Çaldıran savaşı Azerbaycan,Türkiye ve İran tarih ders kitaplarında farklı anlatımlar
Osmanlı Devleti’nin doğu sınırında Safevi devleti, Şiilik propagandası yolu ile Osmanlı Devleti’nin topraklarını ele geçirmek istiyordu.Bu amaçla 1511’de Tokat, Amasya ve Çorum civarında Şah İsmail’in desteklediği Şahkulu isyanı başlatıldı
Gerek Azerbaycan, gerekse Türkiye'nin basın ve televizyonlarında Çaldıran savaşı ile ilgili zaman zaman tartışmalar yaşanmaktadır, kimin haklı ya da haksız olduğunu incelemektedirler. Şah İsmail ve Sultan I. Selim'le ilgili konferanslar düzenleyerek her iki padişahı "barıştırmaya" da kalkışıyorlar. Aslında bu takdire edilecek bir durum ama televizyonlarda ve konferanslarda bu konuyu tartışan aydınlarımız Çaldıran savaşının Azerbaycan, Türkiye ve İran kitaplarında farklı bir şekilde yazılmaktadır. Ders kitaplarında yer alan bu garaz ortadan kaldırılmadıkca ne televizyon, ne de bilimsel sempozyumların bir faydası olmayacaktır. Çünkü bu ders kitaplarını okuyan çocuklarımız televizyonlarda konuşulanlara değil, okudularına inanacak ve o şekilde davranacaktır. Eğer bu sorunu düzeltmeyi düşünüyorsak, o zaman ilk önce ders kitaplarındaki yanlışı ortadan kaldırmalıyız.
Ayrıca, Türk dünyası ile ilgili ortak Türk tarihi ders kitaplarının hazırlanması yönünde karar kabul edildi. Öyle ki, 2014 yılında Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi'ne üye ülkelerin eğitim bakanlarının Bakü'de gerçekleşen 3. toplantısında "Ortak Türk Tarihi" kitabının programı onaylandı. Bu amaçla hazırlanacak ortak tarih, türk dilinde ders kitapları genç nesillerin birbirlerini daha iyi anlamalarına, sağlıklı ilişkiler kurmasına yardımcı olacak. O halde şöyle bir soru doğuyor : her iki ülkede eğitim zamanı tarih dersi kitaplarında yer alan tarihsel yanlışlar düzeltilmeden ortak tarih nasıl yazılacak? Acaba hazırlanacak bu ortak tarihte Çaldıran savaşı nasıl anlatılacak? Eğer bu meseleyi kökünden çözmek istiyorsak, o zaman bu ortak tarih yazılmadan önce ortaokul kitaplarında bu savaşla ilgili yer alan yanlışlar düzeltilmelidir. Bunu hem bizim, hem de Türkiye bilim adamlarının yapması gerekiyor..
Konu bizleri ilgilendirdiğinden dolayı her üç ülkenin - Azerbaycan, Türkiye ve İran'ın tarih kitaplarında yazılanları bir daha gözden geçirdik. Burada yazılanları okuyan öğrenciler bir birilerini en az Şah İsmail ve Sultan I. Selim'in Çaldıranda savaşan askerleri kadar anlayacaklardır . Adlarını saydığımız ülkelerin bilim adamları bir komisyon oluşturarak, ders kitaplarında yer alacak bu savaşla ilgili ortak tarih yazmaları gerekiyor. Belki o zaman televizyonlarda yapılan tartışmaların ve düzenlenen bilimsel konferansların bir faydası olur.
Şimdi sizlere her üç ülkenin tarih kitaplarında Çaldıran savaşı ile ilgili olan bölümleri hiçbir açıklama vermeden, fikir bildirmeden olduğu gibi sunuyoruz.
