Aleksey Tolstoy

Aleksey Nikolayeviç Tolstoy 10 yanvar 1883-cü ildə Nikolayevsk şəhərində (indiki Saratov vilayətinin Puqaçov şəhərində) qraf ailəsində anadan olmuşdur. Samara real məktəbini bitirdikdən sonra, 1901-ci ildə Peterburq Texnoloji İnstitutuna daxil olmuş, lakin ədəbiyyata olan güclü həvəsinin təsiri ilə 1907-ci ildə diplom müdafiəsi ərəfəsində təhsilini yarımçıq qoymuşdur. Elə həmin il onun “Lirika” adlı ilk şeirlər kitabı çap olunur. Bu kitabda dekadent ədəbiyyatın ciddi təsiri, simvolizmə meyil hiss olunurdu və sonralar müəllif özü bu kitabı tənqid edir. Ilk şeirlər kitabından bir il sonra “Niva” jurnalında Aleksey Tolstoyun “Köhnə qala” adlı ilk hekayəsi, 1910-cu ildə “Sağsağan nağılları” hekayələr kitabı çap olunur. Onun bir-birinin ardınca çapdan çıxmış “Mavi çaylar arxasında”, “Baməzə adamlar” (1911), “Topal mülkədar” (1912) kitablarında şifahi xalq ədəbiyyatına, Nikolay Vasilyeviç Qoqol, İvan Aleksadroviç Qonçarov və Mixail Yevqrafoviç Saltıkov-Şedrin kimi sərt realistlərin satira ənənələrinə yaradıcı meyil hiss olunurdu. Birinci dünya müharibəsində (1914) “Russkiye vedomosti” qəzetinin hərbi müxbiri kimi cəbhəyə gedir və yalnız bu zaman, tərcümeyi-halında özünün dediyi kimi, əynindən simvolizm əbasını soyunur, “əsil həyatı görür, rus xalqını tanıyır”. Beləliklə, yazıçı həyat keşməkeşlərinin mərkəzinə keçir, “həyat laylarını çevirərək onu incəsənətdə əks etdirməyə” imkan tapır.

Lakin Aleksey Nikolayeviç Tolstoy 1917-ci il inqilabını əvvəlcə başa düşmür, onu düşməncəsinə qarşılayaraq 1919-cu ildə xaricə mühacirət edir, Fransada, sonralar Almaniyada yaşayır. O, sonralar bu illər barədə ürək ağısı ilə yazırdı: “Mühacirət illəri həyatımın ən ağır dövrüdür. Orada anladım ki, dönük olmaq, vətəndən didərgin düşmək nə deməkdir”. 1922-ci ilsə Berlində Maksim Qorki ilə görüşü və onun dostcasına məsləhətləri sayəsində bu qüdrətli sənətkar ağqvardiyaçı mühacirlərlə əlaqələrini kəsir və 1923-cü ilin mayında Rusiyaya qayıdır.

Aleksey Tolstoy mühacirətdə bir çox əsərlərini, məşhur “Əzablı yollarla” trilogiyasının birinci kitabını- “Bacılar” romanını (1922, yeni redaksiyası 1925) bitirir, ikinci və üçüncü hissələri- “On səkkizinci il” (1927-1928) və “Tutqun səhər”i (1940-1941) isə o, vətənə qayıtdıqdan sonra yazır. Ümumiyyətlə, əsər üzərində 20 il (1921-1941) inam və səylə işləyir. Bununla bərabər zəhmətkeş və məhsuldar ədib, rus ədəbiyyatının gözəl bədii-fəlsəfi nümunələri sayılan “Aelita” (1922-1923), “Mühəndis Qarinin hiperboloidi” (1925-1927) fantastik romanlarını, üç hissəli “Birinci Pyotr” tarixi romanını (1929-1945), “İvan Qroznı” (1942-1943) dramatik povestini, yazır.

Aleksey Tolstoya dünya şöhrəti gətirən əsərlər hələ XX əsrin 30-cu illərindən Azərbycanda maraq doğuran doğurmuş, “Birinci Pyotr” romanı Beydulla Musayev (1936) “Aelita” Muxtar Hacıyev (1956), “Nikitanın uşaqlığı” Əsəd Zeynalov (1961), “Əzablı yollarla” Ənvər Məmmədxanlı və T. Haşımova (1961), “Mühəndis Qarinin hiperboloidi” Mikayıl Rzaquluzadə (1964) tərəfindən uğurla tərcümə olunmuşdur.

Məlumdur ki, görkəmli rus realistlərinin - Lev Nikolayeviç Tolstoyun “Uşaqlıq” Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin “Yeniyetmə”, Anton Pavloviç Çexovun “Çöl” kimi məşhur uşaq əsərləri onların həyatının sosial- mənəvi cəhətdən ən ağır, gərgin və təbəddülatlı məqamlarında meydana gəlmişdi. Poetik səciyyəsi etibarilə avtobioqrafik xarakter daşıyan bu əsəri də yazıçı öz oğlu Nikita Alekseyeviç Tolstoya itfah etmişdi. Necə deyərlər, müəllif öz taleyinin bədii tarixçəsini onu davam etdirəcək nəslin- oğlunun həyatına köçürmüş, beləliklə də, tarixin və taleyin əzablı yolları ilə nəsillərin yaddaşının qorunmasına nail olmuşdur.

Əsərə zəngin kolorit gətirən cəhətlərdən biri rusiya təbiətinin ecazkar təsviridir. Rus təbiətinə və xalq həyatına, milli adət- ənənələrə məhəbbət Nikitanın qəlbində vəhdətdə formalaşır və bu iki amil onun bir şəxsiyyət və həqiqi vətəndaş kimi yetişməsinə səbəb olur. Nikitanın zərif təbiətində təmizlik, inadkarlıq və iradəlilik, həqiqətpərəstlik inamla formalaşır, onun xarakterinin bütövlüyünü, ardıcıllığını təmin edir. Aleksey Tolstoy “Gürzə”, “İvan Sudaryovun dediklərindən”, “Tufanlarda” və “Qoçaqlar” hekayələrində kənd həyatının təbii və sosial ziddiyyətlərlə dolu sərt mənzərələrini, müharibə illərini, rus həyatını ustalıqla, səmimi bir ehtiras, həqiqi vətəndaş yanğısı ilə yaradır.

“Nikitanın uşaqlığı” povestində böyük fitri istedad, mürəkkəb və ziddiyyətli taleye malik , görkəmli rus yazıçısı Aleksey Tolstoy yaradıcılığına təbiətən xas olan incə yumor, parlaq bir optimizm , mayasını real həyatdan alan simvolik-fantastik təfərrüatlar öz əksini tapmışdır. Əsərə şirinlik, cazibədarlıq gətirən bu cəhətlərə görə də hər bir oxucu onu həvəslə oxuyacaq, Nikitanın taleyi ilə yaşayacaq, bu taleyin romantikasında onun vətəninin füsunkar gözəllikləri ilə tanış olacaq, əlbəttə, 1917-ci il inqilabından əvvəlki kənd uşaqlarının ağır həyatı bəzən də oxucunu kədərləndirəcəkdir.

Aleksey Tolstoy xalq həyatından gələn koloritli bir dillə, sadə, dolğun dialoqlarla, rus uşağının taleyindən bəhs edən dinamik bir əsər yaratmışdır.

A.N.Tolstoy 23 fevral 1945-ci ildə Moskva şəhərində vəfat etmişdir.

Hekayələri

• Rus xarakteri (Tərcümə edəni:Firuzə Nəsibli)