Romanya

Romanya Transkripsiyon: Romıniya), Orta Avrupa'nın güney doğusunda, Balkan Yarımadası'nın kuzeyinde bulunan bir ülke. Ülke kuzeyde ve kuzeydoğuda Ukrayna, kuzeydoğuda Moldova, kuzeybatıda Macaristan, güneybatıda Sırbistan, güneyde Bulgaristan ile komşudur. Ayrıca ülkenin doğuda Karadeniz'e kıyısı vardır.

Avrupa Birliği üyesi olan ülke birlik ülkeleri içinde 7. büyük yüzölçümü, 9. büyük nüfusa sahiptir. Ülkenin başkenti ve en büyük kenti konumundaki Bükreş, 2,2 milyon nüfusu ile Avrupa Birliği'nin en büyük 6. kentidir. Erdel bölgesinin büyük kentlerinden Sibiu, 2007 Avrupa Kültür Başkenti seçilmiştir.

Romanya, Avrupa Birliği, Frankofon, Latin Birliği, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü gibi uluslararası kuruluşlara üyedir.

Etimoloji

Ülke adı olan Romanya, Latince Romanus (Roman)'dan gelir.

Rumenler adları hakkında şunları söylemiştir; adları Romanus'un (Rumence: Român/Rumân) 16. yüzyılda Erdel, Moldova ve Eflak'ı gezen İtalyan hümanistleri de içine alan bir grup yazar tarafından işaret edilen bir türevidir.

Tarihçe

 

Kazıklı Voyvoda Vlad

 

Romanya'nın toprakları (1859-2010)

Romanya, Avrupa'nın en eski insan fosillerinin keşfedildiği ülkedir. 2002 yılında Romanya'nın batısındaki bir mağarada keşfedilen (Kemikli Mağara Rumence: Peştera cu Oase) bu fosillerin 42.000 yıl öncesine ait olduğu tahmin edilmektedir. Romanya topraklarında kurulan ilk devlet Trakların kurduğu Daçya Krallığıdır. Bu devlet 101-107 yılları arasında Roma İmparatoru Trajan'ın orduları tarafından işgal edilerek Roma İmparatorluğu'nun bir eyaleti haline geldiler. Roma İmparatorluğu'nun çökmesinden sonra bu topraklar Gotlar, Hunlar, Avarlar, Slavların istilasına uğradı. 9.-11. yüzyıllar arasında Birinci Bulgar Devleti'nin bir parçası haline geldi. Bu dönemi Macar, Peçenek, Kuman ve Tatar istilaları izledi.

Rumenler tarihte ilk defa 14. yüzyılda kendilerine ait devletler kurmayı başardılar. Bu devletler 1310 yılında I. Basarab tarafından kurulmuş Eflak Beyliği ve 1352 yılında Dragoş tarafından kurulmuş Boğdan Beyliğidir. Günümüzdeki Romanya'nın bir parçası olan Erdel ise 10.-16. yüzyıllar arasında Macaristan Krallığı'nın bir parçasıydı. 15. ve 16. yüzyıllarda bu üç ülke de Osmanlı Devleti'nin himayesi altına girdiler. Osmanlı döneminde Eflak ve Boğdan tampon devletlerdi. Osmanlılara vergi verir, savaşlarda asker yardımı yaparlardı. Beyliklerin voyvodaları Rumen soyluları arasından Osmanlı padişahı tarafından atanırdı. Ayrıca bu beylikler İstanbul'un yiyecek ihtiyacını karşılamakta önemli bir rol oynarlardı. Ancak Osmanlılar Romanya'yı hiçbir zaman tamamıyla ilhak etmediler. Bükreş ve Yaş gibi büyük Romanya şehirlerinde sık sık Osmanlı vatandaşlarına rastlandıysa da oranları azdı. Bu şehirler hiçbir zaman Sofya, Belgrad, Selanik veya Üsküp gibi Osmanlı karakteri kazanmadı. 18. yüzyıla kadar Eflak ve Boğdan'ın voyvodaları Rumenlerin arasından seçilirdi. 18. yüzyılda ise Fenerli Rumlar arasından seçildiler. Bu durum 1826 yılında Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti.

