Mustafa Kemal Atatürk - Nutuk/7. bölüm

Efendiler, evvelâ, dahilî isyanlar hakkında sarîh bir fikir edinmek için müsaade buyurursanız bu isyan harekâtına bi’l-münâsebe temas ettikçe, temas olunan safhaları hulasaten arz edeyim:

21 Eylül 335 senesinde Balıkesir şimal mıntıkasında başlayan birinci Anzavur isyanı, 16 Şubat 36’da yine aynı mıntıkada ikinci defa olarak vuku buldu. Bu iki isyan, kıtaat-ı askeriyemiz ve millî müfrezelerimizle bastırıldı. 13 Nisan 336 tarihlerinde Bolu, Düzce havalisi de isyan etti. Bu isyan, 19 Nisan 336 tarihinde Beypazarı’na kadar sirâyet etti. Bu esnada Anzavur, 11 Mayıs 336 tarihlerinde top ve mitralyözlerle mücehhez beş yüz kişilik bir kuvvetle, üçüncü defa olarak Adapazarı ve Geyve havalisinde zayıf bir millî müfrezemize taarruz etmek suretiyle meydana çıktı. Anzavur, gönderdiğimiz millî müfrezelerimize, nizamiye kıtaatımıza mütemâdiyen saldırdı. 20 Mayıs 336 tarihinde Geyve Boğazı civarında mağlûp ve firâra mecbur edildi.

Düzce havalisindeki isyan hadisesi mühim idi. Abaza ve Çerkeslerden mürekkeb dört bin kişilik bir cemm-i gafir, Düzce ’yi basarak hapishaneleri tahliye ettiler ve müsaademe ile oradaki süvari müfrezemizin silâhlarını aldılar. Hükümet memurlarıyla zâbitânı hapsettiler.

Her taraftan, âsiler üzerine kuvvet şevk ettik. Bu meyânda, Geyve’de bulunan Yirmi Dördüncü Fırka da Kumandanı Kaymakam Mahmut Bey başta olduğu halde Düzce’ye hareket etti. Mahmut Bey, Meclis’in açıldığı gün, yani 23 Nisan 336’da Hendek’ten Düzce’ye geçerken, Hendek de isyan etti. Adapazarı da âsiler tarafından elde edildi. Mahmut Bey, 25 Nisan 336’da Hendek-Düzce yolu üzerinde asiler tarafından iğfal edilerek pusuya düşürülmüş ve ilk ateşte şehit edilmiştir. Erkân-ı Harbi Sami Bey, Yaveri ve daha birkaç zâbit de aynı zamanda şehit düştüler. Bunun üzerine, Yirmi Dördüncü Fırka muharebe edememeksizin kâmilen âsiler tarafından esir edildi. Tekmil tüfekleri, topları alındı. Ağırlıkları yağma edildi. Bu esnada, İstanbul’dan İzmit Mutasarrıfı Çerkes İbrahim Adapazarı’na geldi. Ahaliye selâm-ı şâhâneyi tebliğ etti ve yüz elli lira maaşla gönüllü kaydına başladı. Toplanan âsi kuvvetler, bütün o havaliye hâkim olduktan sonra Geyve Boğazı’ndaki kuvvetlerimize taarruza başladılar.

Bizim, bu isyan sahasına tevcîh ettiğimiz kuvvetler şunlardı:

1– Salihli ve Balıkesir Kuvâ-yı Milliye’sinden müteşekkil Çerkes Ethem Bey müfrezesi;

2– İki tabur nizamiye, dört cebel topu ve beş makineli tüfek ve üç yüz efe süvarisinden mürekkeb Binbaşı Nazım Bey müfrezesi;

3– İki tabur piyade, sekiz makinelı tüfek, iki sahra ve iki cebel topundan mürekkeb Kaymakam Arif Bey müfrezesi;

4– Üç yüz kişilik millî kuvvet ve iki makinelı ve iki bomba topundan ibaret Binbaşı İbrahim Bey müfrezesi (Çolak İbrahim Bey).

Kumandan olarak da Ali Fuat Paşa, Geyve Boğazı civarından Adapazarı istikametinde ve Refet Paşa da Ankara’dan Beypazarı tarîkiyle Bolu istikametinde memur edildiler.