Birleşmiş Milletler

Birleşmiş Milletler (BM), 24 Ekim 1945'te kurulmuş; dünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmak için kurulan uluslararası bir örgüttür. Birleşmiş Milletler kendini "adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluş" olarak tanımlamaktadır. Uluslararası İlişkilerde, kuvvet kullanılmasını ilk olarak evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma Birleşmiş Milletler Antlaşması'dır.

Örgütün, kurulduğu yıllarda 51 olan üye sayısı şu an itibarıyla üyeliği kaldırılan Vatikan ve değiştirilen Çin son katılan üye Güney Sudandahil 193'e ulaşmıştır. Örgütün yönetimi New York'ta bulunan genel merkezinden yürütülür ve üye ülkelerle her yıl düzenli olarak yapılan toplantılar yine bu genel merkezde gerçekleştirilir.

Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yönetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün en göz önündeki mercii Genel Sekreterdir.

Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde savaşın galibi ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır. Örgüt yapısının halen bu amacı koruduğunu BM Güvenlik Konseyi'nin varlığı ve çalışmalarıyla ortaya koymuştur. Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta olup, bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine sahiptir. Bu ülkeler ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık ve Fransa'dır. Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Kuruluşu

 

BM kuruluş anlaşmasının imzalanması

Birleşmiş Milletler (United Nations) tabiri ilk olarak Franklin D. Roosevelt tarafından II. Dünya Savaşı sırasında müttefik ülkeler için kullanılmıştır.

İlk resmî kullanımı ise 1 Ocak 1942 yılında Birleşmiş Milletler'in beyannamesinde ve Atlantik Bildirisi'ndedir. Bu tarihten sonra müttefik devletleri kendilerini "United Nations Fighting Forces" olarak adlandırmışlardır. Birleşmiş Milletler fikri 1943 yılında Moskova, Tahran ve Kahire'de müttefiklerin toplantıları sırasında çıkmış olup Fransa, Çin, Birleşik Krallık, ABD, SSCB'nin temsilciliğiyle oluşmuştur.

25 Nisan 1945'te 50 ülkenin temsilcileri, San Francisco Konferansı'nda bir araya gelerek 111 maddeden oluşan Antlaşma'ya son şeklini verdiler. Antlaşma, 25 Haziran 1945'te oybirliği ile kabul edildi ve ertesi gün imzalandı. 24 Ekim 1945'te Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin yanı sıra imza sahibi öteki devletlerin çoğunluğunun da onaylamasıyla Antlaşma yürürlüğe girdi ve Birleşmiş Milletler kuruldu.

Örgüt yapısı

Genel Kurul

 

Birleşmiş Milletler'in New York'taki karargâh binası

Genel Kurul, üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kuruldaki temsilcileri 5 kişiden çok olamaz. Genel Kurul'un görevleri şunlardır:

• Silahsızlanma ve silah denetimi konusunda önerilerde bulunmak.
• Barış ve güvenliği etkileyecek görüşmeler yapmak, her konuda önerilerde bulunmak.
• Ülkeler arasındaki iyi ilişkileri bozucu sorunların, barışçıl yollarla çözümü için önerilerde bulunmak

Güvenlik Konseyi

Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Konseyin 5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın veto hakkı bulunmaktadır. 10 geçici üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler. Geçici üyelik 1 Ocak'ta başlar ve takip eden yılın 31 Aralığında sona erer. Seçimlerinde coğrafi denge esas alınır. 15 üyesi olan Konsey'in görevleri şunlardır:

• Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.
• Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
• Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek.
• Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.
• Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek.
• Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.