Osmanlılar 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'nı kaybedince 1821 yılında Rusya'yla Bükreş Antlaşması'nı imzalayarak Besarabya'yı Rusya'ya bırakmak zorunda kaldılar. Besarabya Boğdan'ın Prut nehrinin doğusunda kalan kısmıydı. Bu anlaşma Boğdan'ı ikiye bölmüş oldu. 93 Harbi'nde Osmanlıların Ruslar karşısında aldıkları yenilgiden sonra 1878 yılında yapılan Berlin Antlaşması'yla Eflak ve Boğdan Osmanlı Devleti'nden bağımsızlıklarını kazandılar. Romanya adı altında birleştiler. Ancak Rusya 1821 yılında ele geçirdiği Besarabya'yı geri vermedi. Bu bölge daha sonra SSCB'nin Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haline gelecekti.

1881 yılında Romanya Krallığı ilan edildi. Alman Hohenzollern Hanedanından Prens Karl Eitel Friedrich Zephyrinus Ludwig Romanya kralı olarak I. Carol adını aldı. Romanya I. Dünya Savaşı'na İtilaf Devletlerinin yanında (Osmanlılara karşı) katılarak savaştan karlı çıktı ve Avusturya-Macaristan'dan Erdel bölgesini aldı. Ancak II. Dünya Savaşı'nda taraf değiştirip Nazi Almanyası'nın yanında yer alarak faşizme yöneldi. 1944 yılında Kızıl Ordu Romanya'yı işgal etti. 1947 yılında komünist Romanya Halk Cumhuriyeti ilan edildi. 1967 yılında Nicolae Ceauşescu iktidarı ele geçirdi. Romanya'nın devlet başkanı oldu. 1989 yılında Romanya Devrimi'yle Ceauşescu iktidarı son buldu. Ceauşescu ve karısı alelacele düzmece bir mahkemede yargılanıp hemen kurşuna dizildiler. Böylece Romanya Batı tipi demokrasiye geçti.^[22] 2004 yılında NATO'ya 1 Ocak 2007 tarihinde de Avrupa Birliği'ne katıldı.

Coğrafya

 

Tuna Nehri'nin Karadeniz'e açılmasını sağlayan bir kanal

238,391 km²'lik bir alana yayılan Romanya, Avrupa'nın en geniş yüzölçümüne sahip 12., dünyanın 82. ülkesidir. Ülke toprakları dünyanın %0.16'sına sahiptir. Bulgaristan ve Sırbistan ile olan sınırının büyük kısmı Tuna Nehri ile çizilen Romanya'nın, Tuna'nın bir kolu olan Prut Nehri ile de, Ukrayna'nın güneyi ile olan sınırı ve Moldova'nın tamamı ile sınırı çizilir. Tuna Nehri'nin, Karadeniz'e döküldüğü delta'nın büyük kısımı Romanya'dan geçmekle beraber ülkenin güneyi, güneybatısı, batısı ve kuzeydoğusu bu nehir ve kolları ile çevrilidir.

Ayrıca Tuna Nehri'nin kolu olan Tisza, Romanya'nın Ukrayna ile olan sınırının bir kısmını çizip Macaristan topraklarına girmektedir. Kısacası Tuna Nehri ülke toprakları için paha biçilemez bir öneme sahiptir.

Ülke toprakları güney ve doğuda kalan yerler hariç Avrupa'nın en dağlık alanlarından biridir. Dağlar ülkenin kuzeyi ile batısı arasında bir yay çizerek uzanır. En önemli dağlar Karpat Dağları olmakla birlikte ülkede yüksekliği 2,000 metreyi geçen kırktan fazla dağ bulunmaktadır.