Böylece, 8. sınıf "Azerbaycan Tarihi" ders kitaplarında karşılaşdıklarımız
"23 Ağustos 1514 yılında Çaldıran ovasında kanlı savaş yaşandı. Yüz yüze gelen iki ordu sadece iki Türk imparatorluğunun askeri güçleri değil, aynı zamanda bazı din düşmanlığı ruhuyla terbiye edilerek bir birilerine karşı konulan ve şehit olmaya hazır silahlı tarftarla. Çaldıran savaşında tarihin en kanlı kardeş katliamı yaşandı. Yavuz Selim için büyük zafer sayılan Çaldıran çarpışması, aslında Türk dünyasının trajedisi, Batı diplomasisinin ise zaferi oldu. Bu savaşta sadece Safeviler 3 bin kayıp verdiler. Yaralanmış Şah İsmail kendi ordusunun geri kalanıyla kuşatmayı aşarak - Tebriz'e doğru geri çekildi. Sultan I. Selim onu takip ederek 6 Eylül tarihinde Tebrizi tuttu. Tebrizi aldıktan sonra savaşı sürdürmek giderek zorlaşıyordu. Osmanlı ordusu içerisinde heyacan başlanmıştı. Sultan I. Selim ayrıca Şah İsmail'ın herhangi bir tuzağına karşı Osmanlı askerlerini toplam 6 gün burada tuttu. Onlar geri döndüklerinde yanlarında çok sayıda Tebriz ustaları da götürdüler. Birkaç bin sanatçı ailesi İstanbul'a taşındı. Mahir Azerbaycan sanatçıları sonraları Osmanlı İmparatorluğu'nda mimari ve sanatın gelişmesinde önemli rol aldılar.
Çaldıran hezimeti Safevilerin askeri-siyasi nüfuzuna ağır darbe vurdu ve sonuç itibarı ile Doğu Anadolu'da geniş arazilerin kaybedilmesine neden oldu.
Bağdat ve Arap Irak'ı hariç Çaldıran savaşı sonucunda Osmanlı Devleti Erzurum şehri ile birlikte Doğu Anadolu ve Kuzey Irak'ı ele geçirdi."
Ortaöğretim Tarih 10. Sınıf
Osmanlı Devleti’nin doğu sınırında Safevi devleti, Şiilik propagandası yolu ile Osmanlı Devleti’nin topraklarını ele geçirmek istiyordu. Bu amaçla 1511’de Tokat, Amasya ve Çorum civarında Şah İsmail’in desteklediği Şahkulu isyanı başlatıldı. İlk başlarda başarılı olan ayaklanma daha sonra etkisiz hale getrildi. Yavuz, şahzadeliği döneminde Trabzon’da vali iken Doğu Anadolu’dakı gelişmeleri yakından takip etmişti. Osmanlı Devleti aleyhine olan bu gelişmeleri babası II. Beyazit’e bildirmesine rağmen gerekli tedbirler alınmadı. Babasının Safevi tehlikesi önemsememesi üzerine devlet adamlarının ve yeniçerilerin desteğini alan Yavuz, babasını tahtan indirerek 1512’de Osmanlı tahtına çıktı.
İlk olarak doğuya bir sefer düzenleme kararı alan Yavuz, bu sefere İpek Yolu’nun Van-Tebriz hattını ele geçirmiş olacaktı. Ayrıca Safevi Devleti Orta Asya’dan gelen Türklerin Osmanlı sınırlarına girmesini de engelliyordu. Bu da Balkanlardaki iskan politikasını olumsuz etkiliyordu. Tüm bu nedenler seferi zorunlu hale getirmişti. İki ordu Van yakınlarında bulunan Çaldıran Ovası’nda karşılaştı. Osmanlı ordusunun gücü karşısında katıldı. Böylece Çaldıran Savaşı (1514) büyük bir zaferle sonuçlanmış oldu. Doğu Anadolu’da Safevilerin etkisi kırıldı. Dönüşte Dulkadiroğulları Beyliği üzerine gidilerek Turnadağ Savaşı (1515) bu beyliğe son verildi. Böylece Anadolu’da Türk siyasi birliği tam anlamıyla sağlanmış oldu.
