının tarixi haqqında National Geographic-in  filmindən)

Mənbə: Визит в Азербайджан