Özellikle Romanya Krallığı döneminde elde edilen topraklarla, ülke Büyük Romanya olarak adlandırılmıştır.

Demografi

2007 nüfus sayımı sonuçlarına göre ülke nüfusu 22.276.506 kişidir. Bu nüfusun %89,5'ini Rumenler oluşturur. Macarlar %6,6 ile nüfus içinde ikinci büyük gruptur. Bugün ülkede 535.250 Roman yaşamaktadır. Geri kalan %1,4 içinde en önemli gruplar Ukraynalılar, Almanlar, Lipovanlar, Türkler, Tatarlar, Sırplar, Slovaklar, Bulgarlar, Çerkesler, Hırvatlar, Yunanlar, Ruslar, Yahudiler, Çekler, Lehler ve İtalyanlar'dır.

Romanya nüfusu, Avrupa Birliği ülkelerine verilen yoğun göç nedeniyle azalmaktadır. Komünist rejimin yeni yıkıldığı yıllarda -%1,5'i bulan nüfus değişme oranı, 2011 itibarıyla -%0,22'dir.

Sağlık

Romanya'da ortalama ömür 72.18 yıl ile Avrupa Birliği'ndeki en düşük rakamdır. Avrupa'daki AIDS'e dayalı ölümlerde Romanya, Ukrayna'dan sonra ilk sırada gelir.

Din

Romanya laik bir devlettir ve resmi bir dini yoktur. 2002 sayımlarına göre ülkenin %86,7'si Ortodoks'tur. Bunu %4,7 ile Katoliklik, %3,7 ile Protestanlık ve %1,5 ile Pentekostallıkizler.^[30] İslam, Romanya'da tarihî bir din olmasına rağmen sadece Dobruca'da yaşayan 67.500-85.000 Türk ve Tatar arasında yaygındır.

Büyük kentler

Bükreş, Romanya'nın başkenti ve en büyük şehiridir. Nüfusu 2007 sayımlarına göre 1.931.838 kişidir. Bu nüfus metropolitan alan da eklenince 2,1 milyona çıkmaktadır. Şehir merkezindeki alanı 20 katı büyüklüğündeki şehir civarına yaymak için birkaç plan vardır.

Romanya'nın en büyük beş kenti Şehir içindeki limit nüfuslarına göre Avrupa Birliği'nin en büyük şehirleri listesinde sıralmaya girmiştir. Bunlar; Yaş, Kaloşvar, Temeşvar, Köstence ve Brașov'dır. Ülkenin ayrıca nüfusu 200.000'i geçen 5, 100.000'i geçen 13 kenti bulunmaktadır.

Ekonomi

Komünist rejim geçmişi olan Romanya'nın 2011 yılındaki GSYİH'sı 179,79 milyar dolardır. Bu rakam Türkiye'nin GSYİH'sının dörtte birinden azdır. Bu rakam ülke nüfusuna bölünüp satın alma gücü paritesine göre hesaplandığında kişi başına düşen GSYİH 8.785 dolar çıkmaktadır. Bu rakam Türkiye'nin kişi başı GSYİH'sının yarısına denktir. Nüfusun %0,41'i günde 1.25 dolardan daha az gelirle geçinmektedir ve bu rakam Romanya'yı Avrupa Birliği'nde Estonya'dan sonra en son sıraya taşır. Euro bölgesi'nde olmayan Romanya'nın brüt dış borcunun GSYİH'sına oranı %38,6'dır. Bu da Romanya'nın kredi notunu (yabancı yatırımların güvenliği) olumsuz etkilemektedir (S&P: BB+, Moody's: Baa3, Fitch: BB+).