İran Ortaokul Tarih Ders Kitabında Çaldıran Savaşı ile ilgili bilgiler
"Şah İsmail Çaldıran savaşına kadar birkaç savaşta galip geldiğinden dolayı Safaviyye tarikatının rehberi gibi yenilmez olarak kabul ediliyordu. Fakat, Çaldıran savaşı ilk yenildiği savaş olarak da tarihe geçti. Böylece şahın yenilmezliği ile ilgili düşünceler giderek yaygınlaşmaya başladı. Şah İsmail bir savaşçı gibi ne kadar güçlü ve cesur olsa bile, savaş ahlakı ve kişisel nitelikler açıdan zayıf birisiydi. Çünkü bir yenilgi sonrası umutsuzluğa kapılarak, kamu yönetimi , yeni araziler ele geçirmek ve düşmanları mağlup etmekten biraz daha uzak kaldı. O, Çaldıran savaşında uğradığı yenilgiden sonra bir daha kendine gelemedi ve savaş meydanlarının değil, keyif meclislerini tercih etti. Safevi tarafı Çaldıran savaşında cesurca savaşmasına rağmen mağlup olsa bile, bu imparatorluğun temelini o denli sarsmadı.
Tarih boyunca krallar ve kumandanlar birçok yenilgiler yaşadılar. Fakat onlardan bazıları irade ve azim sergileyerek bu yenilginin intikamını almışlar. Örnek olarak Nadir şahın 1146 yılında Bağdat'ı kuşatmasına rağmen şehri ele geçiremediğini gösterebiliriz. Bununla birlikte o, kendi isteğinden vazgeçmedi ve mektuplar yazarak Hemedanda ordu toplamaya ve de yenilmiş ordusunun savaş ruhunu yeniden yükseltmeyi başarmıştır. Böylece Nadir Şah yeniden ordu toplayarak Bağdat’ı kuşattı ve Osmanlı ordusunu yendi ve böylece kendi yenilgisini telafi etmiş oldu. Çaldıran savaşına kadar cesur şöhretiyle anılan Şah İsmail düşmanlarını hiç de ciddiye almıyordu. Çaldırandakı yenilgiden sonra hiçbir önemli savaşta yer almadı ve ülke idaresini kendi emirlerine devretti. Nihayet o, Hicri takvimi 930 yılında Gerdene Sayin denilen yerde vefat etti ve onun cenazesi Erdebile getirilerek Şeyh Sefieddin kompleksinde defnedildi. Şah İsmail'in devlet güvenliğini sağlamakta iradesi, milli kimliğin oluşması ve Şii mezhebini İran halkının tek mezhebi gibi kabul etmesi onun anlayış ve tecrübesinin göstergesidir ve bu da ona büyük isim vermiştir. "
Belirtelim ki, Çaldıran savaşı Türkiye'nin "Kanal Türk" televizyonunda yayınlanan "Tarihin arka odası" programında Türkiyeli tarihçiler ile tartışıldı. Burada önemli Çaldıran savaşı ile ilgili Azerbaycan, Türkiye ve İran kitaplarında yer alan bölümü okuyarak, bilim adamları ile karşılıklı diyaloglar yapıldı:
"... İran'ın Kuzey doğusundaki Özbek hükümeti ile batısındaki Osmanlılar Safevi devletinin varlığından memnun değillerdi. Şah İsmail öncelikle Horasan saldırılarının önledi. Osmanlı imparatoru Yavuz çok sayıda ordu ile Safevî devletini tamamen yenilgiye uğratmak için İran'a hareket etti. Hoy şehrinin yakınlarında Çaldıran denilen yerde kanlı bir savaş oldu. Sonuçta İran ordusu yenildi. Bu başarısızlığın nedeni de Osmanlı ordusunda top ve tüfeklerin olmasıydı ... "
Yorumlar
Yorumları Göster Yorumları Gizle