ABŞ-da alimlik dərəcəsi alan ilk azərbaycanlı xanım

 

 

– Çox çətindir. Dünyanın hər tərəfindən gəlmiş iddialılar arasında qəbul uğrunda güclü rəqabət var. Ümumiyyətlə, bütün proseslər bizim uyğunlaşdığımız Azərbaycan metodlarından çox fərqlənir. Anketləri doldurmalısan, məhz bu proqrama niyə qəbul olmaq istədiyini izah edən esse yazmalısan, qəbula layiq olduğunu isbat edən özünün güclü tərəflərini qeyd etməlisən. Bununla yanaşı, öncə keçdiyin GPA adlanan proqramlarda topladığın minimal keçid balın olmalıdır. Sonra GRE üzrə imtahan verirsən. Əgər sən xarici ölkədən gəlmisənsə bunlardan əlavə ingilis dilindən də imtahan verməli olursan.

 

Əgər sən təhsilini həmin universitetin hesabına almaq istəyirsənsə, işin bir az da ağırlaşır. Ümumiyyətlə, qəbul prosesi kifayət qədər intensiv və çox gərgindir. Yəqin ki, ABŞ-da təhsilin ödənişli və kifayət qədər baha olduğunu çoxları bilir…

 

 

– ABŞ-ın tədris müəssisələrində təhsil prosesi çox intensivdir və demək olar ki, dərsin birinci dəqiqəsindən başlayır. Tələbələrin müəllimlərlə fəal ünsiyyəti və tələbənin dərs zamanı aparılan fikir mübadilələrində, ümumi layihələrdə fəallığı vacib şərtlərdəndir. Kifayət qədər yüklənmiş ev tapşırıqları və vaxtaşırı (3-4 həfədən bir) test imtahanları olur. Gördüyünüz kimi, universitetdən kənar həyata demək olar ki, tələbənin vaxtı az qalır. Doktoranturada təhsil isə elmi iş üzərində intensiv iş tələb etdiyindən digər proqramlardan tamamilə seçilir. Çəkinmirəm deməkdən, bu proses dünya səviyyəli bir işə çevrilir. Fərdi araşdırmalar yüksək səviyyədə olmalıdır. Dünya miqyaslı jurnallarda elmi məqalələrin işıq üzü görməlidir. Məsələn, ekoloji kimya sahəsində bir məqaləni çap etdirmək bəzən bir ildən çox vaxt aparır. Nümunə üçün tanınmış dünya miqyaslı ekoloji kimyaya aid jurnallardan “Environmental Science and Technology”ni göstərə bilərəm. Buraya qəbul olunan elmi məqalələrin cəmi 20 faizi işıq üzü görür. İndi siz təsəvvür edin ki, bu jurnalda çap olunmaq nə qədər çətindir.

 

Amma bütün hallarda amerikalı tələbələr azad vaxtlarında çox fəaldırlar. Universitetdə çoxsaylı, müxtəlif tədbirlər hazırlayır, qrup, dərnək, komanda şəklində bu tədbirlərə qatılırlar. Ümumiyyətlə, buradakı tələbələr boş vaxtlarını səmərəli keçirməyi çox yaxşı bacarırlar və eləcə də dərslərə yüksək səviyyədə hazır olurlar. Bunlarla yanaşı onlar könüllü xeyriyyə işlərinə, idmana da vaxt tapırlar…

 

 

– İlk vaxtlar çox çətin idi. Mühazirələrdən tutmuş laboratoriya məşğələlərinə, ingilis dili vərdişlərinə qədər çətinliklərim çox olub. Bunun üstünə proqramın ağırlığını, yeni cəmiyyətə, özgə mədəniyyətə, məişətə uyğunlaşmaq səylərini izah etmək çox çətindir. Təsəvvür edin ki, amerikalılar üç ilə bitirdikləri proqramı mən iki ilə bitirmişəm. Şükür ki, çətinliklər geridə qalıb, indi hər şey əladır.

 

 

-Hazırda İndiana Universitetinin Ekoloji Kimya laboratoriyasında, ətraf mühitin çirklənməsinin monitorinqi proqramının direktoruyam. Bu proqram ABŞ və Kanadanın Ətraf Mühitin Mühafizəsi Nazirlikləri tərəfindən maliyyələşir. Demək olar ki, uzunmüddətli bir proqramdır. Ötən əsrin 90-cı illərindən üzü bəri fəaliyyət göstərir və bu araşdırma bizim laboratoriyaya həvalə edilib. Bu proqramla biz ABŞ-ın böyük göllərinin ətrafında havada və bir neçə monitorinq məntəqələrində 150-dən çox zəhərli maddənin miqdarının vaxtaşırı ölçülməsi ilə məşğuluq. Proqramın nəticələrindən elmi tədqiqat institutları və bütün dünya agentlikləri istifadə edir. Bununla yanaşı elmi tədqiqat işlərimi də davam elətdirirəm. Qlobal konteksdə ətraf mühitin çirklənməsi məni çox maraqlandırır. Hazırda Norvej Artikasında fəaliyyət göstərən Svalbard Universiteti ilə əşyalara qatılan yanğın əleyhinə əlavələrin hesabına Artikada ətraf mühitin zəhərli maddələrlə çirklənməsinə qarşı tədqiqatla əməkdaşlıq edirəm. Yanğın əleyhinə əlavələrin əksəriyyətinin necə də zərərli olduğunu təsəvvür etmək çox çətindir. Qlobal bir problemdir. Məsələn, bizim məişətdə istifadə elədiyimiz mebellərin əksəriyyətində istifadə olunan yumşaq süngərlərə (“maçalka”) istehsal zamanı yanğın əleyhinə əlavə olunan maddələrin insan orqanizminə nə qədər ziyanlı olduğunu bilsəniz dəhşətə gələrsiniz…