Güvenlik Konseyi'nin karar alma süreci

Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup daimi üyelerden birisi aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Konsey'e bağlı başlıca kuruluşlar

• Ticaret ve Kalkınma Konferansı
• Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
• Mülteciler Yüksek Komiseri Ofisi (UNHCR)
• Dünya Gıda Konseyi
• Dünya Gıda Programı
• Eğitim ve Araştırma Enstitüsü
• Kalkınma Programı (UNDP)
• Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü
• Sinaî Kalkınma Örgütü (UNIDO)
• Çevre Sorunları Programı
• Birleşmiş Milletler Üniversitesi
• Birleşmiş Milletler Özel Fonu
• Sosyal Kalkınma Araştırma Enstitüsü
• Kadının İlerlemesi İçin Uluslararası Araştırma ve Eğitim Enstitsü
• Uluslararası Arama Kurtarma Danışma Grubu

Birleşmiş Milletler'e bağlı kuruluşlar

No	Kısaltılmışı	Bayrak	Kuruluş	Merkez	Başkan	Kurulduğu Yıl
1	FAO		Gıda ve Tarım Örgütü	Roma, İtalya	José Graziano da Silva	1945
2	IAEA		Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu	Viyana, Avusturya	Yukiya Amano	1957
3	ICAO		Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü	Montreal, Kanada	Raymond Benjamin	1947
4	IFAD		Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu	Roma, İtalya	Kanayo Nwanze	1977
5	ILO		Uluslararası Çalışma Örgütü	Cenevre, İsviçre	Guy Ryder	1919
6	IMO		Uluslararası Denizcilik Örgütü	Londra, Birleşik Krallık	Koji Sekimizu	1948
7	IMF		Uluslararası Para Fonu	Washington, ABD	Christine Lagarde	1945
8	ITU		Uluslararası Telekomünikasyon Birliği	Cenevre, İsviçre	Houlin Zhao	1947
9	UNESCO		Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü	Paris, Fransa	Irina Bokova	1946
10	UNIDO		Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü	Viyana, Avusturya	Li Yong	1967
11	UNWTO		Dünya Turizm Örgütü	Madrid, İspanya	Taleb Rifai	1974
12	UPU		Dünya Posta Birliği	Bern, İsviçre	Bişar Abdirahman Hüseyin	1947
13	WB		Dünya Bankası	Washington, ABD	Jim Young Kim	1945
14	WFP		Dünya Gıda Programı	Roma, İtalya	Ertharin Cousin	1963
15	WHO		Dünya Sağlık Örgütü	Cenevre, İsviçre	Margaret Chan	1948
16	WIPO		Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü	Cenevre, İsviçre	Francis Gurry	1974
17	WMO		Dünya Meteoroloji Örgütü	Cenevre, İsviçre	Alexander Bedritsky	1950

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Başlıca görevleri şunlardır:

• Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
• Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.

54 üyeden oluşan bu konsey, BM’in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;

• İnsan Hakları Komisyonu; 1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967’ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikâyetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967’de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyon ve onun alt organı olan azınlıkların korunması ve ayrımcılığın önlenmesi alt komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970'te 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir. 2006 yılı itibarı ile İnsan Hakları Konseyi bünyesi altında toplanmıştır.
• İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR); BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’in insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendimek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. New York’ta bir bürosu vardır.

UNİCEF Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu

Uluslararası Adalet Divanı

Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın bir kenti olan Lahey'dedir.

Resmî diller

Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça örgütün resmî dilleridir.

Genel Sekreterlik

Birleşmiş Milletler Genel Sekreterlerleri 

Sıra	İsim	Ülke	Göreve Başlama	Görevden Ayrılma	Not
1	Trygve Lie	Norveç	2 Şubat 1946	10 Kasım 1952	İstifa etti.
2	Dag Hammarskjöld	İsveç	10 Nisan 1953	18 Eylül 1961	Görevdeyken öldü.
3	Sithu U Thant	Myanmar	30 Kasım 1961	31 Aralık 1971
4	Kurt Waldheim	Avusturya	1 Ocak 1972	31 Aralık 1981
5	Javier Pérez de Cuéllar	Peru	1 Ocak 1982	31 Aralık 1991
6	Boutros Boutros-Ghali	Mısır	1 Ocak 1992	31 Aralık 1996
7	Kofi Annan	Gana	1 Ocak 1997	31 Aralık 2006
8	Ban Ki-mun	Güney Kore	1 Ocak 2007	31 Aralık 2016
9	António Guterres	Portekiz	1 Ocak 2017	Görevde

Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterliği 1 Ocak 2017 tarihinden beri Portekizli António Guterres yapmaktadır. Milletler arası adalet divanı hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar.