Azerbaycan Operası

Azerbaycan Operası, Azerbaycan'daki veya Azeri bestecilere ait opera sanatıdır. Azerbaycan'da opera sanatı 19. yüzyılın ikinci yarısında oluşmaya başladı. Azeri opera geleneğinin kurucusu Ağcabedi'de doğmuş ve Moskova ve daha sonra Sankt-Peterburg Konservatuvarı'nda müzik eğitimi almış Üzeyir Hacıbeyov'dur. Siyasi ve müziksel anlamda milliyetçi olan Hacıbeyov, Batı klasik müziği ve Azeri müziği etkilerini çalışmalarında birleştirmiştir. "Leyla ve Mecnun" adlı operası ilk Azeri operası sayılır. Azerbaycan'da ulusal opera sanatının temeli 12 Ocak 1908 yılında besteci Üzeyir Hacıbeyov'un H.Z. Tağıyev Tiyatrosu'nda sahneleştirilen ve Doğu-Müslüman dünyasının ilk opera eseri olan "Leyla ve Mecnun" operası ile atılmıştır.

Daha sonra "Şeyh Sinan" (1909), "Rüstem İle Zöhreb" (1910), "Şah Abbas ve Hurşid Banu" (1912), "Kerem ile Aslı" (1912), "Harun ve Leyla" (1915) adlı operalarını ve "Karı ile Koca" (1909, 1910'da sahnelendi), "O Olmazsa Bu Olsun" (1910, 1911'da sahnelendi) ve "Arşın Mal Alan" (1913) adlı operetlerini besteledi.

Fakat 1911 yılından önceki dönem Azerbaycan'da bir opera binası yoktu ve Bakü'de bulunan konser ve tiyatro salonları, opera eserleri sunmak için donanımlı değildi. Azeri iş adamı ve hayırsever Hacı Zeynelabidin Tağıyev'in girişimiyle, Art Nouveau tarzındaki Azerbaycan'ın ilk opera binası 1910-1911 yılları arasında mimar-mühendis Nikolay Bayev tarafından Bakü'de inşa edildi. 18 Ekim 1918 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti hükümeti bu binayı satın alarak, devlet yapısı altında bir ulusal opera ve bale tiyatrosunun yaratılmasında karar aldı ve Azerbaycan Devlet Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu, 1920 yılında resmen kuruldu ve aynı yıl kapılarını halka açıp opera ve bale eserlerinin gösterimine başladı.

1920'li ve 1930'lu yıllarda da faal olan Hacıbeyov, çoğunlukla klasik müzik eserleri bestelemeye yöneldiyse de, opera janrı üzerinde beste yapmaya devam etti. 1932yılında, doğrudan yeni bir opera eseri üzerinde çalışmaya başladı ve bu türün en yüksek kriterlerine uygun gerçek bir Azeri ulusal opera eseri olan "Köroğlu"'yu yarattı. 1937 yılında prömiyeri yapılan bu opera eseri, Hacıbeyov'un yaratıcı doruk noktası olarak görülür.

Bu dönemlerde diğer Azeri opera bestecileri yetişti ve besteledikleri opera eserlerinin prömiyerleri yapılmaya başlandı. Operaların başarısı diğer genç Azeri bestecilerini yeni opera eserleri yazmaya teşvik etti. 1935 yılında Müslüm Magomayev "Nergis" operasını besteleyip yazdı ve aynı yıl prömiyeri yapıldı. 1940'lı yıllarda Niyazi Hacıbeyov'un "Hüsrev ve Şirin", Cevdet Hacıyev ve Kara Karayev'in "Vatan" ve Efrasiyab Bedelbeyli'nin "Nizami" operaları sahnelendi. 1950'li yıllarda Fikret Emirov'un "Sevil" ve Cihan Cihangirov'un "Azad" operaları sahnelendi.

Sonraki yıllarda yetişen diğer önemli Azeri opera yazarları ve bestecileri Zülfügar Hacıbeyli, Müslüm Magomayev, Efrasiyab Bedelbeyli, Fikret Amirov, Kara Karayev, Cevdet Hacıyev, Cihan Cihangirov, Sultan Hacıbeyov, Arif Melikov, Eşref Abbasov'dur.

Azerbaycan opera bestecilerinin bazı eserleri

 

"Leyla ve Mecnun" operasından bir sahne, Bakü, 1910'lar.

• "Leyla ve Mecnun", Üzeyir Hacıbeyov, 1908
• "Arşın Mal Alan", Üzeyir Hacıbeyov, 1913
• "Nergis", Müslüm Magomayev, 1935
• "Köroğlu", Üzeyir Hacıbeyov, 1937
• "Hüsrev ve Şirin", Niyazi Hacıbeyov, 1942
• "Vatan", Kara Karayev ve Cevdet Hacıyev, 1945
• "Nizami", Efrasiyab Bedelbeyli, 1948
• "Sevil", Fikret Emirov, 1953
• "Azad", Cihan Cihangirov, 1957

Ünlü Azeri opera sanatçıları

Erkek (Tenorlar)

• Ahmed Ağdamski
• Elçin Azizov
• Reşid Behbudov
• Bülbül
• Lütfiyar İmanov
• Müslüm Magomayev
• Hüseynkulu Sarabski
• Cavid Semedov
• Azer Seynalov

Kadın (Sopranolar)

• Aygün Bayramova
• Dinara Aliyeva
• Elmira Ahundova
• Sona Aslanova
• Flora Kerimova
• Saltanat Kuliyeva
• Şövket Memmedova
• Fatma Muhtarova
• Hakikat Rızayeva