Avrupa kıtasında en fazla petrole sahip ülkelerden bir tanesidir. Sömürgesi olmayan fakat kendi topraklarında petrolü bulunan pek az ülke vardır. Romanyanın 5 adet kullanılan açık havzası vardır. Bu havzalar Alplerin güneyinde Bükreşin kuzeyinde Tirgovişto, Buzau, Proieşti, Braşov ilçelerinde mevcuttur.(National Geographic dergisinin avrupa-asya-arap ülkelerinin petrol havzaları haritasındandır.)

En büyük Romen şirketi OMV Petrom, Hidroelectrica, Romgaz, Banca Transilvania ve Dacia.

Avrupa'da iktisadi üretkenliğin en düşük olduğu ülke Bulgaristan'dan sonra Romanya'dır. Romanya ekonomisi 2011 yılında %0,31 küçülmüştür.

Romanya yalnızca 5 adet büyük çaplı ticaret filosuna sahiptir. Bu rakam, Dünya sıralamasında Angola'nın iki altında Eritre'nin bir üstündedir.

Turizm

 

Ülke doğal güzellikleri ile olduğu kadar tarihi güzellikleri ile de turist çekmektedir.

Romanya'nın doğal ve tarihi güzellikleri her yıl ülkeye milyonlarca turist çekmekte ve bu turistler de ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. 2006 yılında Gayri safi yurtiçi hasıla'nın %4,8'i, ve toplam kârın %5,8'i turizm ile elde edilmiştir.

Ticaret, turizmi takiben gelişmiş ikinci büyük sektördür. Turizm ülkenin en dinamik ve hızlı büyüyen sektörüdür. Dünya Gezi ve Turizm Konseyi'ne göre Romanya turizm alanında en hızlı büyüyen 4. ülkedir. Sektörün 2007-2016 yılları arasında yıllık %8 büyümesi beklenmektedir. 2002 yılında ülkeye 4,8 milyon turist gelmiş, bu sayı 2004'te 6,6 milyon olmuştur. Similarly, the revenues grew from 400 million in 2002 to 607 in 2004. Kayıtlara göre 2006'da ülkeye 20 milyonun üzerinde uluslararası turist gelerek en az bir gün geçirmiştir; ve bu rakam 2007 yılında daha da büyümesi beklenmektedir.

Turizm 2005 yılında ülke ekonomisine yaklaşık 400 milyon € gelir getirmiştir.

Kültür

Romanya'nın, Orta ve Doğu Avrupa arasında bir geçiş noktasında bulunması kültürüne de yansımıştır. Ülkede hem Balkan hem Avrupa hem de komşu ülkelerin kültürlerinin bir karmaşası vardır. Romanya kültürü, erken dönemlerde Slav kavimlerden, özellikle Sırp ve Ukrayna kültürlerinden, sonraki dönemlerde Türk ve Müslüman kültüründen, 1990lı yıllara kadar da tekrar Slav kültüründen etkilenmiştir. Ülke kültürü son yıllarda özellikle Avrupa Birliği'ne üyelik sürecinde Batı Kültürü'nden oldukça etkilenmiştir. Ülkenin çeşitli yerlerinde Rumen Kültürüne bağlı değişik alt kültürler bulunmaktadır. Ülkenin kuzeybatısında Macar Kültürü, güneye doğru Bulgar Kültürü, güney batıda ise Sırp Kültürü ülke kültürünü oldukça etkilemiştir. Avrupa'nın en yüksek Roman oranına (%3,25) sahip Romanya'nın kültüründe, Çingene kültürü de önemli bir yere sahiptir.

İdarî bölünüş

 

Romanya ve İdari Bölgeleri

Ülkenin idari bölünümü eyaletler, kentler ve komünler biçimindedir; Romanya'da 41 eyalet ve bunlara ek olarak eyalet statüsüne sahip başkent Bükreş, 83'ü belediye statüsüne sahip 263 kent ve 2685 komün (13.285 köy ile birlikte) bulunmaktadır. Önemli kentleri; başkent Bükreş, Köstence, Braşov ve Yaş'tır. (Bakınız: Romanya'daki şehirler listesi)