Mustafa Kemal Atatürk - Nutuk/14. bölüm

Efendiler, ihtimal Rauf Bey, birtakım zevât indinde deruhde ettiği vazifeyi yapmıştı. Ben de umumî ve tarihî vazifemden, o güne ait safhayı izah ettiğim gibi ifa eylemiştim. Fakat umumî vazifemin, emrettiği asıl noktayı ifa ve tatbik etmek lâzım geldiği zaman da asla tereddüt etmedim. Tevfik Paşa’nın telgrafları vesilesiyle saltanatı hilâfetten ayırmaya ve evvelâ saltanatı lâğvetmeye karar verdiğim zaman, ilk yaptığım işlerden biri de derhal, Rauf Bey’i, Meclis’teki odama celp etmek oldu. Rauf Bey’in, Refet Paşa’nın evinde sabahlara kadar dinlediğim kanaat ve mütâlaatına hiç muttali değilmişim gibi ayakta, kendisinden şu talepte bulundum: Hilâfet ve saltanatı biribirinden ayırarak saltanatı lâğvedeceğiz! Bunun muvâfık olduğuna dair kürsüden beyânâtta bulunacaksınız! Rauf Bey ile fazla bir tek kelime teati etmedik. Rauf Bey, odamdan çıkmadan evvel, aynı maksatla davet etmiş olduğum Kâzım Karabekir Paşa geldi. Ondan da aynı zeminde beyânâtta bulunmasını ricâ ettim. Efendiler, o tarihe ait zabıt ceridelerinde görüldüğü vechile Rauf Bey kürsüden bir iki defa beyânâtta bulundu ve hatta saltanatın lâğvolunduğu günün bayram kabul edilmesi teklifini de dermeyan etti.

Burada, bir nokta dimağlarda düğüm halinde kalabilir. Bana, pâdişâha, muhafaza-i sadakati borç bildiğinden, makam-ı saltanatın yerine başka mahiyette bir mevcudiyetin ikamesine çalışmanın felâket ve hüsranı mûcib olacağından bahsetmiş olan Rauf Bey; benim, yeni kararıma muttali olduktan ve bâ-husûs kararımın lehinde ve saltanatın lağvı hakkında beyânâtta bulunmasına dair teklifim karşısında, mütâlaa dahi serd etmeksizin mutavaat göstermiştir. Bu tavr ü hareket nasıl tefsir olunabilir? Rauf Bey, eski kanaatlerini tebdil mi etmişti? Yoksa kanaatlerinde esasen samimî değil mi idi? Bu iki noktayı biribirinden tefrîk etmek ve biri üzerinde tam kanaatle hüküm vermek müşkildir.

Efendiler, böyle meşkûk bir hüküm vermeğe girişmektense, vaziyetin mütâlaasını teshîle medâr olacak bazı safahatı, muâmelâtı ve münakaşatı, heyet-i âliyenize hatırlatmayı tercih ederim.