 

Həmçinin, böyük şəhərlərdəki binaların daxilində havanın çirklənməsi məni çox düşündürür. Bu yaxınlarda Portuqaliya Səhiyyə Nazirliyi ilə əməkdaşlığa başlamışam. Biz Portuqaliyanın böyük şəhərlərində uşaq bağçalarının və qocalar evlərindəki havanı araşdırırıq. Araşdırmaların nəticələri elmi məqalələrdə, beynəlxalq konfranslarda ictimaiyyətə çatdırılır…

 

– Sirr deyilsə, gələcək elmi planlarınız barəsində danışardınız.

 

-Gələcəkdə ekologiyanın insan sağlamlığına təsiri barədə tədqiqat aparmağı planlaşdırıram. Atmosferdəki zərərli maddələrin müxtəlif xroniki xəstəliklərlə əlaqəsini araşdırmaq istəyirəm. Bu yaxınlarda İndiana Universitetindən bu elm ocağının professorları ilə birlikdə yeni bir tədqiqat aparmaq üçün qrant almışıq. Layihəyə əsasən biz insan orqanizimindəki zərərli birləşmələri onun dırnağından, tükündən nümunələr götürməklə araşdırmalar aparacağıq. Bu nümunələr vasitəsi ilə çox asan şəkildə insan orqanizminin geniş miqyasda biomonitorinqini aparmaq olar. İnanıram ki, bu araşdırmamızla ekoloji sağlamlıq sahəsində böyük nəticələr əldə edəcəyik. Məsələn, insanın dırnaq və tükü vasitəsi ilə onun qan qrupunu, xəstəliklərini təyin etmək mümkün olacaq…

 

– Necə deyərlər, hər bir ölkənin öz qoxusu və öz dadı var. Sizcə Amerikada necədir? Siz özünüzü orada necə hiss edirsiniz?

 

– Özümü çox yaxşı hiss edirəm. Amerikalılar istiqanlı insanlardır. Karyera sahəsində ünsiyyətə tez gəlirlər. Əgər sən öz məqsədlərinə nail olmaq üçün çox çalışır və çətinliklərdən qorxmursansa, öz imkanlarını realizə etmək üçün Amerika misilsiz ölkədir. Amerika sayağı həyat, iş, iş, yenə də iş deməkdir. Və həyat ritmi çox gərgindir. Məişət zəminində isə məndən ötrü Amerika özündə super rahatlığı ehtiva edir. Burada hər şey insanın rahatlığı üçün düşünülüb…

 

 

– Tamamilə razıyam. Amerika nəhəng ölkədir və buraya gələn kər kəs geniş imkanlar seçiminə malik olur. Əgər insan tənbəl deyilsə, öz istəklərinə can atırsa mütləq nail olacaq. Sadəcə geci-tezi var…

 

 

– Əlbəttə ki, var. Tamamilə fərqli mədəniyyət, fərqli cəmiyyət. Həyat tərzləri, düşüncələri bizdən çox fərqlidir. Və mən bu fərqli cəmiyyətə, fərqli düşüncəyə uyğunlaşmağa çalışıram. Amerikalılar fərdiyyətçidirlər və burada özünəpərəstiş məktəbdə oxuyarkən onlara aşılanır. Nəticədə onu deyə bilərəm ki, bəzi Avropa ölkələrini çıxmaq şərti ilə, dünyanın heç bir yerində azərbaycanlıların ailə institutundan güclüsü yoxdur.

 

Burada ailələrin çoxu biri-birindən perik düşüb. İllərlə biri-birinin üzünü görmürlər. Ailə müqəddəsliyi olmadığından yaşlıların əksəriyyəti qocalar evlərində ömür sürür. Qadınlar hər şeyi karyerasına qurban verir. Akademik arada yüksəlməkdən ötrü qadınlara kişilərdən artıq çalışmaq gərək olur. Məsələn, çalışdığım akademik arada bir tələbə-doktorant kimi yeganə qadın idim ki, övladlarım vardı. Bunlar qeyri-rəsmi münasibətlərə daha çox üstünlük verirlər. Mənlə yaşıd qadınların heç birinin hələ də mükəmməl ailəsi yox idi. Buna görə milli adətlərimizə, mənə tərbiyə verən valideynlərimə, həyat yoldaşıma minnətdaram.